Morgunblaðið - 01.11.2007, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 2007 25
Hefðu aðrir átt að fá að gera tilboð?
Þegar málið er skoðað út frá jafnræðisregl-
unni vaknar sú spurning hvort ákvörðun um
að leyfa utanaðkomandi einstaklingi eða fyr-
irtæki að kaupa sig inn í dótturfélag OR, í
þessu tilfelli REI, sé undirorpin óskráðum
meginreglum stjórnsýsluréttarins.
Að mati lögfræðings hefði það þá líklegast í
för með sér, til þess að jafnræðis væri gætt,
að auglýsa þyrfti að til stæði að gera einkaað-
ilum kleift að kaupa í REI, þannig að allir sem
áhuga hefðu ættu kost á að gera tilboð.
Á nýlegu málþingi Orators, félags laganema
við HÍ, reifaði Kjartan Bjarni Björgvinsson,
aðstoðarmaður umboðsmanns Alþingis, sjón-
armið með og á móti þeirri niðurstöðu að sam-
eignarfyrirtæki í eigu hins opinbera heyrði
undir óskráðar meginreglur stjórnsýslurétt-
arins.
Fram kom að ýmsar vísbendingar mætti
finna um það í íslensku réttarfari, til dæmis
þegar kæmi að úthlutun takmarkaðra gæða
eða réttinda, sem væru eftirsóknarverð fyrir
stóran hóp manna.
Ef OR ber að fylgja óskráðum meginreglum
og þess hefur ekki verið gætt, til dæmis þegar
samið var við Bjarna Ármannsson um að
koma með viðbótarhlutafé í REI eða þegar
REI sameinaðist GGE, þá eru þær athafnir í
eðli sínu ólögmætar. „Af hverju urðu þessir
aðilar fyrir valinu en ekki aðrir?“ er spurt og
bætt við: „Ég hefði viljað kaupa.“
Á móti er því aftur haldið fram að það sé
grundvallarmisskilningur að eignir OR hafi
verið seldar – allar eignir OR séu enn til stað-
ar og hafi verið lagðar inn í REI fyrir hlutafé
sem því nemur. „Ef verðmæti rýrnar ekki, þá
hefur það ekki neikvæð áhrif.“
Því hefur verið velt upp að meginreglur
stjórnsýsluréttar geti ekki átt við um REI,
þar sem það sé dótturfélag OR og því beint
undir hatti sveitarstjórna. Andstætt því kom
fram á nýlegu málþingi Orators að ef óskráðar
meginreglur stjórnsýslunnar ættu við um
móðurfélagið, í þessu tilviki OR, þá blasti ekki
við af hverju það að stofna dótturfélag um
ákveðna starfsemi móðurfélagsins girti fyrir
að hinar óskráðu meginreglur héldu áfram
niður. „Menn þurfa að svara því á hvaða for-
sendum slík niðurstaða væri byggð,“ sagði
Róbert R. Spanó lagaprófessor, sem var fund-
arstjóri á málþinginu.
Fjórar tillögur, átta samþykktir
Þó að fjórar tillögur hafi legið fyrir á stjórn-
ar- og eigendafundinum um samruna REI og
GGI voru samþykktirnar átta. Þær voru nefni-
lega bornar bæði undir stjórn OR og einnig
eigendur, en með þau atkvæði fóru borg-
arstjóri og bæjarstjórar Akraness og Borg-
arbyggðar. Svandís Svavarsdóttir vill láta
ógilda eigendafundinn þar sem til hans var
boðað með innan við sólarhrings fyrirvara, en
ekki sjö daga eins og kveðið er á um í 11. gr.
sameignarsamnings um OR, auk þess sem þar
komi fram að tilgreina beri fundarefni í fund-
arboði.
Mál Svandísar fær flýtimeðferð í Héraðs-
dómi og var tekið fyrir sl. mánudag. Þá lagði
OR fram frávísunarkröfu og verður hún tekin
fyrir á mánudaginn kemur.
Helgi Jóhannesson hrl. var fundarstjóri og
hefur sagst hafa úrskurðað fundinn lögmætan
á þeim forsendum að allir sem hefðu atkvæða-
rétt hefðu verið mættir. Enginn hafi því orðið
fyrir því tjóni að missa af fundinum út af
rangri boðun. „Ef að allir hluthafar eru sam-
ankomnir og allir sammála um að halda hlut-
hafafund þá er það í lagi enda þótt ekki hafi
verið boðað til þess fundar með þeim hætti
sem kveðið er á um í samþykktum félagsins.“
Svandís bendir hins vegar á að boðun á eig-
endafund þurfi að koma í kröfu frá borgar-
eða bæjarráðum sveitarfélaganna sem aðild
eigi að OR, en umboðið liggi „ekki í rassvas-
anum á þeim einstaklingum sem fara með at-
kvæðarétt“. Eigendurnir hafi ekki sætt sig við
skemmri fyrirvara því þeir hafi aldrei verið
spurðir – borgarstjóri og fulltrúar Akranes-
bæjar og Borgarbyggðar séu ekki eigendur
heldur fulltrúar eigenda.
