Morgunblaðið - 19.09.2005, Blaðsíða 16

16 MÁNUDAGUR 19. SEPTEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LÍF | HEILSA
T
ilraunarannsóknir á mönnum, sem
ætlað er að prófa virkni nýs bólu-
efnis gegn Alzheimers-sjúkdómn-
um, eru nú að fara af stað og binda
menn vonir við tvenns konar virkni
nýja efnisins, annars vegar að hægt verði að
stöðva þróun sjúkdómsins og hins vegar að út-
fellingar í heila Alzheimers-sjúklinga gangi til
baka og færi þeim betri heilsu sem ekki hefur
verið inni í myndinni fram til þessa.
Við Alzheimers-sjúkdóm, sem flokkast sem
minnissjúkdómur, verður rýrn-
un í vissum hlutum heilans og
það myndast útfellingar af til-
teknum eggjahvítuefnum í og
utan við taugafrumur. Nýja
bóluefninu er ætlað að vinna
gegn útfellingunum í heila Alz-
heimers-sjúklinga. Nið-
urstöður úr dýratilraunum
benda til þess að meðferðin
virki og treysta menn sér nú
orðið að fara út í sams konar
rannsóknir á mönnum.
Rannsóknir á virkni nýja
bóluefnisins munu hefjast á
Alzheimers-sjúklingum í Sví-
þjóð og Þýskalandi innan fárra
vikna og standa fram á mitt
næsta ár. Lofi niðurstöðurnar
góðu, má gera ráð fyrir að við
taki stærri rannsókn og því er
ekki óeðlilegt að ætla að bólu-
efnið komist ekki í almenna notkun fyrr en í
fyrsta lagi að þremur til fjórum árum liðnum.
Rannsóknir á mönnum leyfðar á ný
„Það er vissulega ekki annað hægt að segja
en að góðar vonir séu bundnar við nýja bólu-
efnið því hugmyndin virðist byggð á góðum
grunni. Þó of snemmt sé að kalla eftir lækn-
ingu, er alls ekki óraunhæft að ætla að hægt
verði að stöðva sjúkdómsframvinduna með
bóluefninu,“ segir Jón Snædal, yfirlæknir á
öldrunarsviði Landspítalans í samtali við Dag-
legt líf. Teymi fjölmargra rannsóknastofa hafa
í fjölmörg ár unnið að gróskumiklum rann-
sóknum á þessu sviði og er ein þeirra staðsett í
New York og er undir stjórn íslenska lyfja-
fræðingsins Einars Sigurðssonar.
Rannsóknir voru síðast gerðar á mönnum
fyrir fjórum árum til að kanna virkni annars
bóluefnis gegn Alzheimer, en þeim rann-
sóknum varð að hætta þar sem sjúklingar
fengu miklar aukaverkanir, sem fólust í heila-
bólgu. „Bólgurnar gengu sem betur fer til baka
og fæstum varð meint af, en aukaverkanirnar
voru þess eðlis að það kemur ekki til greina að
nota bóluefnið, sem þá var verið að prófa. Það
urðu okkur mikil vonbrigði þegar hætta þurfti
rannsóknunum þá, en nú hafa stjórnvöld í
Þýskalandi og í Svíþjóð á ný samþykkt að próf-
anir á mönnum séu á ný leyfilegar vegna þess
bóluefnis, sem nú er komið fram á sjónarsviðið
og þróað hefur verið út frá hinu efninu,“ segir
Jón.
Bylting í allri meðferð
Alzheimers-sjúklingum stóðu engin lyf til
boða fram til ársins 1997, en síðan þá hafa
komið á markaðinn þrjú lyf, sem hafa þau áhrif
að boðefnin í heilanum nýtast
betur en ella. Fjórða lyfið, sem
nú er á markaði, ætlað Alz-
heimers-sjúkum, er með flókn-
ari verkun og hefur sömuleiðis
eingöngu áhrif á boð-
efnakerfið. Engin lyf eru til
sem hafa áhrif á framvindu
sjúkdómsins sjálfs og því
myndi nýtt bóluefni, sem hefði
bein áhrif á þróun sjúkdóms-
ins, valda byltingu í meðferð
Alzheimers-sjúklinga.
