Fréttablaðið - 10.12.2004, Blaðsíða 28

F yrir okkur sem áður fengumað veiða frjálst var kerfiðáfall. Frjálsræðið var búið og
maður varð bara að kyngja því,“
segir Gísli Jón Hermannsson, út-
gerðarmaður í Ögurvík.
Kvótakerfið kom mörgum út-
gerðarmönnum undarlega fyrir
sjónir á sínum tíma en flestir voru
þó sammála um að eitthvað þyrfti
að gera til að draga úr veiðunum
enda fiskifræðingar Hafrannsókna-
s t o f n u n a r i n n a r
uggandi yfir
ástandi þorsk-
stofnsins.
„Ég var á
móti þessu á
sínum tíma
en það þýddi
lítið að berja
hausnum við
steininn. Eftir á
að hyggja held ég
að þetta hafi ver-
ið spor í rétta átt.
Síðan kvótinn
var settur á hef-
ur útgerðin verið
rekin með hagn-
aði, ólíkt því sem
var þegar ríkið
þurfti reglulega
að ausa pening-
um í útveginn,“
segir Gísli Jón og
endurspeglar af-
stöðu fjölmargra
útgerðarmanna
sem í upphafi
voru á móti kerf-
inu en studdu það þegar á leið.
Fyrstu árin voru í raun þrjú fisk-
veiðistjórnunarkerfi við lýði. Út-
gerðarmenn stærri báta og skipa
gátu valið á milli kvóta eða veiði-
daga og smábátar undir tíu brúttó-
lestum veiddu upp í heildarkvóta.
Veiðar hvers og eins voru því óheft-
ar.
Margir hugsuðu sér gott til glóð-
arinnar og fjölgaði smábátum gríð-
arhratt á níunda áratugnum. 1984
voru 1060 bátar undir tíu brúttólest-
um en 1990 voru þeir 2045. Togur-
um fjölgaði ekki en sú breyting
hafði orðið að nýjir togarar, sem
leystu eldri af hólmi, voru bæði
stærri og aflmeiri.
Frjáls sjósókn smábáta og daga-
kerfi stærri báta
gerði að verkum
að fyrstu sex ár kvóta-
laganna var heildarafli
hvers árs yfirleitt meiri en
stjórnvöld gerðu ráð fyrir.
Reynslan sýndi að erfitt var
að halda heildaraflanum innan
settra marka ef veiðarnar voru ekki
bundnar við kvóta.
Hugað að langtímanýtingu
Þó að kvótakerfið hafi dregið úr
veiðum var sóknin enn of mikil. Afl-
inn fór oftar en ekki framúr ráð-
leggingum Hafrannsóknastofnun-
arinnar og því sem vilji stjórnvalda
stóð til. „Stofninn var illa nýttur og
það ríkti væg ofveiði, bæði stöðugt
og lengi,“ segir Jóhann Sigurjóns-
son, forstjóri Hafrannsóknastofn-
unarinnar. „Rauði þráðurinn í
ábendingum okkar var að aldurs-
samsetning þorsksins hafði breyst
og hann fékk ekki að lifa jafn lengi
og æskilegt var. Það er hrein of-
veiði.“
Stjórnvöld daufheyrðust við
ábendingum stofnuninnar í rúman
áratug eða þar til í ársbyrjun 1995
þegar Þorsteinn Pálsson, sjávarút-
vegsráðherra,
fól starfshópi að
kanna hvers konar lang-
tímanýtingarstefna myndi
samræma mestu mögulega
nýtingu stofnsins og um leið hag-
kvæmni í veiðum. Í kjölfarið var
svokölluð aflaregla tekin upp en hún
gerir ráð fyrir að 25 prósent veiði-
stofnsins séu veidd. Hafrannsókna-
stofnunin leggur því ekki lengur
fram eiginlegar tillögur um veiðina
heldur reikna út stærð veiðistofns-
ins og er kvótinn ákveðinn út frá
henni. „Með þessu komst á stöðug-
leiki í nýtingarstefnu, það er ekki
verið að hoppa upp og niður á milli
ára.“ segir Jóhann Sigurjónsson.
Síðan 1996 hefur kvótinn verið í
samræmi við mælingar Hafrann-
sóknastofnunarinnar en heildarafli
hefur þó alltaf verið meiri. „Það
spilar margt inn í, bendir Jóhann á.
„Til dæmis framúrkeyrsla smábáta
og undanþágur stjórnvalda. Auk
þess vildi svo óheppilega til að Haf-
rannsóknastofnunin ofmat stærð
stofnsins nokkur ár í röð, sem gerir
að verkum að aflamarkið var of
hátt. Það lagðist allt á eitt og veiði-
hlutfallið var því töluvert frá því
sem miðað var við. En aflareglan
tryggir góða nýtingu ef henni er
fylgt algjörlega eftir.“
Við stóru lagabreytinguna 1990
voru öll stærri skip sett í aflamarks-
kerfið auk þess sem reglur um veið-
ar smábáta urðu markvissari. Í kjöl-
farið hefur smábátum fækkað stór-
um. Árið 2000 voru þeir orðnir rúm-
lega eitt þúsund.