Ef eigendafundurinn verður dæmdur ógild-
ur er óvíst að það hafi áhrif á allar ákvarðanir
sem teknar voru þennan dag, þar sem stjórnin
kann að hafa haft umboð til að afgreiða sum
mál.
Bent er á að í sameignarsamningi, sem
gerður er milli eigenda Orkuveitunnar, sé
kveðið á um það í 7. gr að ef skuldbindingar
og ábyrgðir fari fram úr 5% af höfuðstól
Orkuveitunnar á hverjum tíma þurfi að „fá
fyrirfram samþykki allra eignaraðila“.
Með öðrum orðum geti stjórn OR ekki tekið
ákvörðun um nýjar skuldbindingar sem eru
meiri en u.þ.b. 3,5 milljarðar nema leita fyrst
eftir umboði hjá eigendum. Það getur þá orðið
til ógildingar á því að hlutur Orkuveitunnar í
Hitaveitu Suðurnesja renni inn í sameinað
fyrirtæki REI og GGE. Einnig er því velt upp
af lögfræðingi sem talað var við hvað felist í
samningum og tækifærum utan landsteinanna,
sem OR þurfi að vísa til REI. „Er það ekki
skuldbinding – og hvað kostar hún Orkuveit-
una?“
Óvanalega hagstæður samningur
Bjarni Ármannsson þykir hafa mjög sterka
stöðu í samkomulagi sem félag hans Sjávarsýn
gerir við OR. Þar segir meðal annars að Sjáv-
arsýn hafi sölurétt á eignarhlut sínum ef (a)
Bjarni sé ekki kosinn í stjórn félagsins, ef (b)
Bjarni sé ekki kjörinn sem formaður stjórnar
félagsins eða honum sé vikið frá eða ef hann
sé sviptur stjórnarlaunum, ef (c) nýtt hlutafé
er selt til þriðja aðila gegn vilja Sjávarsýnar
eða ef (d) samþykktum félagsins er breytt
gegn vilja Sjávarsýnar. Ennfremur að sölu-
réttarverð skuli vera kaupverð Sjávarsýnar á
hlutum í félaginu með verðbótum.
Þessir skilmálar fyrir mann sem ákvað
sjálfur að koma að félaginu sem fjárfestir eru
óvanalega hagstæðir „og óeðlilega gætu marg-
ir haldið fram“, að mati lögfræðings sem rætt
var við. „Ef það á að reka þetta félag áfram
þá getur hann alltaf fundið sér leið út úr þess-
ari fjárfestingu. Ef samþykktum félagsins er
breytt gegn vilja Sjávarsýnar getur hann
gengið út – það þarf ekki annað en að selt
verði nýtt hlutafé. Og beinlínis er gert ráð
fyrir því að það verði gert. Hann virðist því
ekki þurfa að hafa neinar sérstakar áhyggjur
af fjárfestingunni – og það er mjög óvenju-
legt.“
Og talið er að farið hefði betur á því að hlut-
hafasamningurinn við Bjarna hefði farið fyrir
stjórn OR því hann feli í sér sölurétt gagnvart
OR. „Að ákveðnum skilyrðum uppfylltum get-
ur Bjarni krafist þess að Orkuveitan kaupi
hans hlut og það felur í sér skuldbindingu upp
á 500 milljónir auk verðbóta. Mér finnst af-
skaplega ólíklegt að slíkur samningur, sem
verður að teljast stórvægilegur og óvenju-
legur, falli undir stöðu Hjörleifs B. Kvaran,
forstjóra OR. Að minnsta kosti mætti vel rök-
styðja að það þyrfti að fara fyrir stjórn OR.“
Þá vekur það athygli að ef marka má grein-
argerð Bjarna Ármannssonar, stjórnarfor-
manns REI, Hauks Leóssonar, stjórnarfor-
manns Orkuveitu Reykjavíkur, og Hjörleifs B.
Kvaran, forstjóra Orkuveitunnar, var aldrei
haldinn hluthafafundur í REI um kaup Jóns
Diðriks Jónssonar á hlutabréfum í REI 17.
september fyrir 30 milljónir á genginu 1,27
eða sama gengi og Bjarni keypti á.
