Morgunblaðið - 14.06.2005, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. JÚNÍ 2005 31
UMRÆÐAN
MIKIÐ rót er á íslenskum
vinnumarkaði vegna mikils inn-
flutnings erlends vinnuafls. Í ljós
hefur komið að vinnulöggjöfin hef-
ur ekki fylgt nægjanlega al-
þjóðavæðingu vinnu-
markaðarins og því
hafa komið upp áleitn-
ar spurningar sem
ekki hefur verið hægt
að svara afdráttarlaust
út frá gildandi löggjöf.
Þetta á ekki síst við
um stöðu starfsmanna
sem koma hingað til
starfa á vegum er-
lendra starfs-
mannaleiga.
Nýlega féllu tveir
dómar í Héraðsdómi
Austurlands. Annar
var gegn tveimur Lett-
um og hinn gagnvart GT verktök-
um. Í málum þessum var m.a. deilt
um það hvort undanþáguákvæði í
samningi um stækkun ESB gerði
það að verkum að Lettarnir þyrftu
ekki atvinnuleyfi. Héraðsdómur
Austurlands komst að þeirri nið-
urstöðu að þar sem Lettarnir væru
á svokölluðum þjónustusamningi
gætu þeir stundað störf hér á landi
í allt að 90 daga án atvinnuleyfis.
Að þessari niðurstöðu komst dóm-
urinn án þess að skýra frekar hvað
fælist í hugtakinu þjónustusamn-
ingur.
En hverju breyta
þessir dómar?
Þrátt fyrir að margt sé ein-
kennilegt við dóminn og hvernig
dómarinn tekur gild gögn sem
komu til við meðferð málsins á síð-
ari stigum og eru ekki staðfest
með undirskrift, stendur þessi nið-
urstaða þar til henni verður
hnekkt. Dómurinn í máli GT verk-
taka er afrit af fyrri dómnum og
ekkert frekar um hann að segja.
Þessir dómar breyta engu hvað
varðar skyldu atvinnurekenda til
að tryggja að starfsmenn sem
starfa á þeirra vegum, þrátt fyrir
að þeir komi í gegnum erlendar
starfsmannaleigur, mega ekki vera
á lakari kjörum en íslenskir kjara-
samningar segja til um.
Það er einnig mik-
ilvægt að hafa í huga
að dómarnir breyta
engu um skyldur at-
vinnurekenda, þrátt
fyrir að þeir setji
ráðningarsamband
við starfsmenn í bún-
ing starfsmanna-
leigusamninga að
þeir verða að tryggja
að starfsmennirnir
hafi tilskilin réttindi.
Fyrir nokkrum
vikum kom úrskurð-
ur frá yfirskatta-
nefnd um skatt-
skyldu starfsmanna á vegum
starfsmannaleiga. Niðurstaðan er
nokkuð skýr um að þeir eigi að
greiða skatta á Íslandi. Þessi nið-
urstaða hefur mikla þýðingu og
eyðir þeirri óvissu sem ríkt hefur
um hvort starfsmenn starfs-
mannaleiga væru skattskyldir hér
á landi eða ekki.
En hvaða niðurstöðu er rétt að
draga af þessum dómum og úr-
skurði yfirskattanefndar?
Dómarnir tveir í Héraðsdómi
Austurlands létta á engan hátt lög-
og kjarasamningsbundnum
skyldum af atvinnurekendum hvað
varðar erlenda starfsmenn sem
koma frá nýju aðildarlöndum ESB.
Það eina sem þeir breyta er að
ekki þarf að sækja um atvinnuleyfi
ef um þjónustusamninga er að
ræða. Áfram þarf að tilkynna þá til
Útlendingastofnunar og
ráðningarsamningar verða að
standast íslenska kjarasamninga
og réttindi verða að standast
samanburð við þær kröfur sem
gerðar eru hér á landi.
Úrskurður yfirskattanefndar um
skattskyldu hér á landi gerir það
að verkum að íslenskir atvinnurek-
endur sem eru með starfsmenn í
gegnum starfsmannaleigur eru
ábyrgir fyrir staðgreiðslu skatta af
launum þessara manna gagnvart
íslenskum skattyfirvöldum. Til að
starfsmannaleigan geti greitt
skatta hér á landi þarf hún að hafa
staðfestu hér á landi. Fæstar
þeirra starfsmannaleiga sem eru
að leigja starfsfólk á íslenskum
vinnumarkaði uppfylla það skilyrði.