Reynist nýja bóluefnið vel
má ætla að það skipti sjúklinga
höfuðmáli að fá greiningu á
frumstigi, líkt og nú er talið
brýnt, m.a. til að tefja fyrir
líkamlegri afturför með þjálfun
í athöfnum daglegs lífs og til að
hjálpa sjúklingum sem og
aðstandendum þeirra til að
skilja einkennin.
Allt verður svolítið flókið
Að sögn Jóns eru það oftast nær nánustu að-
standendur sem átta sig á að ekki er allt með
felldu þó það komi fyrir að sjúklingar átti sig
sjálfir á því og leiti sér hjálpar, t.d. þegar þeir
fara að gleyma og tapa minni og þegar skipu-
lagning daglegra athafna fer að vefjast fyrir
þeim. „Oft er erfitt að átta sig á því hvað er á
ferðinni því einkenni geta verið mjög væg yfir
margra ára tímabil. Þróunin er svo sú að ein-
kennin færast í vöxt eftir því sem tíminn líður
þó sjúkdómshraðinn geti verið æði misjafn frá
einum til annars.
Alzheimer er sjúkdómur, sem á sér engan
líkan og þegar grunur vaknar er ekki bara nóg
að tala við hugsanlegan sjúkling, heldur þarf
að taka nánustu aðstandendur líka með í reikn-
inginn. Auk viðtala er gert mat á svokallaðri
vitrænni getu með ýmsum aðferðum svo unnt
sé að greina sjúkdóminn.

ALZHEIMER
Vonir bundnar við nýtt bóluefni
Ennþá er Alzheimers-sjúkdómurinn mönnum ráðgáta og engin
lyf hafa getað stöðvað framrás hans. Jón Snædal, yfirlæknir á
öldrunarsviði Landspítalans, sagði Jóhönnu Ingvarsdóttur að
nú gæti verið að hilla undir bjartari tíma.
join@mbl.is
Jón Snædal, yfirlæknir öldr-
unarsviðs Landspítalans.
Talið er að um 2.500 Íslendingar séu með alzheimerssjúkdóminn og eru um 90% sjúkling-anna eldri en 65 ára. Sjúkdómurinn byrjar oft lymskulega með hægfara breytingum, semsvo magnast með árunum. Lengi vel virðist einstaklingurinn heilbrigður og geta hans
meiri en hún raunverulega er. Samhliða því hefur hann oft lítið innsæi í ástand sitt.
Ráðleggingar til aðstandenda er m.a. að finna í nýlegum bæklingi, sem FAAS, Félag áhuga-
fólks og aðstandenda alzheimerssjúklinga og annarra minnissjúkra, hefur gefið út. Þar segir m.a.
að fyrstu einkenni séu oft erfiðleikar við að:
 rata, einkum á ókunnugum stöðum
 muna orð, sem nýlega eru sögð eða atvik
 nota einföld orð eða jafnvel setningar rétt
 lesa og skilja dagblöð og tímarit
 læra og skilja nýja hluti
 hafa stjórn á tilfinningum sínum
 taka réttar ákvarðanir og sjá fyrir afleiðingar gerða sinna
 ráða við innkaup, matargerð, fjármál og þess háttar
 taka á móti gestum eða fara í heimsókn til vina og ættingja
Á byrjunarstigi sjúkdómsins eru einkennin óljós. Aðrir sjúkdómar með svipuð einkenni geta
verið til staðar svo sem þunglyndi. Sumir sjúklingar með alzheimerssjúkdóm verða einnig fram-
takslitlir og þunglyndir, en aðrir geta sýnt mikil tilfinningaviðbrögð. Smám saman ágerist sjúk-
dómurinn og umtalsverðar breytingar verða á ástandi einstaklingsins sem eru:
 málið hverfur, misjafnlega mikið og hratt
 áttunarleysi
 minnkaður áhugi
 ófyrirsjáanleg skapofsaköst
 tortryggni og ranghugmyndir
 svefntruflanir
 minnkandi líkamleg færni og viðbrögð
 þvag- og hægðamissir
Hver eru einkennin?
