Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.2008, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JÚLÍ 2008 11
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Mál og menning sendir nú frá sérnýja og endurbætta útgáfu af
Sögustöðum Íslands eftir Örn Sig-
urðsson. Í bókinni er greint frá öll-
um helstu sögustöðum landsins, frá
landnámsöld til
vorra daga. Bent
er á staði þar sem
atburðir úr
Íslendingasögum
eða þjóðsögum
gerðust, sem og
atvik úr Íslands-
sögunni. Auk
þess er staldrað
við staði þar sem
voveiflegir atburðir eða sögulegir
hafa átt sér stað og þjóðkunnir menn
vaxið úr grasi. Sögustaðirnir eru
rúmlega 280 talsins og er vísað til
þeirra á kortum. Texti bókarinnar er
á íslensku, ensku og þýsku og hún er
skreytt fjölda teikninga og ljós-
mynda.
  
Á ferðum um Ísland eru áfanga-staðir misvel þekktir og vinsæl-
ir. Marga þekkja allir landsmenn og
sumir staðanna eru meira að segja
heimsfrægir – og þar hafa viðkomu
flestir þeir sem
ferðast um land-
ið, hvert sem
þjóðerni þeirra
er. En landið býr
yfir mörgum
leyndarmálum.
Sumir staðir
leynast bak við
eina setningu í
bókum; aðrir fela
sig í munnlegri geymd heimamanna.
101 Ísland: Áfangastaðir í alfara-
leið er vegahandbók. Hér er vísað til
vegar á 101 stað í alfaraleið við þjóð-
vegi landsins. Ýmist er lesandinn
leiddur á staði sem fram að þessu
hafa verið á fárra vitorði eða að
sýndar eru nýjar hliðar á vinsælum
áfangastöðum.
Bókin er prýdd fjölda litmynda og
kort vísa til vegar á alla áfangastað-
ina.
Páll Ásgeir Ásgeirsson er útivist-
armaður og ferðabókahöfundur.
Eftir hann eru m.a. bækurnar Há-
lendishandbókin, Gönguleiðir, Úti-
vistarbókin, Bíll og bakpoki og
Hornstrandir.
  
Villibörn heitir ný skáldsaga eftirBjörn Þorláksson sem Tindur
gefur út. Í kynningartexta er sagt að
bókin takist á við stærstu spurningu
íslensks samtíma. Bókin fjallar um
fólk í sveit sem stendur óvænt
frammi fyrir nýjum tækifærum. En
þau gætu kostað sitt.
  
Bókaútgáfan Hólar hefur gefið útbókina Viðurnefni í Vest-
mannaeyjum eftir Sigurgeir Jóns-
son. Í bókinni eru hátt á sjöunda
hundrað viðurnefna úr Vestmanna-
eyjum. Saga og tilurð viðurnefnanna
eru tilgreind í flestum tilvikum. Sum
þessara viðurnefna eru aldagömul
en önnur nýrri af nálinni. Hver var
ástæða þess að menn fengu viður-
nefni á borð við Guðjón flækingur,
Ingimundur 111, Einar dínó, Arnar
sprell, Sigga sprettur, Jón alýfát og
Jói rúsína?
Guðjón Ólafsson frá Gíslholti í
Vestmannaeyjum hefur mynd-
skreytt bókina.
  
Um hríð hefur bókin Þjóðsögurvið þjóðveginn eftir Jón R.
Hjálmarsson verið uppseld í bóka-
búðum landsins. Forlagið gefur
hana út að nýju en nú í kilju. Enska
útgáfa bókarinnar
gengur undir heit-
inu A Travelleŕs
Guide to Icelandic
Folk Tales.
Hér hefur verið
safnað saman á
einn stað um 60
þjóðsögum sem
raðað er eftir
vegakerfi landsins
en ekki eftir tegund eins og venja er.
BÆKUR
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
Bókmenntagagnrýnandi New York Tim-es, Holly Brubach, heldur því fram aðþað þurfi alveg sérstaka manngerð tilþess að hafa gaman af því að leika golf.
