Fréttablaðið - 10.12.2004, Blaðsíða 32

Ekki allir höfðinu hærri
Fyrir nokkru var gefin út bók um alla for-
sætisráðherra landsins. Það kann vel að
vera að þeir séu með einhverjum óútskýrð-
um hætti höfðinu hærri en aðrir stjórn-
málamenn. En fæstir þeirra yrðu taldir upp
í sambærilegri bók raunverulega pólitíska
frumkvöðla sem sannanlega hefðu einir
síns liðs mótað íslenskt samfélag, og þeir
fáu sem yrðu í slíkri bók yrðu þar fyrir verk
sem þeir unnu ekki í stjórnarráðinu. Sem er
í rauninni mjög eðlilegt. Forsætisráðherr-
ann er langoftast hvorutveggja í senn, þjóð-
arleiðtogi og flokksleiðtogi. Hann þarf að
gera málamiðlanir á mörgum vígstöðvum
og hann þarf að njóta víðtæks stuðnings til
að komast í hina háu stöðu. Þess vegna
getur verið erfitt fyrir hann að hafa forystu
um brjóta nýtt land. Það verður líka að
segjast alveg eins og er að sumir þeirra
sem gegnt hafa forsætisráðherraembætt-
inu voru í raun ekkert nema málamiðlanir.
Ráðherrar með sérmálaflokka eru líklegri til
að berjast af harðfylgi fyrir ákveðnum mál-
efnum og þeir stjórnmálamenn sem ekki
eru á þingi og vantar kynningu eru líklegri
til að brydda upp á algerum nýjungum.
Jónas frá Hriflu mótaði áður en hann fór á
þing flokkakerfi sem grundvallaðist á
stéttaskiptingu. Gylfi Þ. Gíslason barðist
lengi einn fyrir inngöngu Íslands í EFTA á
tíma sem almennrar tortryggni gætti gagn-
vart viðskiptum við útlönd. Jón Baldvin
Hannibalsson var í svipaðri stöðu í barátt-
unni fyrir EES-þáttöku. Lúðvík Jósepsson
knúði áfram með sérstöku og óvenjulegu
harðfylgi tvær landhelgisútvíkkanir. Þetta
eru aðeins nokkur dæmi af mörgum um
stjórnmálamenn sem öðrum fremur ættu
skilið að fá sérstakan sess í stjórnmálasög-
unni fyrir afgerandi einstaklingsframtak en
ekki eru í forsætisráðherrabókinni sem aft-
ur setur mikið pláss í umfjöllum um menn
sem báru tignina í stuttan tíma í minni-
hlutastjórnum og er í rauninni helst minnst
fyrir eitthvað allt annað en forsætisráð-
herratíðina sem slíka. Ásgeir Ásgeirsson for-
seti, Björn Þórðarsson, Steingrímur Stein-
þórsson búnaðarmálastjóri, Emil Jónsson,
Benedikt Gröndal, Jóhann Hafstein og
Björn Jónsson í Ísafold geta flestir talist
ágætis dæmi um það.
Guðmundur Svansson á deiglan.com
Özur Lárusson, framkvæmdastjóri
sauðfjárbænda, vandar mér ekki
kveðjurnar í Fréttablaðinu á mið-
vikudag vegna greinar sem birtist
eftir mig hér í blaðinu 30. nóvember
sl. um opinbert verðsamráð á mjólk.
Undraði mig að Guðni Ágústsson
landbúnaðarráðherra hreyki sér á
slíku samráði gegn neytendum á
sérstökum blaðamannafundi sem
hann boðaði til, til að kynna mjólk-
ursamráðið aðeins örfáum dögum
eftir að okkar góði borgarstjóri
Þórólfur Árnason hrökklaðist úr
embætti, en hann hafði sem milli-
stjórnandi hér á árum áður tekið
þátt í ólögmætu samráði olíufélag-
anna. Ég átti bágt með að greina
hinn siðferðislega mun; hvort
tveggja er jú samsæri gegn neyt-
endum sem eru sviptir frelsi til að
velja besta boðið í frjálsri sam-
keppni.
Það er í sjálfu sér ágætt að fram-
kvæmdastjóri sauðfjárbænda sjái
sig knúinn til að svara grein um
verðsamráð mjólkurvöruframleið-
enda. Í grein minni nefndi ég að
samkvæmt upplýsingum á vef
Bændasamtakanna, www.bondi.is,
komi fram að verðlagning á mjólk-
urvörum og sauðfjárafurðum sé í
höndum einhverrar verðlagsnefnd-
ar búvera; sem ég viðurkenni fús-
lega að ég þekki hvorki haus né
sporð á. Finnst raunar furðulegt að
slík nefnd sé yfir höfuð til. Özur
segir mér að þetta eigi ekki lengur
við um blessað lambakjötið og er
það vel – þó sé ég ekki betur en að
Landssamtök sauðfjárbænda gefi
enn út viðmiðunarverð sauðfjár-
afurða. En látum það vera. Þetta
breytir nefnilega ekki því að ís-
lenska landbúnaðarkerfið er pikk-
fast í klöfum hafta sem svipta neyt-
endur raunverulegri samkeppni og
flækja bændur í fúið net kerfisins
sem virðist hirða allt of mikið til sín.
