Tíminn - 17.01.1971, Blaðsíða 8

8
TIMINN ----------- SUNNUDAGUR 17. janúar 1971
Tvö stærsíy mál þjóðarinnar
á næsta kjörtímabili
BBjBnr —————SHW——MBBmaaBSMtfBaiHlB
Dökku blettirnir á kortinu sýna landgrunn utan 12 mil na fiskveiSilögsögunnar, ef miSaS er viS 200 m. dýpi.
Sú viSmiSun er aS verSa úrelt og í staSinn miSaS viS meira dýpi eSa viss fjarlægSarmörk, t.d. 200 mílur.
marka-landgrunnsins: Þessi endn?
Haf rétta r ráðstef na
Augljóst er a3 á næsta ikjörtíma-
bili, verður fjallað um tvö mál,
sem geta ráðið miklu um fram-
tíð þjóðarinnar. Þessi mál eru
landhelgismálið og afstaðan til
Efnahagsbandalags Evröpu. Það
er því orðið meira en tímabært,
að þessi mál séu rædd og rak-
in.
Landhelgismálið kemst á dag-
skrá af tveimur ástæðum: Önn-
ur orsakast af stórauikinni
ágengni erlendra veiðiskipa á
fiskimiðum utan 12 mílna mark-
anna. Hin ástæðan er alþjóðaráð-
stefnan um réttarreglur á haf-
inu, sem verður haldin árið
1973.
Á þkigi S.Þ. í haust var
ákveðið að kveðja saman árið
1973 ráðstefnu, sem „fjalla skal
um sanngjarnar alþjóðlegar regl-
ur, — þ.ám. alþjóðlegar stjórn-
unarreglur fyrir alþjóða haf-
botnssvæðið, nákvæma skýr-
greiningu á svæðinu og skyld
málefni á breiðum grundvelli,
þ.á.m. þau, er varða réttarreglur
á úthafinu, landgrunnið, land-
helgi (þ.á.m. víðáttu hennar og
reglur um al'þjóðleg sund) og
viðbótarbelti, fiskveiðar og
verndun lífrænna auðlinda út-
hafsins (þ.á.m. spurninguna um
forgangsrétt strandríkja), vernd-
un umhverfisins á hafinu (þ.á.m.
ráðstafanir til að koma í veg
fyrir mengun) og vísindalegar
rannsóknir." Þá var ákveðið, að
stæ'kka hafbotnsnefndina, sem
fyrir er, þannig að hún verði
skipuð fulltrúum 86 ríkja, og
fela henni undirbúning málsins.
Nefndin á að halda tvo fundi í
Genf á þessu ári, í marz og júlí/
ágúst, og vinna að frumdrögum
samnings um framangreind at-
riði. Hún skal skila skýrslum um
störf sín til allsherjarþires S.Þ.
1971 og 1972.
Umræður om þessi mál hefj-
ast þannig strax í hafbotnsnefnd-
inni í marzmánuði næstk. og
verða síðan öðru hverju til með-
ferðar hjá henni. Þá er gert ráð
fyrir, að þau verði ítarlega rædd
á allsherjarþingunum 1971 og
1972. Þannig á að reycia að und-
irbúa málið sem bezt fyrir sjálfa
ráðstefnuna, sem verður 1973.
Þrátt fyrir það efast margir
kunnugir tim, að henni takist að
ljúka tnálinu og því verði haldin
framhaldsráðstefna 1974 eða
1975. Hér er um svo mörg stór
og viðkvæm ágreiningsatriði að
ræða og sjónarmiðin svo mis-
munandi, að tæpast er hægt að
gera ráð fyrir, að endanlegt
samkomulag aáist á ráðstefn-
unni 1973.
Víðátta land-
grunnsins
Meðal þeirra atriða, sem vafalít-
ið verður mjög deilt um, eru
mörkin milli hins alþjóðlega
hafsbotnssvæðis og yfirráðasvæð
is viðkomandi strandríkja. Sam-
kvæmt landgrunnssáttmálanum,
sem var samþykktur á Genfar-
ráðstefnunni 1958, er land-
runnið hugsað sem slík mörk.
sáttmálanum er landgrunnið þó
ekki markað nákvæmlega, held-
ur sagt að það megi miða við
tvær mismunandi reglur. Önnur
reglan er sú, að landgrunnið nái
út á 200 m. dýpi, en hin reglar
er sú, að landgrannið nái eins
langt og viðkomandi ríki get.i
hagnýtt auðæfi botnsins. Síð-
ari reglan er mjög teygjanleg,
þar sem stöðugt tekst að hag-
nýta náttúruauðæfi hafsbotnsins
á meira og meira dýpi.