Í samþykktum REI segir: „Hluthafafundur
getur samþykkt frekari hækkun hlutafjár í fé-
laginu og þarf til sama magn atkvæða og til
breytinga á samþykktum þessum. Hluthafar
skulu hafa forgangsrétt að öllum nýjum hlut-
um í hlutfalli við skráða hlutafjáreign sína.“
Ennfremur segir að hluthafar hafi for-
kaupsrétt á hlutum í félaginu og til þess að
falla frá slíkum rétti, sem feli í sér breytingar
á samþykktum félagsins, þurfi að halda hlut-
hafafund.
Stóra spurningin
„Þetta snýst um staðreyndir,“ segir annar
lögfræðingur úr viðskiptalífinu sem talað var
við. „Stóra spurningin varðar umboð stjórn-
armanna til að samþykkja samrunann. Geta
stjórnarmenn ákveðið hvað sem er bara af því
að þeir eru skipaðir stjórnarmenn eða þurfa
þeir að hafa umboð til þess?“
Hann segir að sér finnist frágangur málsins
bera þess merki að menn hafi gengið út frá
því sem vísu að engir hnökrar yrðu á fram-
kvæmdinni. „Ef menn hefðu talið að þetta yrði
að vera skothelt, að einhverjir myndu vé-
fengja samninginn í ferlinu, þá hefðu þeir
staðið öðruvísi að þessu. Þeir áttu greinilega
ekki von á að málið yrði véfengt á lögfræðileg-
um grunni. Það er engan veginn útilokað að
einhvers staðar í þessu ferli nái einhver að
koma fætinum í dyrnar.“
selja eigur OR. Allir þeir hlutir sem seldir
hafa verið eru nýtt hlutafé og verðmæti eign-
arhluta í félögum er allt enn til staðar.“
Júlíus Vífill Ingvarsson er ósammála túlkun
borgarlögmanns á því að eigur OR hafi ekki
verið seldar. Hann segir útgáfu viðbótarhluta-
fjár hafa minnkað hlut OR í félaginu og að OR
hafi misst forræði á útrás verkefna sem félag-
ið hafi verið í og ætli í. Lögfræðingur sem tal-
að var við í gær segir að hafa beri í huga að
með samrunanum minnki vægi ákvörðunar-
valds sveitarfélaganna í dótturfélaginu. „Þau
hafa 100% vald og það er álitaefni hvort vægi
stjórnunarþáttar í samruna við annað félag
áskilji að samruni verði formlega samþykktur
af hálfu eiganda.“
Þetta felst að mati lögfræðingsins í
„ábyrgðum og skuldbindingum eigenda“ í lög-
unum. Hann gefur lítið fyrir röksemdir um að
með samrunanum séu verðmæti OR í REI enn
fyrir hendi. „Í raun má taka sem dæmi ef
Orkuveitan sjálf yrði sameinuð, til dæmis
Glitni, að þar sem peningar kæmu inn í sam-
runanum, þá þyrfti ekki að selja neitt, og þess
vegna þyrfti ekki að taka það fyrir formlega
hjá eiganda.“
Tölva eða formbreyting?
Það er því álitaefni hvort ákvörðun um sam-
runa verði tekin á stjórnar- og eigendafundi
eða hvort formlegar samþykktir í viðkomandi
sveitarstjórn þurfi til. Einn lögfræðingur seg-
ir að því verði ekki hnekkt að sveitarfélögin
eigi OR, það sé sameignarfélag „og hækkun
hlutafjár í því sameignarfélagi og samruna-
kerfi sé ein af mikilvægum ákvörðunum í því“.
Hann segir að ekki sé hægt að segja sem
svo að hlutafé hafi ekki verið selt af því að
komið hafi inn viðbótarhlutafé. „Það er þýðing
ákvarðana sem skiptir máli. Það skiptir máli
hvort þetta er ákvörðun um að kaupa tölvu í
hlutafélagi eða um formbreytingu á því.“
– Þó að það sé dótturfélag?
„Já, því í samrunaferlinu verður að spyrja
hina eiginlegu eigendur. Jafnvel þótt einhver
innan OR ætti að fara með eigendahlutverkið,
þá tel ég að hann yrði að leita að heimild fyrir
stórum gjörningum. Það er að minnsta kosti
góð stjórnsýsla.“
á öfugum enda
Morgunblaðið/Þorkell
ara hið lögbundna ferli – skuldbindingargildi „samningsins“ um samruna REI og GGE a.m.k. álitamál