Úrskurður yfirskattanefndar
hefur þau áhrif fyrir íslenska at-
vinnurekendur sem hyggja á ráðn-
ingu erlendra starfsmanna að
skynsamlegast er að stofnað sé til
beins og millilauss ráðning-
arsambands við þá og þeir settir
beint inn í launakerfi fyrirtækj-
anna. Með því ætti þrennt að vinn-
ast. Tryggt ætti að vera að farið sé
eftir íslenskum kjarasamningi,
staðgreiðslu sé skilað og fyr-
irtækin losna við þau óþægindi
sem fylgir því að vera með ráðn-
ingarform sem skapar mikla tor-
tryggni.
Dómar Héraðsdóms Austurlands
sýna hins vegar með ótvíræðum
hætti nauðsyn þess að sett verði
löggjöf um starfsemi starfs-
mannaleiga og tryggð verði staða
þeirra starfsmanna sem koma á
þeirra vegum inn á íslenskan
vinnumarkað.
Dómur Héraðsdóms
Austurlands í máli GT
verktaka breytir litlu
Þorbjörn Guðmundsson
fjallar um dóma
Héraðsdóms Austurlands ’Fyrir nokkrumvikum kom úrskurður
frá yfirskattanefnd
um skattskyldu starfs-
manna á vegum starfs-
mannaleiga. ‘
Þorbjörn
Guðmundsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samiðnar.
AKUREYRARBÆR stóð í vor
fyrir málþingi um áhrif kjarasamn-
inga og starfsmats á laun kvenna
og karla undir yfirskriftinni Launa-
jafnrétti kynjanna: Fjarlægur
draumur eða raunhæfur möguleiki?
Þingið var vel sótt enda efnið því
miður sígilt. Fram-
segjendur, sem eru
allir með mikla þekk-
ingu á kjarasamn-
ingum, starfsmati og/
eða launamuni
kynjanna voru: Sig-
urður Óli Kolbeinsson
sviðsstjóri lög-
fræðisviðs Sambands
íslenskra sveitarfé-
laga, Halldóra Frið-
jónsdóttir formaður
BHM, Halldór Grön-
vold aðstoðarfram-
kvæmdastjóri ASÍ,
Birgir Björn Sig-
urjónsson for-
stöðumaður kjaraþró-
unardeildar
Reykjavíkurborgar,
Margrét María Sig-
urðardóttir fram-
kvæmdastjóri Jafn-
réttisstofu,
Ragnhildur Arnljóts-
dóttir ráðuneytisstjóri
félagsmálaráðuneytis
og Valgerður H.
Bjarnadóttir fræði-
kona.
Mig langar að nota
þennan vettvang til þess að gera ör-
stutta grein fyrir þeim umræðum
sem fram fóru á málþinginu þar
sem ég tel þær eiga erindi við mun
fleiri en sáu sér fært að sitja þingið.
Kynnt var innleiðing kynhlut-
lauss starfsmats hjá Launanefnd
sveitarfélaga og Reykjavíkurborg
en því er ætlað að leggja mat á
verðmæti starfa. Starfsmat Launa-
nefndarinnar nær til 73 sveitarfé-
laga og 46 stéttarfélaga. Til þess að
slíkt starfsmat beri tilætlaðan ár-
angur er mikilvægt að öll stétt-
arfélög eigi aðild og að samræmd
launatafla sé fyrir hendi. Takist það
er kominn grundvöllur fyrir því að
greiða megi jöfn laun fyrir sam-
bærileg störf. Væri það til mikilla
bóta fyrir sveitarfélögin í landinu
sem atvinnurekendur en eins og
staðan er nú geta þau verið í þeirri
stöðu að greiða starfsfólki í sams-
konar störfum mismunandi laun
vegna þess að viðkomandi starfs-
menn eru ekki í sömu stétt-
arfélögum.
Á málþinginu kom fram að kjara-
samningar og starfsmat séu ekki
trygging fyrir launajafnrétti
kynjanna þar sem sums staðar tíðk-
ast greiðsla fastrar yfirvinnu og
önnur hlunnindi til að bæta upp lág
laun. Því miður er umræddum
hlunnindum oftar en ekki úthlutað
án málefnalegra ástæðna og alger-
lega ógegnsætt.
Í nýjum samningi BHM og rík-
isins tókst að semja um eina launa-
töflu fyrir 24 af 25 aðildarfélögum.