Bandaríkin hafa borið fram þá
miðlunartillögu nú, að land-
grunnið út á 200 m. dýpi skuli
alveg heyra uadir yfirráð við-
komandi strandríkis, þ.e. nýting
hafsbotnsins, en landgrunnshall-
inn eða landgrunnsbrekkan, sem
nær frá 200 m. dýpi og I ótil-
tekið dýpi (jafnvel 1000 m. til
2500 m.) skuli vera eins konar
gæzluverndarsvæði viðkomaadi
strandríkis, þar sem það hefur
t.d. einkarétt til nýtingar hafs-
botnsins, en er þó um sumt háð
hinni alþjóðlegu stjórn, sem fer
með væntanleg yfirráð yfir út-
hafinu. Þessi tillaga Bandaríkj-
anna hefur sætt allmiklum and-
mælum frá þeim strandríkjum,
sem hafa lítið landgrann eða
landgrunnshalla. Þau vilja hafa
vissa fjarlægðarlínu, t.d. frá 100
—200 sjómílur. Undir þá tillögu
mun fulltrúi fslands í hafsbotns-
nefndinni, dr. Gunnar Sehram,
hafa tekið. Rök hans hafa m.a.
verið þau, að þegar sé farið að
vinna auðæfi úr hafsbotninum
í 200 mílna fjarlægð frá landi
og í allt að 300—400 m. dýpi.
Þá hafi sum ríki t.d. í Suður-
Ameríku, þegar tileinkað sér
þessi mörk.
Hve stórt er íslenzka
landgrunnið?
í lögum þeim, sem íslendiagar
hafa sett um landgrannið, eru
ekki dregin ákveðin mörk eða
miðað við ákveðið dýpi. í lögun
um frá 1948 um vísindalega frið-
un fiskimiða landgrunnsins, er
íslendingum ákveðinn réttur til
fnðunaraðgerða inaan endi-
tnörk eru svo ekki nánar skib'
greindjií' lögunum, en ji.greipgr-
gerð segir:
„Landgrunnið er talið nú
greinilega afmarkað á 100 faðma
dýpi, en uauðsynlegt er, að ná-
kvæmar rannsóknir fari fram um
það hvort eðlilegra sé að miða
við annað dýpi“.
í lögunum frá 1969 um yfir-
ráðarétt íslenzka ríkisins yfir
landgrunninu umhverfis ísland,
er fylgt þeirri reglu Genfarsátt-
málans frá 1958, að „landgrunn-
ið telst ná svo langt út frá
ströndum landsins, sem unnt
reynist að nota auð*di þess“. í
greinargerð segir svo um þetta
atriði:
„Ekkert er í lagafrumvarpinu
um það sagt hve langt frá strönd
um landgrunnið skuli talið ná
í kílómetrum. Það er vegna þess,
að ekki hefur tekizt að setja um
það enn ákveðna alþjóðlega
reglu, ea þetta viðfangsefni er
eitt af stærstu verkefnum hafs-
botnsnefndar þeirrar, sem kjör-
in var 1968 á vegum Sameinuðu
þjóðanna. Er f frumvarpinu mið-
að við annað viðmiðunarmark
Genfarsamningsins frá 1958,
vinnslumarkið, en ekki minazt á
hitt, 200 metra dýptarlínuna. En
ef miðað er við 200 metra dýptar
línuna myndi landgrannssvæðið
umhverfis fsland, allt frá strönd
um, nema samtals 115 þús. fer-
kílómetrum, eða nokkru stærra
svæði en landið er sjálft. Nú er
vitað að ýmsar þjóðir telja 200
metra dýptarlínuaa of þrönga
og er rætt um 4—500 metra lín-
una. Skýrir Hafrannsóknastofn-
unin svo frá, að landgrunnsmynd
unin íslenzka nái almennt út að
400 metra dýptarlínunni. svo
ek"ki sýnist fráleitt að miða við
það mark af hálfu okkar «dðar
meir“.
Þannig hefur ísland hvorki i
lögunum frá 1948 eða 1969 bund-
ið sig við 200 m. dýptarlinuna
sem ytri mörk landgrunnsins,
heldur gert ráð fyrir ■neiri víð-
4ttu þess: Þar sem viðátta land-
grunnsins verðux eitt aðalmál
^iafréttarrá^stefnunnar 1973
verður óhjákvæmilegt fyrir ís-
land að ákveða það nánar hvað
það telur ytri mörk landgrunns-
ins og hvort heldur skuli miða
við dýptarlínu eða fjarlægðar-
linu. Þá er þetta aðkallandi
vegna þess, að fslendingar hafa
sett sér það markmið að láta
fiskveiðilögsöguaa ná til land-
grunnsins, alls. Augljóst er, að
það er úrelt að miða við 200 m.
dýptarlínu, enda hefur það
aldrei verið gert í íslenzkri laga-
setningu.
