Fréttablaðið - 04.03.2009, Blaðsíða 19

Auglýsingasími
– Mest lesið
EFNI BLAÐSINS
Hringdu í síma
ef blaðið berst ekki
MIÐVIKUDAGUR 4. mars 2009
Hefur stjórnskipun Íslands brugðist sam-félaginu í grundvallaratriðum? Hefði
kvótakerfi í fiskveiðum, stóriðjuframkvæmd-
ir, einkavæðing fjármálafyrirtækja, eftirlit
með fjármálafyrirtækjum, breytingar á skatta-
lögum, stjórn peningamála og ríkissjóðs – svo
einhver dæmi séu tekin um ætlaða sökudólga –
orðið með öðrum hætti ef stjórnskipun Íslands
hefði verið „lýðræðislegri?“ geymt ákvæði um
„sameign þjóðarinnar á auðlindum“, umhverf-
isvernd, o.s.frv.? Ef miðað er við stjórnlög, eins
og þau tíðkast í hinum vestræna heimi, verður
ekki séð að önnur og nútímalegri stjórnskipan
hefði nokkru breytt um þessi atriði. Það stenst
ekki heldur samanburð við önnur vestræn sam-
félög, sem kenna sig við lýðræði og mannrétt-
indi, að halda því fram að stórkostleg slagsíða
hafi verið og sé enn á íslenskri stjórnskipun
hvað þessi atriði varðar.
Mikið í húfi
Eitt af því sem nú er teflt fram sem viðbrögð-
um við efnahagslegu áfalli landsins er flýti-
meðferð til ákveðinnar breytinga á stjórn-
arskrá lýðveldisins en að því loknu einhvers
konar allsherjarendurskoðun stjórnskipunar-
innar á vettvangi stjórnlagaþings. Í þessu sam-
bandi hefur í almennri umræðu verið vísað til
hugsanlegs afnáms þingræðisreglunnar, fyr-
irmynda í bandarískri stjórnskipun eða hug-
mynda Vilmundar Gylfasonar heitins af ótrú-
legri léttúð, þar á meðal af lögfræðingum.
Þótt hugmyndin um stjórnlagaþing kunni að
hljóma aðlaðandi, sefa reiði almennings með
því að svara kalli um róttækar og umsvifa-
lausar breytingar, eru hér miklir hagsmunir
lagðir að veði. Við Íslendingar eigum nefni-
lega stjórnskipun sem í öllum meginatriðum
er skýr, jafnvel þótt texti stjórnarskrárinnar
sjálfrar kunni í sumum tilvikum að vera gam-
all og lítt aðgengilegur. Þessi eign er ekki eins
sjálfsögð og margir kunna að ætla. Einmitt við
núverandi aðstæður ætti mönnum þó að vera
ljóst gildi þess að eiga stjórnskipun sem er skýr
um skipan valdsins, valdmörk, ákvarðanatöku,
o.s.frv., þannig að unnt sé að veita samfélaginu
ábyrga og skynsama stjórn með langtímahags-
muni að leiðarljósi.
Það er engin góð ástæða til að rífa stjórn-
skipun Íslands upp með rótum við núverandi
aðstæður þar sem stjórnvöld þurfa að setja
sér skýr markmið til lengri og skemmri tíma
– sum eflaust sársaukafull og misvinsæl – og
hafa styrk og þol til þess að vinna að þeim. Við
munum ekki leysa aðsteðjandi vandamál með
breytingum á stjórnskipun Íslands. Saga stjórn-
arskráa bendir raunar til þess að endingartími
og tilætluð samfélagsleg áhrif þeirra aukist í
öfugu hlutfalli við lengd þeirra og lagatækni-
lega fágun.
Texti stjórnarskrár er í besta falli einn þátt-
ur í þeirri viðleitni að koma á ákveðinni samfé-
lagsskipan. Ef stjórnarskrá er ekki framfylgt
og hlýtt af heilindum af öllum þeim sem í hlut
eiga, ekki síst (en þó ekki eingöngu) valdhöfum,
duga hástemmdar valdreifingar-, lýðræðis- og
mannréttindayfirlýsingar skammt. Án hollustu
við grunngildi stjórnskipunarinnar – tilgang
hennar, grunnrök, þá grundvallarhagsmuni
sem hún á að þjóna – verður engin stjórnarskrá
samfélaginu til bjargar, hversu ítarleg og vel
orðuð hún er. Þetta mætti styðja með dæmum
úr almennri sögu stjórnarskráa en auk þess er
íslensk stjórnarskrársaga ekki síður lærdóms-
rík að þessu leyti. Það er hættulegur barna-
skapur að halda að ný og fögur stjórnarskrá
muni verða allra meina bót.
