Réttur - 01.01.1993, Blaðsíða 36

Flokkarnir þrír sem stóðu að yfirlýsing-
unni mynduðu hins vegar sameiginlega
„lýðveldisnefndina“. Um hana segir Ein-
ar á einum stað í „ísland í skugga heims-
valdastefnunnar bls. 142:
„Það er rétt að undirstrika það að það
er lýðveldisnefndin sem nú tekur foryst-
una í þessum málum. Það er hún sem
ákveður að fylgja þessu máli gegnum
þingið og sjá um að lýðveldið verði stofn-
að 17. júní 1944.“
Það sem hér fer á eftir ber því að skoða
í því ljósi að þessir þrír flokkar höfðu í
raun bandalag um málið — gegn Alþýðu-
flokknum ef nauðsyn krafði á síðari stig-
um málsins.
Lýðveldisnefndin — flokkarnir þrír —
tók svo frumvarp milliþinganefndarinnar
upp á sína arma. Ríkisstjórn Björns
Þórðarsonar fór fram á heimild til að
flytja frumvarpið sem stjórnarfrumvarp
og féllst lýðveldisnefndin á það.
Ihlutun ríkisstjóra
Þegar Alþingi var komið saman eftir
áramótin 1944 var fyrst kosin nefnd „til
að íhuga tillögu til þingsályktunar um
niðurfelling dansk-íslenska sambandslaga
samningsins og um rétt danskra ríkis-
borgara heimilisfastra á íslandi.“ Ráð-
herrarnir Einar Arnórsson og Björn Ól-
afsson komu oft á fundi nefndarinnar.
Formaður hennar var Gísli Sveinsson en
ritari Bernharð Stefánsson.
Þá kusu deildir þingsins að sjálfsögðu
nefndir til að fjalla um stjórnarskrármál-
ið. f neðri deild var nefndin þannig skip-
uð að Einar Olgeirsson var ritari nefndar-
innar en Eysteinn Jónsson formaður. í
efri deild var Bjarni Benediktsson ritari
en Brynjólfur Bjarnason formaður. Eftir
einn fund í hvorri nefnd gengu þær saman
í eina nefnd er hét samvinnunefnd í
stjórnarskrármálinu. Þá sátu ráðherrarnir
tveir sem sinntu skilnaðarnefndinni einn-
ig á mörgum fundum þessarar nefndar.
Nefndin fjallaði um stjórnarskrárfrum-
varpið, þingskjal 1, sem lagt var fram af
ríkisstjórninni, stjórn Björns Þórðarson-
ar — með „heimild“ lýðveldisnefndarinn-
ar.
Rek ég nú fyrst starf skilnaðarnefndar.
í henni voru auk formannsins, Gísla
Sveinssonar og ritarans Bernharðs Stef-
ánssonar eftirtaldir alþingismenn:
Ólafur Thors, Magnús Jónsson, Bjarni
Benediktsson og Gunnar Thoroddsen frá
Sjálfstæðisflokknum, Hermann Jónas-
son, Sveinbjörn Högnason og Eysteinn
Jónsson frá Framsóknarflokknum, Brynj-
ólfur Bjarnason og Einar Olgeirsson frá
Sósíalistaflokknum og Stefán Jóhann
Stefánsson frá Alþýðuflokknum.
Á 2. fundi skilnaðarnefndar var lagt
fram bréf frá Sveini Björnssyni ríkisstjóra
íslands þar sem hann gerði tillögur um
meðferð skilnaðarmálsins og stofnun lýð-
veldis. Leggur hann til að sérstökum
þjóðfundi verði falin meðferð þessara
mála eins og komist er að orði í fundar-
gerðinni. Þar segir ennfremur:
„Urðu miklar umræður um þetta er-
indi, bæði efni þess og form, en engin
ákvörðun tekin.“
Virðist mega lesa það á milli línanna í
knöppum texta fundargerðarinnar að
fundarmenn hafi talið íhlutun ríkisstjóra
að þessu leyti nokkuð sérkennilega.
Einar Olgeirsson segir í bók sinni sem
áður var vitnað til á bls. 142 um erindi
ríkisstjóra:
„Þá gerist það að Sveinn Björnsson rík-
isstjórinn sjálfur, skrifar forseta Samein-
aðs alþingis bréf 21. janúar 1944 þar sem
36