ísland og Lima.
fundurinn
Eitt af aðalmálum hafréttar-
ráðstefnunnar 1973 verður að
reyna að ákveða mörk fiskveiði-
landhelgianar, en það mistókst á
ráðstefnunum 1958 og 1960. Eng-
in alþjóðleg lög eru því til um
'þetta efni. Af þeim ástæðum
hafa stórveldin tvö, Bandaríkin
og Sovétríkin, ákveðið að beita
sér fyrir því, að 12 mílna mörk-
in verði gerð að bindandi reglu,
en utan þeirra hafi strandríki
óverulegan forgangsrétt. Banda-
ríkia og Sovétríkin munu vafa-
laust beita sér fast fyrir því að
fá þessa reglu samþykkta. Höfuð-
andstaðan gegn henni mun koma
frá ríkjum Suður-Ameríku, en
þau héldu sérstakan fund í Lima
á síðastl. sumri, þar sem þau m.
a. mörkuðu þá stefnu, að lögsag-
an, þ.á.m. um fiskveiðar, ákveðist
í samræmi við sögulegar, land-
fræðilegar og efnahagslegar að-
stæður viðkomandi strandríkis,
og þannig geti hún orðið aokkuð
breytileg. Tuttugu ríki Suður-
Ameríku stóðu að þessari til-
lögu, en vafalaust á hún drjúgan
stuðnine ríkja i Asíu og Afríku
Það liggur i augum uppi, að ís-
land á að skipa sér i þessa sveit
og vera þar í fylkingarbrjósti,
enda er stefna Lima-fundarins
í fullu samræmi við það, sem
ísland hefur áður beitt sér
fyrir.
Ný útfærsla ér
óhjákvæmileg
Það verður í fyrsta lagi á
miðju ári 1973, að kunnugt verð
ur um, hver verður niðurstaða
á hafréttarráðstefnunai. Á þeim
tíma mun ágangur erlendra fiski-
skipa aukast mjög stórkostlega
á fiskimiðunum við ísland. Sjálf
ir spá Bretar því, að sókn
brezkra togara á íslandsmið
verði 50% meiri árið 1971 en
árið 1969. Líkur benda til, að
anfcningin verði enn meiri, ef t.
d. aást samningar um takmörkun
veiða á Bereatshafi úr 1000 þús. í
500 þús. smál. eins og nú eru
horfur á. Ágangur annarra er-
lendra veiðiskipa mun sennilega
ekki aukast minna en brezku tog-
aranna. Þetta bætist við, þótt
þegar sé orðið um ofveiði að
ræða á íslenzkum fiskimiðum.
Isleadingum verður því ekki
nóg að halda að sér höndum og
bíða eftir niðurstöðum hafréttar-
ráðstefnunnar 1973, sem ef til
vill verður engin um þetta efni
frekar en 1958 og 1960. Þeir
verða strax að hefjast handa
um friðunaraðgerðir og undir-
búning á útfærslu fiskveiðiland-
helginnar. Friðunaraðgerðir er
hægt að gera strax í því formi
að banaa allar togveiðar utan
tólf mílna markanna á helztu
uppeldissvæðunum, t.d. fyrir
norðausturlandi. En þetta verður
þó hvergi nærri fullnægjandi.
Jafnhliða þarf að hefja undir-
búning ákveðinnar útfærslu fisk
veiðilandhelginnar. Þar getur
verið um það að ræða að láta
haaa ná strax til landgrunnsins
alls, en slíkt getur þó því aðeins
orðið, að menn séu reitjubúnir
til að ákveða ytri mörk Þsss.
Önnur leið er að ákveða aðeins
vissan áfanga að sinni, og miða
fiskveiðb'ögsöguna við míl'i-
fjölda, t.d. 50 mílur, sem vafa-
lítið verður að mestu eða öllu
rösklega innan þess landgrunns.
sem ísland tileinkar sér endan-
lega Þá er bæði stuðzt við land
fræðilegar, efnahagslegar og
sögulegar aðstæður. Ef til viil
verður komizt að niðurstöðu um
að önnur mörk en þau, sem hér
eru greind, séu talin eðlilegri
að sinni. En eitt er víst: Það
má ekki draga lengur að hefja
undirbúning að ákveðinni út-
færslu á fiskveiðilandhelginni.
Hlekkirnir frá 1961
Slik útfærsla á fiskveiðiland-
helginni og hér er rætt um,
væri ekkert erfið, ef ekki
væri sú hindrun, sem felst í
brezka landhelgissamningnum
frá 1961 Þá gerði fsland ekki
annað en að fylgja í fótspor
þeirra 20—30 þjóða, sem tekið
hafa sér stærri fiskveiðilögsögu
en tólf mílur Þessar þjóðir hafa
notið þess að hafa einhliða út-
færslurétt ísland missti hann
með samningaum 1961. en
samkvæmt honum öðluðust Bret
ar rétt til að leggja frekari út-
færslu á fiskveiðilandhelgi ís-
Framhalr. á bb 14
i