Það er sennilega rétt. Og það er hugsanlega líka
rétt hjá Holly að Carl Hiaasen er ekki sú mann-
gerð. Hann hefur skrifað skrýtnar skáldsögur og
skemmtilegar, eins og Strip Tease, Skinny Dip
og Nature Girl, en nýjasta bókin hans er senni-
lega einna skrýtnust og alveg örugglega sú
skemmtilegasta, hún heitir The Downhill Lie og
fjallar um golf.
Sagan sem hann segir í The Downhill Lie: A
Hacker’s Return to a Ruinous Sport er hins veg-
ar ekki jafn framandleg lesendum hans og sög-
urnar sem hann segir í skáldsögum sínum um
alls konar glæpona, svikara, potara og skriðdýr
af öðru tagi. Að minnsta kosti þeir sem reynt
hafa golf eiga eftir að sjá sjálfa sig í lýsingum Hi-
aasens á fjölda misheppnaðra golfhögga sinna.
Hann hóf golfiðkun ungur til þess að geta eytt
einhverjum tíma með föður sínum. Hann var of
ungur til þess að átta sig á því að þessi íþrótt
hæfði alls ekki skapgerð hans. Golf krefst óhóf-
legs skammts af þolinmæði og bjartsýni sem Hi-
aasen bjó ekki yfir þá og gerir ekki enn. Hann
gafst reyndar fljótlega upp. Eftir að hafa leikið
sinn besta hring árið 1973, tvítugur að aldri,
hætti hann. Hringinn hafði hann leikið á 88 högg-
um.
32 árum síðar tekur hann kólfanna fram á ný,
bjartsýnni en nokkru sinni. Slæmu höggin eru
enn á sínum stað. En í þetta skipti heldur hann
dagbók þar sem hann skráir framfarir sínar jafnt
sem ófarir, punktar niður heiti á nýjum útbúnaði
sem kominn er til sögunnar eins og blendingsins
sem einnig gengur undir heitinu björgunarkylfa
og ætti að koma honum vel.
Hiaasen uppgötvar það smátt og smátt að
hann er með fullkomnunaráráttu. Hann fer til
golfkennara sem segir honum að dræverinn hans
sé of stífur. „Ekki finnst eiginkonunni það“, galar
þá kunningi hans, en Hiaasen er ekki skemmt.
Nýi dræverinn lengir vissulega upphafshöggin
en slæsið verður líka enn meira þegar sá gállinn
er á honum. Allt reynir þetta meira á sálarlífið en
Hiaasen kann að meta. Hann verður að við-
urkenna að hann er ekki rétta manngerðin í þetta
sport. Þolinmæði og bjartsýni eykst ekki á sex-
tugsaldri.
Fullkomnunaráráttan lýsir sér til dæmis í því
að við hvert misheppnað högg fer Hiaasen að
leita að orsökum og leitin beinist fyrr eða síðar
inn á við, enda hvergi annars staðar hægt að leita
í raun og veru, golf er einstaklingsíþrótt, það er
ekki hægt að kenna neinum öðrum um. Hiaasen
er líka einfari, eins og margir rithöfundar, og vill
því helst leika golf aleinn. Þegar lélegu höggin
hrannast upp virðist hvert og eitt þeirra í augum
Hiaasens birtingarmynd karakterbrests.
Í handbók um golf finnur Hiaasen ráðleggingu
frá þekktum golfsálfræðingi (en sú stétt er vissu-
lega til): „Á fyrsta teig á kylfingur eingöngu að
hafa tvennt í huga: Að skemmta sér og að ein-
beita sér að einu höggi í einu.“ Allir virðast sam-
mála um þetta, nema Hiaasen. Vinur hans sam-
þykkir að taka þátt í móti með honum með því
skilyrði að hann reyni að hafa gaman af því. Eig-
inkona hans og sonur hafa nýlega tekið upp golf-
iðkun og hafa gaman af. Sjálfur veit hann enn
ekki hvort honum þyki golf skemmtileg íþrótt.