Halldór Ásgrímsson segist ekki
telja að það hafi verið mistök að
hafa smábáta upphaflega utan
kvótakerfisins. „Mér fannst að þeir
ættu að vera utan kvóta, en aukin
tækni og geta þess-
ara báta varð til að kollvarpa
því og það voru mistök hvað þeir
höfðu mikið svigrúm umfram ýmsa
aðra.“
Aukin verðmæti
Fyrstu ár kvótakerfisins reyndust
nýting afurða og verðmæti ekki í
takt við vonir manna. Til marks um
það má benda á skrif Jóhanns Þor-
steinssonar, forstöðumanns gæða-
eftirlits sjávarafurðadeildar Sam-
bandsins, frá 1989. Þar sagði hann
að vonir, um að kvótakerfið myndi
sjá til þess að gæði hráefnisins yrðu
hámörkuð, hefðu brugðist.
Ekki var að undra að slíkar vonir
væru ríkjandi því hrein nauðsyn bar
til að auka verðmæti sjávarfangs.
Meðferð aflans var oft og tíðum
hrikaleg og miklir peningar töpuð-
ust. „Það var veitt og veitt en verð-
mætasköpunin var ekki sem skildi,“
segir Halldór Ásgrímsson. „Árin
fyrir kvótakerfi var mikið hengt
upp af skreið og hún seld til Nígeríu
með litlum hagnaði og smáfiski var
mokað upp að sumarlagi og látinn
skemmast í hitanum. Ef bjarga átti
atvinnugreininni var ekkert annað í
stöðunni en að söðla algjörlega um.“
Það tók þó nokkur ár að bæta
meðferð aflans líkt og Jóhann Þor-
steinsson sagði í grein sinni.
En nú er öldin önnur. Eftir að
kvótakerfið var gert heildstæðara
árið 1990 hefur náðst betri árangur
en áður í nýtingu aflans. Örn Viðar
Skúlason, framkvæmdastjóri
Iceland Seafood, segir engan vafa
leika á að eftir að
kvótakerfið var
sett á hafi verðmæti fisksins aukist.
„Það er allt annað yfirbragð yfir
fiskframleiðslu í dag en áður. Fisk-
vinnsla og fiskiðnaður er miklu fag-
legri og það er ekki spurning að út-
gerðarmenn og sjómenn eru mun
meðvitaðri um fiskinn sem matvæli
og áhrif gæða á söluverð á mörkuð-
um.“
Þó að þessi þáttur hafi batnað
með breytingunum á kvótakerfinu
sem gerðar voru 1990 urðu átök um
kerfið sem aldrei fyrr og vart sér
fyrir endann á. Um þá hlið mála
verður fjallað á morgun. ■
Finndu muninn!
Hefurðu bragðað einhverjar af þeim girnilegu nýjungum sem
Osta- og smjörsalan kynnti til leiks á árinu? Á myndinni hér til
vinstri má sjá hluta af þeim. Á hægri myndinni höfum við svo
breytt 8 atriðum. Fleiri nýjungar hafa bæst við og sumum
höfum við skipt út.
Nýjungarnar eru ýmist nýjar vörur, nýjar bragðtegundir í vinsælum
vörulínum, nýjar umbúðir, ný framsetning á vinsælum vörum eða
blanda af einhverjum þessara þátta.
Merktu við atriðin átta sem hafa breyst á hægri
myndinni, klipptu myndina og seðilinn út og nefndu
okkur eina nýjung frá Osta- og smjörsölunni. Fylltu
síðan út nafn, heimilisfang og símanúmer og sendu
á eftirfarandi póstfang:
Finndu muninn, Osta- og smjörsalan, Bitruhálsi 2,
110 Reykjavík
Tíu heppnir þátttakendur sem finna öll átta atriðin og geta nefnt
eina nýjung fá glæsilegar gjafakörfur með öllum nýjungunum
sem Osta- og smjörsalan hefur kynnt í ár. Góða skemmtun!
Skilafrestur er til 31. desember 2004.
Nöfn vinningshafa verða birt á vefslóðinni www.ostur.is
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
Kvóti í 20ár
28 10. desember 2004 FÖSTUDAGUR
BJÖRN ÞÓR SIGBJÖRNSSON
OG BERGSTEINN SIGURÐSSON
BLAÐAMENN
ANNAR HLUTI
HLUTFALL
HEILDARAFLA
UMFRAM
RÁÐGJÖF
HAFRÓ
1984 41,5%
1985 63,0%
1986 23,0%
1987 30,6%
1988 26,0%
1989 18,6%
1990 34,0%
1991 1,6%
1992 9,6%
1993 26,8%
1994 31,3%
1995 26,9%
1996 9,6%
1997 16,0%
1998 4,1%
1999 1,6%
2000 2,8%
2001 1,3%
2002 14,7%
2003 10,6%
Heimild:
Hafrannsókna-
stofnunin.
Markmið kvótakerfisins náðust ekki að fullu
fyrstu árin sem það var í gildi. Smábátum
fjölgaði og togararnir urðu stærri og öflugri.
Mörgum útgerðarmönnum reyndist erfitt að
vinna eftir kerfinu enda öðru vanir.
Veitt umfram
ráðleggingar
LÖNDUN AFLA
Eftir að kvótakerfið festist í sessi urðu miklar breytingar á meðferð afla. Frystiskipum fjölgaði og sjómenn og útvegsmenn lögðu meira á
sig til að auka verðmæti þess fisks sem dreginn var úr sjó. Hér er verið að landa í Neskaupstað.
FRÉTTAB
LAÐ
IÐ
/G
VA
28-29 (360°) 9.12.2004 14.18 Page 2