Í lok greinar sinnar fullvissir
Özur mig að íslenskt lambakjöt sé
ekki dýrara á Íslandi en í öðrum
Evrópuríkjum. Það er í sjálfu sér
gott að vita; enda annað harla undar-
legt; að íslenskt lambakjöt væri
ódýrara alls staðar annars staðar en
hér heima á Íslandi. Það er auðvitað
ekki vandinn; vandinn felst í höftum
á samkeppni við útlönd en það er
svo til með öllu bannað að selja er-
lendar kjötvörur á Ísland nema þær
séu mauksoðnar; hið stóra samsæri
gegn neytendum felst í því að okkur
er meinað að kaupa ódýrar erlendar
matvörur; – eins kjöt. Æfingar Özur-
ar til varnar þessu arfavitlausa
kerfi verða þó undarlegastar þegar
hann segir matvælaverð á Íslandi
og Danmörku bara nokkuð svipað;
allir sem búið hafa í báðum löndum
þekkja að matarreikningurinn á Ís-
landi er mun hærri en í Danmörku,
það þekki ég á eigin buddu. Sam-
kvæmt nýlegri könnun evrópsku
tölfræðistofnunarinnar, (Eurostat)
er verð á kjöti helmingi hærra á Ís-
landi en í Danmörku. (Í Danmörku
eru kjötvörur að jafnaði 5 prósent-
um yfir meðalverði í ESB en á Ís-
landi og í Noregi eru þær 52 prósent
dýrari.) En kannski að Özuri þyki
þetta bara alls ekki svo ýkja mikill
munur. Ég veit það ekki, en þykist
þó viss um að neytendur eru á öðru
máli. Víst er evrópska landbúnaðar-
kerfið húrrandi vitlaust eins og bent
er á; en það sorglega er að það ís-
lenska er enn vitlausara og hefur
engu skilað nema allt of háu verði til
neytenda. ■
Heimsyfirlýsingin um mannrétt-
indi var byltingarkennt skjal þeg-
ar Sameinuðu þjóðirnar sam-
þykktu hana árið 1948. Hún er það
enn í dag. Bandaríkjamenn eru
með réttu stoltir af því stóra hlut-
verki sem Eleanor Roosevelt lék
við samningu og samþykkt henn-
ar, en mannréttindayfirlýsingin
tilheyrir öllu mannkyni. Þegar
Roosevelt talaði á Allsherjarþingi
Sameinuðu þjóðanna spáði hún
því að mannréttindayfirlýsingin
gæti orðið „alþjóðleg frelsisskrá“
og á margan hátt hefur hún orðið
það. Einn mælikvarðinn er sá að
ákvæði í stjórnarskrám 90 landa
má rekja til mannréttindayfirlýs-
ingarinnar. Upphafsorð yfirlýs-
ingarinnar hljóma um allan heim
árið 2004 af sama krafti og þau
gerðu í kjölfar heimsstyrjaldar-
innar síðari og verðskulda endur-
tekningu: „Það ber að viðurkenna,
að hver maður sé jafnborinn til
virðingar og réttinda, er eigi
verði af honum tekin, og er þetta
undirstaða frelsis, réttlætis og
friðar í heiminum.“
Höfundar yfirlýsingarinnar
fengu innblástur frá þeirri hetju-
legu baráttu sem háð var á eftir-
stríðsárunum til að tryggja rétt-
indi og virðingu einstaklingsins.
Mahatma Gandhi, sem hafði for-
ystu í að gera Indland að stærsta
lýðræðisríki heims, er þróttmikið
dæmi um algildi lýðræðishug-
sjónarinnar. Hreyfing sú í átt til
frelsis sem Gandhi kom af stað og
Indverjar leiddu til lykta batt
enda á þá skaðlegu hugmynd að
lýðræðisleg stjórnsýsla væri
munaður sem aðeins fáar auðugar
vestrænar þjóðir skyldu njóta.