Er þar á ferðinni stórt skref í átt að
launajafnrétti kynjanna því tryggt
ætti að vera að störf sem krefjast
sambærilegrar menntunar og
ábyrgðar séu launuð á sambæri-
legan hátt. Viðhorf stéttarfélaga
skiptir því miklu máli í baráttunni
við að koma á launajafnrétti
kynjanna og var m.a. nefnt að þau
þyrftu að setja sér jafnréttisáætl-
anir og meta árlega framkvæmd
þeirra. Einnig væri mikilvægt að
þau horfðu inná við og skoðuðu
hvort eitthvað í gerð og fram-
kvæmd kjarasamninga fæli í sér
launamisrétti. Á málþinginu var til-
kynnt að ASÍ hefði nýlega ráðið til
starfa sérfræðing í jafnréttismálum.
Það var álit framsegjenda að
stéttarfélög og atvinnurekendur
væru ekki þau einu sem ábyrgð
bera á launajafnrétti
kynjanna. Til þyrfti að
koma jafnrétti á heim-
ilum og jafnrétti í
stjórnmálaþátttöku
kynjanna. Þá virðist
fyrirvinnuhugtakið
vera lífseigt og var því
haldið fram á þinginu
að launamunur
kynjanna mótaðist af
því að konur beri enn
höfuðábyrgð á heim-
ilunum.
Þá kom einnig fram
að það væri röng að-
ferð að reyna að út-
skýra launamun
kynjanna þar sem
skýringarþættirnir
væru margir hverjir
kynlægir s.s. vinnutími,
störf og fjölskyldu-
ábyrgð.
Málþingið var haldið
í tengslum við lands-
fund jafnréttisnefnda
sveitarfélaga og sam-
þykkti landsfundurinn
svohljóðandi ályktun
um launajafnrétti
kynjanna: „Landsfund-
urinn skorar á sveitarfélög, sem at-
vinnurekendur, og stéttarfélög
starfsmanna að fella öll störf undir
starfsmat þannig að grunnröðun
starfa verði samræmd. Annað sem
getur stuðlað að launajafnrétti er
að afnema launaleynd, afnema
ómálefnalegar aukagreiðslur, fjölga
körlum í hefðbundnum kvennastörf-
um og konum í hefðbundnum karla-
störfum og auka þátttöku karla í
fjölskylduábyrgð. „Landsfundurinn
skorar á alla aðila vinnumarkaðar-
ins að vinna að þessum málum.“
En hvort er þá launajafnrétti
kynjanna fjarlægur draumur eða
raunhæfur möguleiki? Þegar þetta
er ritað er í umræðunni að karlar
útskrifaðir frá Viðskiptaháskól-
anum á Bifröst hafi 50% hærri laun
en fyrrum skólasystur þeirra. Það
gefur því miður ekki ástæðu til
mikillar bjartsýni. En beri íslensk-
ur vinnumarkaður gæfu til að vinna
markvisst að því að jafna laun
kynjanna t.d. með því að taka upp
samræmt starfsmat og samræmdar
launatöflur er framtíðarsýnin e.t.v.
ekki svo slæm. Sú vinna sem farið
hefur fram annars vegar hjá
Launanefnd sveitarfélaga og hins
vegar Reykjavíkurborg um innleið-
ingu kynhlutlauss starfsmats er til
fyrirmyndar. Nýgerður kjarasamn-
ingur BHM og ríkisins með sam-
ræmdri launatöflu gefur góð fyr-
irheit og ekki spillir heldur
frumkvæði ASÍ að ráða til starfa
sérfræðing í jafnréttismálum. Það
eykur einnig bjartsýni á að launa-
jafnrétti verði náð að félagsmála-
ráðuneytið hefur lagfært launamun
kynjanna hjá sér og sýnt fram á að
verkefnið sé ekki óviðráðanlegt. Þá
hefur Jafnréttisstofa boðið atvinnu-
lífinu aðstoð sína við að útrýma
kynbundnum launamun svo nú er
um að gera að hefjast handa.
Launajafnrétti
kynjanna: Fjar-
lægur draumur
eða raunhæfur
möguleiki?
Katrín Björg Ríkarðsdóttir
fjallar um jafnréttishugmyndir
Katrín Björg
Ríkarðsdóttir
’Það var álitframsegjenda
að stéttarfélög
og atvinnurek-
endur væru ekki
þau einu sem
ábyrgð bera á
launajafnrétti
kynjanna.‘
Höfundur er jafnréttisráðgjafi
Akureyrarbæjar.
