Réttur - 01.01.1993, Page 30

að nefndin ætti að skila nógu snemma „til
þess að málið geti fengið afgreiðslu á
næsta Alþingi."
Var það ætlan meirihlutans að ganga
frá málinu á sumarþinginu 1942.
Úrslit kosninganna urðu sem hér segir:
Alþýðuflokkur fékk 6 þingmenn.
Framsóknarflokkur fékk 20 þingmenn.
Sjálfstæðisflokkur fékk 17 þingmenn.
Sósíalistaflokkur fékk 6 þingmenn og
tvöfaldaði þannig þingmannatölu sína.
Einar og Brynjólfur
„aðstoða44 ríkisstjórnina
En nú varð gatan ekki eins greið og
menn höfðu gert ráð fyrir er þinginu lauk
í maímánuði; Bandaríkin sem höfðu her-
numið landið lýstu andstöðu við lýðveld-
isstofnunina. Ástæðan var sögð sú að það
kæmi illa við hagsmuni Bandaríkjamanna
í Evrópu ef þeir ekki lýstu andstöðu við
aðgerð á íslandi sem kæmi aftur illa við
Dani sem voru hernumdir af Þjóðverjum.
Þetta taldi ríkisstjórnin auðvitað mjög
alvarlegt mál og boðað var til lokaðs
fundar í þinginu 4. ágúst þar sem forsæt-
isráðherra kynnti þingmönnum málaleit-
un Bandaríkjamanna. Þingnefnd allra
flokka samdi svar til Bandaríkjastjórnar.
Varð niðurstaðan sú að meirihluti alþing-
is, þrátt fyrir heitar yfirlýsingar, kaus að
hægja á lýðveldismálinu. Lagði milli-
þinganefndin niður störf en í staðinn var
stofnuð 8 manna nefnd sem var eins skip-
uð og milliþinganefndin að viðbættum
Haraldi Guðmundssyni frá Alþýðu-
flokknum og Einari Olgeirssyni og Brynj-
ólfi Bjarnasyni frá Sósíalistaflokknum.
Nefndin „aðstoðaði stjórnina í leit nýrra
úrræða sem samþýðst gætu bendingum
Bandaríkjastjórnar.“ (BÞ, bls. 513).
Þannig var með öðrum orðum ákveðið að
30
utanríkisstefnan væri mótuð af fulltrúum
ALLRA flokka.
Stjórnarskrárfrumvarpið um breytta
kjördæmaskipan kom nú til meðferðar á
sumarþinginu. Að auki var lagt til að
undirbúin yrði breyting á stjórnarskránni
er tæki eingöngu til sjálfstæðismálsins.
Þar var kveðið á um að breytt skyldi
stöðu konungs í stöðu forseta íslands og
að öðru leyti gerðar þær breytingar einar
er leiddi af breyttri stöðu íslands og að-
skilnaði þess frá Danmörku og stofnun
lýðveldis. Framsókn lagðist að sjálfsögðu
gegn kjördæmabreytingunni. Þinginu var
svo slitið, ákveðið að millþinganefndin
starfaði áfram og efnt var til nýrra kosn-
inga.
En nú fóru að berast boð annars staðar
að. Fyrst frá Bandaríkjastjórn um að hún
félli frá mótmælum sínum. Danir láta
hins vegar enn í ljós efasemdir um málið,
en ríkisstjórnin fer sínu fram og tilkynnir
eindreginn vilja alþingis með bréfi 14.
október 1942 og sama dag mælir forsætis-
ráðherra Ólafur Thors fyrir frumvarpi til
stjórnskipunarlaga á alþingi. Málið var
afgreitt frá efri deild, síðari deild, 15. des-
ember og þar með lá fullnaðarafgreiðsla
alþingis fyrir á kjördæmamálinu, en auk
þess var opnað fyrir breytingu á stjórnar-
skránni með þessum hætti:
»1- gr.
Aftan við 3. málsgr. 75. gr. stjórnar-
skrárinnar bætist ný málsgrein svo hljóð-
andi:
„Þegar alþingi samþykkir þá breyt-
ingu á stjórnskipulagi íslands sem
greinir í ályktunum þess frá 17. maí
1941, hefur sú samþykkt eins þings gildi
sem stjórnskipunarlög, er meiri hluti
allra kosningabærra manna í landinu
hefur með leynilegri atkvæðagreiðslu ,
samþykkt hana. Þó er óheimilt að gera