Ekki úrelt plagg
Íslenska stjórnarskráin er ekki úrelt plagg þótt
á henni séu ýmsir annmarkar sem fræðimenn
og flestir aðrir sem til þekkja eru raunar að
mestu sammála um hverjir séu og hvernig beri
að mæta. Sjálfsagt er því að umræða um stjórn-
arskrána haldi áfram og sé leidd til lykta í opnu,
lýðræðislega og stjórnskipulega réttu ferli.
Hins vegar er engin ástæða til að taka í
skyndi stefnu út í óvissuna, gefa upp boltann
fyrir allsherjarendurskoðun stjórnarskrárinn-
ar með tilheyrandi fjárhagslegum kostnaði og
ófyrirséðum afleiðingum. Efnahagskreppa og
stjórnskipuleg ringulreið eru slæmur kokteill,
svo ekki sé sterkar tekið til orða. Um stjórnar-
skrána gildir líkt og margt annað að enginn veit
hvað átt hefur fyrr en misst hefur.
Enginn veit hvað átt hefur …
Á ÞESSUM SÍÐUSTU OG VERSTU Þessir ófrýnilegu gestir litu við í Landsbankanum á dögunum. Getur verið að jafnvel hungurvofan þurfi að arka í bankann og kría út yfirdrátt
til að láta enda ná saman? FRÉTTABLAÐIÐ/ VALGARÐ
Hvað er persónukjör?
Þorkell Helgason:
Í þjóðmálaumræðu hefur per-
sónukjör borið á góma, þ.e.
möguleikar kjósenda til að velja
sér þingmannsefni í kjörklefanum.
Þorkell Helgason, reiknimeistari
Landskjörstjórnar, segir hið íslenska
fyrirkomulag falla í þann hóp þar
sem áhrif kjósenda eru lítil. Hann
setur saman helstu lykilatriði og
valkosti í þeim efnum.
Frumkvæði Alþingis
Bryndís Hlöðversdóttir:
Við heildarendurskoðun á stjórn-
arskránni er brýnt að huga að
stöðu Alþingis og hlutverki þess í
stjórnskipaninni. Í nágrannalönd-
um okkar hefur verið lögð mikil
vinna í það á síðari árum að efla
eftirlitshlutverk þinganna, en ekki
hefur verið fjallað mikið um það í
íslenskum stjórnskipunarrétti.
Lýðræði og flokksræði
Bjarni Harðarson:
Innan gömlu flokkanna er því á
tyllidögum haldið fram að flokkarn-
ir sjálfir séu lýðræðislegar stofnanir
enda geti hver sem er tekið þátt í
starfi þeirra. Staðreyndin er aftur
á móti sú að aðeins prósentubrot
kjósenda tekur raunverulegan þátt í
starfi stjórnmálaflokka og þeir sem
reynt hafa vita að ótrúleg hending,
baktjaldamakk og hrossakaup ráða
niðurstöðum stofnana flokkanna.
Þetta á jafnt við um þá alla.
Skáld á villigötum?
Þórólfur Matthíasson:
Það er rétt sem Steinunn Sigurð-
ardóttir rithöfundur segir í nýlegri
grein í Fréttablaðinu, að finna
má hæfa Íslendinga til að stýra
Seðlabankanum og Fjármálaeftir-
litnu. Nú ríður hins vegar á að segja
skýrt og greinilega að við ætlum að
endurreisa okkar helstu fjármála-
stofnanir. Ekkert mælir gegn því að
útlendingar séu ráðnir til verksins.
Eldhúsdagur er nýtt vikulegt fylgirit
Fréttablaðsins sem leggur áherslu
á umræðu og skoðanaskipti um
stjórnmál og þjóðmál. Leitast verð-
ur við að birta vandaðar og upp-
lýsandi greinar um ýmis álitamál.
Leitað verður eftir sjónarmiðum
valinkunnra einstaklinga auk þess
sem senda má gagnorðar greinar á
netfangið greinar@frettabladid.is.
SKÚLI MAGNÚSSON
LÖGFRÆÐINGUR
Stjórnarskráin og sjónlagaþing
Saga stjórnarskráa bendir raunar til þess að end-
ingartími og tilætluð samfélagsleg áhrif þeirra
aukist í öfugu hlutfalli við lengd þeirra og laga-
tæknilega fágun.