Réttur - 01.04.1983, Blaðsíða 28

tíð, að skilja hverskonar stolt, frelsisþrá
og nýsköpunartilfinning greip þorra þeirra
handverksmanna, sem þá settust að í
bæjum til að iðka iðn, sem þeir oftast
höfðu orðið að læra erlendis. Sérstaða
húsasmiðanna er sú að þeir setja svipinn
á bæinn. Vissulega má ekki gleyma hin-
um, sem mynduðu oft meirihluta bæjarbú-
anna, því vinnandi fólki, sem fátækt
settist að í bæjunum, af því það var að
flýja eymd sveitanna, — og hlutu oft í
bæjunum nafnið „þurrabúðarmenn“. En
látum þann þátt í myndun bæjanna ekki
spilla eða eyðileggja fyrir okkur þá mynd,
sem stóð fyrir sjónum handverksmann-
anna og skáldanna, er þessi bylting varð
á Islandi.
Matthías Jochumsson kveður, einmitt
um aldamótin þessaeggjan í „Aldarhvöt":
„Flytjum saman, byggjum bæi;
bæir skópu hverja þjóð;
einangrun er auðnu-voði,
etur líf og merg og blóð.
Strjálbygðin er stjórnarleysi,
steypir lýð á feigðarslóð.
Flytjum saman, byggjum bæi,
bæir skópu hverja þjóð."
Og þannig heldur hann áfram eggjun-
inni í þessu kvæði, sem byrjar með vís-
unni: „Flýjum ekki, flýjum ekki, — flýjum
ekki þetta land!" — Baráttuhitinn er
auðskilinn, þegar hugsað er til Vestur-
heimsferðanna, fimmtungur þjóðarinnar
varð að yfirgefa land sitt.
Krapotkin fursti lýsirþví í einni af bestu
bókumsínum, „Samhjálp", hvernighand-
verksmannastétt sú. er skapar borgirnar
á 15. og 16. öld, hugsi hátt og hugur þeirra
móti einmitt háa turna kirknanna frá
þessum tíma.
Það virðist svipað eiga sér stað með
handverksmenn í húsasmíði Akureyrar
um aldamótin 1900. Meðvitundin um að
þeir séu aö skapa eitthvað alveg nýtt og
stórfenglegt hjá þjóðinni: bœi — brýst út
í stórbyggingum, til notkunar fyrir ljöld-
ann, sem gnæfa í himinátt með sterkri
tilfinningu um stórvirkið, sem þeir séu að
vinna. Og þeir leggja fyrst og fremst allan
fegurðarsmekk sinn og stolt í að vinna
þetta verk þannig að það verði fagurt og
hrífandi og hefji hug manna hærra. Við
skulum athuga nokkrar af þessum stór-
byggingum:
Hótel Oddeyri, byggt 1884 og hefur
verið í mikið ráðist að byggja slíkt stórhýsi
til fundahalds, gistinga og gleðskapar í
bæ, sem ekki telur þá 600 íbúa. Það er
Ólafur Jónsson veitingamaður, sem bygg-
irogAnna Tómasdóttir, ekkjahans, tekur
við og stækkar húsið, er Ólafur deyr 1898.
— í þessu húsi mun „leynifélagið Undir-
aldanhafa haldið fundi sína og fyrsta
Verkamannafélagið á Akureyri líklega
verið stofnað þar 1896 eða 1897. — Þetta
tígulega hús með turna, er „gnæfa til
himins" er vissulega tákn um stórhug í bæ,
sem að vísu vex ört („Oddeyri" hafði samt
aðeins 110 íbúa 1885), en er samt 1905
aðeins með 1600 íbúa. Og í sögu verkalýðs-
hreyfingarinnar hefur það gegnt miklu hlut-
verki: brautryðjendahlutverkinu, þó um
skamman tíma væri. — Hótel Oddeyri
brann 1908.
Hótel Aknreyri var byggt 1902 og var
Vigfús Sigfússon eigandi, venjulega kallað-
ur Vigl'ús „vert". (Dönsku áhrifin voru all
rík á Akureyri!) Var þar í senn hótelrekstur
og stórir salir fyrir samkvæmisiíf. Ég minn-
ist veglegra jólaskemmtana fyrir börn í því
húsi. Hótelrekstur hætti 1916, en húsið
brann 1955. — Var vissulega mikil reisn
92