Verndun frelsis og mannrétt-
inda er hluti af því sem Bush for-
seti hefur kallað „ófrávíkjanlegar
kröfur um mannúð“. Kjölfestan í
utanríkisstefnu Bandaríkjanna er
enn sú sannfæring að lýðræði sé
fyrir alla og að mannréttindi
verði ekki frá neinum tekin. Við
höfum fundið hugsjónum okkar
farveg í stefnu sem leitast við að
breiða út lýðræði og verja réttindi
fólks eins og þau eru skilgreind í
mannréttindayfirlýsingu SÞ. Und-
anfarið höfum við tekið höndum
saman við bandamenn okkar og
vini um að standa við orð okkar. Í
Írak hefur fjölþjóðlegur banda-
lagsher rúmlega 30 ríkja gengið
til liðs við Bandaríkjamenn til að
veita þjóðinni frelsi, þjóð sem of
lengi var neitað um grundvallar-
þætti þess. Írakar munu sigra.
Þeir munu byggja upp sitt eigið
lýðræði. Þeir munu hlúa að mann-
réttindum sínum. Staðfastur
stuðningur við þessa viðleitni
þeirra er skuldbinding sem er í
samræmi við bandarísk og alþjóð-
leg gildi.
Það sama á við um Afganistan
þar sem viðleitni margra þjóða,
auk Sameinuðu þjóðanna, leiddi
til velheppnaðra kosninga. Líkt og
Írakar taka Afganar engu sem
gefnu. Þeim var neitað um frelsi
svo lengi að þeir eru allt annað en
tortryggnir í garð þess valds og
þeirra kosta sem fylgja lýðræðis-
legri stjórnun. Í nýafstöðnum
kosningum beið hópur kvenna í
Kandahar í biðröð eftir að geta
kosið þegar sprengja sprakk
nærri þeim. Öryggisverðir ráð-
lögðu konunum að fara heim en
þær neituðu að fara og neyttu
kosningaréttar síns. Eins og hund-
ruð þúsunda samlanda þeirra sem
stóðu tímunum saman í biðröðum
í miklu fannfergi, til að geta kos-
ið, vöktu þessar konur orð mann-
réttindayfirlýsingarinnar til lífs-
ins.
Þegar við hugsum um mann-
réttindayfirlýsingu Sameinuðu
þjóðanna er gagnlegt að minnast
þess að það er fleira sem samein-
ar okkur en sundrar okkur. Arfur
Eleanor Roosevelt og þeirra
manna hvaðanæva úr heiminum
sem unnu með henni við að semja
mannréttindayfirlýsinguna er
ekki bara enn til staðar; hann
heldur áfram að vera ómissandi
fyrir alla. Og við heiðrum þennan
arf, ekki aðeins 10. desember,
heldur alla daga ársins. ■
10. desember 2004 FÖSTUDAGUR32
Mannréttindadagurinn
10. desember
JAMES I. GADSDEN
SENDIHERRA BANDARÍKJANNA Á ÍSLANDI
UMRÆÐAN
MANNRÉTTINDA-
DAGURINN
Heimsyfirlýsingin
um mannréttindi var
byltingarkennt skjal þegar
Sameinuðu þjóðirnar sam-
þykktu hana árið 1948. Hún
er það enn í dag.
,,
Verðsamráð og vitleysa í landbúnaði
EIRÍKUR BERGMANN EINARSSON
STJÓRNMÁLAFRÆÐINGUR
UMRÆÐAN
VERÐSAMRÁÐ
AF NETINU
■ Jagúar á ferð og flugi ■ Göturnar í lífi Einars Kárasonar ■ Matgæðingurinn Helga Braga
■ Hugrún og Magni í Kron ■ Grænmetisbaka að rússneskum sið ■ Myndbandið sem safngripur ■ Fröken Freyja leysir vandann
Sturla
Gunnarsson
Týndi sonurinn gerir dýrustu mynd Íslands
Þau erfa
flokkana
Næsta kynslóð
stjórnmálaforingja
F24. TBL. 1. ÁRG. 2. 12. 2004
■ Ceres 4 pönkar ■ Sægreifinn er ekkert slor ■ Göturnar í lífi Dísu í World Class ■ Birta og Andrea í júniform
■ Gæsabringur á Óðinsvéum ■ Birgir Þór Bieltvedt er leiðtoginn í Magasin du Nord
F23. TBL. 1. ÁRG. 25. 11. 2004 Elma Lísa
Leiklistin
& tískan
Stéttskipt
Ísland í
uppsiglingu
Aldrei fleiri milljónamæringar
Þorsteinn
Pálsson
Ætlar ekki aftur í pólitík
Fylgir Fréttablaðinu
alla fimmtudaga
Tíska,
stjórnmál
og allt þar
á milli...
ÆVINTÝRI GRIMS
32-33 umræða 9.12.2004 14.39 Page 2