TENGLAR
............................................................................................................................................
www.alzheimer.is
Hinn 1. september sl. breytt-ust reglur um útivistartímabarna og ungmenna. Vetr-
artíminn tók þá við sumartímanum
og sá tími sem börn mega vera úti á
kvöldin styttist. Frá 1. september til
1. maí mega börn 12 ára og yngri
vera úti til kl. 20 en 13–16 ára mega
vera úti til kl. 22. Miðað er við fæð-
ingarár. Fyrir utan þessa tíma verða
börn að vera í fylgd með fullorðnum.
Bregða má þó út af þessum
reglum þegar börn 13–16 ára eru á
heimleið frá viðurkenndri skóla-,
íþrótta- eða æskulýðssamkomu.
Þessar reglur eru samkvæmt barna-
verndarlögum. Viðhorf til þess að
virða reglur um útivist hefur breyst
mjög á undanförnum árum enda
hafa fleiri áttað sig á mikilvægi
þeirra fyrir heilsu og vellíðan barna
og ungmenna.
 Fyrst ber að nefna að börn og
ungmenni sem eru að vaxa og þrosk-
ast þurfa nægan svefn. Það að vera
komin heim á skikkanlegum tíma og
eiga smástund heima fyrir háttinn
hjálpar þeim til að fara fyrr af sofa.
Góður svefn gerir þau ekki bara
hæfari til að takast á við verkefni
hversdagsins heldur eru þau líklegri
til að lenda í slysum ef þau eru
þreytt og illa sofin.
 Börn og unglingar sem eru úti á
ráfi fram eftir kvöldum eru líklegri
til að fara fyrr að fikta við tóbak,
áfengi eða önnur vímuefni. For-
varnagildi útivistarreglna er aug-
ljóslega mikið.
 Þau börn sem eru úti eftir að
skyggja tekur eru líklegri til að
lenda í slysum/óhöppum. Foreldrar
hafa sýnt í verki að þeir virða reglur
um útivistartíma enda dylst engum
hve mikilvægur hann er bæði í for-
varnaskyni og fyrir betri heilsu
barna. Í könnun á viðhorfum for-
eldra sem gerð var sl. vor kom fram
að um 95% foreldra nemenda í 8.–10.
bekk segjast alltaf eða oftast fylgja
reglum um útivistartíma. Reglur um
útivistartíma segja til um hvað börn-
in mega vera lengi úti en ekki hvað
þau eiga að vera lengi úti. Foreldrar
geta vel sett sínar eigin reglur innan
ramma útivistarreglnanna.
Um þessar mundir eru sveit-
arfélög að senda út segulspjöld með
útivistarreglunum. Foreldrar eru
hvattir til að vera áfram samstiga í
að virða þessar reglur og leggja
þannig traustan grunn að velferð
barna sinna.

HOLLRÁÐ UM HEILSUNA | Lýðheilsustöð
Morgunblaðið/Jim Smart
Ungmenni sem eru að vaxa og þroskast þurfa nægan svefn. Það að vera komin heim á skikkanlegum tíma og eiga
smástund heima fyrir háttinn hjálpar þeim til að fara fyrr að sofa.
Reglur um útivist-
artíma eru börn-
um til verndar
Hildur Björg Hafstein
verkefnisstjóri Lýðheilsustöð
www.lydheilsustod.is