Í DAG, þriðjudaginn 14. júní, er
Alþjóða blóðgjafadagurinn (World
Blood Donor Day) haldinn hátíð-
legur um allan heim. Með því er
hinum afar stóra og
þögula hópi blóðgjafa
um allan heim þakkað
ómetanlegt framlag
til heilbrigðisþjónustu
í heiminum.
Árlega er 14. júní
helgaður blóðgjöfum
og velunnurum
þeirra. Árlega eru
gefnar 80 milljónir
eininga af blóði eða
sem svarar 36 millj-
ónum lítra af blóði.
Það að heiðra blóð-
gjafa með þessum
hætti má rekja til
Heims-heilsudagsins árið 2000
sem haldinn var undir einkunn-
arorðunum „Blóð bjargar lífi.
Örugg blóðgjöf byrjar með mér“
(Blood Saves Lives. Safe Blood
Starts With Me). Alþjóða Heil-
brigðisstofnunin (WHO) valdi dag-
inn til heiðurs blóðgjöfum. Það er
sláandi staðreynd að við Íslend-
ingar teljum sjálfsagt að eiga að-
gang að blóði. Í þróunarlöndunum
búa 82% íbúa jarðar, en þar er
einungis safnað 38% af því blóði
sem gefið er á jörðinni.
Dagurinn er fæðingardagur
Nóbelsverðlaunahafans Karls
Landsteiner, er uppgötvaði ABO-
blóðflokkunarkerfið. Margir styðja
þetta framtak, Alþjóða Rauði
krossinn. Alþjóðasamtök blóð-
gjafafélaga og Alþjóðasamtök
blóðgjafar (Int-
ernational Society of
Blood Transfusion).
Að baki greindra
samtaka eru 192 að-
ildarríki Alþjóða heil-
brigðisstofnunarinnar,
181 landssamtök
Rauða krossins, 50
landssamtök blóð-
gjafafélaga og þús-
undir sérfræðinga um
blóðgjafir.
Afar brýnt er að
hafa aðgang að sjálf-
boðaliðum sem eru
reiðubúnir að gefa af
sjálfum sér og tryggja þannig að
ávallt séu fyrir hendi nægar birgð-
ir blóðs á Íslandi. Fáir gera sér
grein fyrir mikilvægi þess að eiga
völ á heilbrigðu og öruggu blóði
þegar sjúkdómar og slys kalla að.
Venjulega opnast augu okkar fyrir
þessari einföldu staðreynd ekki
fyrr en á reynir og einhver okkur
nákominn þarf á blóði að halda.
Í dag leggja Blóðgjafafélag Ís-
lands og Blóðbankinn sitt af
mörkum meðopnu húsi í Blóð-
bankanum við Barónsstíg í
Reykjavík. Gestum verða boðnar
veitingar, grillaðar pylsur og
kynning á starfi Blóðbankans,
Blóðbankabíls og Blóðgjafafélags
Íslands.
Afar mikilvægt er að heilbrigt
fólk á aldrinum 18 til 65 ára gefi
blóð. Okkur er þörf nýliðunar, sér-
staklega kvenna og ungra karla.
Ungum konum í hópi blóðgjafa
fjölgar ört, en betur má ef duga
skal. Hollt er að hugsa til þess
hve einfalt og þægilegt það er að
hafa áhrif til góðs á friðsamlegan
og heilbrigðan hátt og gefa af
sjálfum sér, beint frá hjartanu.
Blóðgjöf bjargar. Nú er öllum
blóðgjöfum þakkað ómetanlegt
framlag til heilbrigðisþjónustu á
Íslandi, ekki sízt þeim 9 þúsund
virku blóðgjöfum er gefið hafa
nærri 14 þúsund gjafir á liðnu ári.
Til hamingju með blóðgjafadag-
inn allir íslenzkir blóðgjafar og
þakkir fyrir ómetanlegt framlag.
Gefum til góðs –
beint frá hjartanu
Ólafur Helgi Kjartansson skrif-
ar í tilefni af Alþjóða blóð-
gjafadeginum, sem er í dag ’Afar mikilvægt erað heilbrigt fólk á
aldrinum 18 til 65
ára gefi blóð.‘
Ólafur Helgi
Kjartansson
Höfundur er formaður
Blóðgjafafélags Íslands og
sýslumaður á Selfossi.