„Golf er að mörgu leyti eins og bókmenntaskrif,
mjög gefandi þegar vel gengur en að öðru leyti
hreinasta pína.“
Rétt er að benda kylfingum á tvær aðrar bæk-
ur. The Mysterious Montague: A True Tale of
Hollywood, Golf, and Armed Robbery heitir bók
um þjófinn John Montague sem var fæddur árið
1903 og gerðist kylfingur þegar hann uppgötvaði
að hann hafði sérstaka hæfileika til að galdra
fram ótrúlegustu högg. Hann sló til dæmis að
meðaltali 270 metra upphafshögg en það var
gríðarlangt á sínum tíma. Hann vann líka Bing
Crosby, sem var afbragðskylfingur, í keppni þar
sem leikarinn lék með golfsettinu sínu en Mon-
tague með skóflu, hrífu og lófunum.
Skáldsagan The Franchise Babe eftir Dan
Jenkins segir svo frá íþróttafréttaritara sem
skrifar um atvinnumótaröðina í Bandaríkjunum.
Hvernig er hægt að skrifa skáldsögu um það?
spyr ég nú bara.
Golf er eins og
bókmenntaskrif
ERINDI »Hiaasen er líka einfari, eins
og margir rithöfundar, og vill
því helst leika golf aleinn. Þegar
lélegu höggin hrannast upp virð-
ist hvert og eitt þeirra í augum
Hiaasens birtingarmynd karakt-
erbrests.
Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
B
andaríska ljóðskáldið Charles Bu-
kowski (1920-1994) er sennilega
eitt af áhrifamestu skáldum síð-
ustu aldar. Sumir munu draga
þessa fullyrðingu í efa, en þótt
ekki væri fyrir annað en fjölmarg-
ar þýðingar á ljóðum Bukowski þá mætti telja
hann meðal útbreiddustu skálda. Hann hefur til
dæmis verið þýddur á öll evrópsk tungumál, þar á
meðal á íslensku. En það er ekki síst hinn sterki,
einfaldi, hrái, grái tónn sem hafði áhrif. Og líferni
skáldsins og lífsviðhorf.
Bukowski var utangarðsmaður, barrotta, hélst
illa í vinnu, rakst illa í hópi, lýttur í andliti eftir
hrikalegar graftarbólur gelgjuskeiðsins. Hann
orti um utangarðslífið, depurðina, fylliríið, ein-
semdina, kvennafarið, dauðann. Ljósin voru ekki
mörg.
Bukowski var sonur þýskra foreldra sem fluttu
með soninn til Ameríku á fyrri hluta síðustu aldar.
Faðirinn barði hann og móður hans. Hann segir í
einu ljóði að faðir sinn hafi alltaf viljað verða ríkur
og fyrst slíkur maður vildi verða ríkur vildi Bu-
kowski sjálfur verða fátækur róni.
Kannski var Bukowski – og er enn – svo vinsæll
og áhrifamikill vegna þess að hann var fulltrúi
þess sem fór úrskeiðis í uppganginum eftir seinna
stríð í Bandaríkjunum. Eða fulltrúi þeirra sem
uppgangurinn fór algjörlega framhjá, fulltrúi þess
sem ævinlega fer úrskeiðis og mun ævinlega fara
á mis við þjóðfélagslegan og efnahagslegan upp-
gang.
En það er líka þessi hreini tónn innan um allan
skítinn sem heillar, þessi einfalda, einlæga og
beinskeytta tjáning á því hvernig fólki, sem hefur
ekkert nema þörfina til þess að lifa og tala, líður.
Beint á ská
Fyrir skömmu kom út bókin Að kveikja sér í
vindli og önnur ljóð sem inniheldur þýðingar Hall-
bergs Hallmundssonar á nokkrum ljóðum eftir
Charles Bukowski. Hallberg er ekki fyrstur til að
þýða Bukowski á íslensku. Jón Kalman Stefáns-
son hefur að minnsta kosti þýtt nokkur ljóða hans
sem birtust í Tímariti Bjarts og frú Emilíu (1992
og 1996). Þýðingar Hallbergs eru ágætar á köflum
en standast ekki samanburð við þýðingar Jóns
Kalmans – tónninn verður annar en í frumtext-
anum.
Þegar Bukowski er blátt áfram verður Hall-
berg stundum upphafinn og jafnvel óljós. Ljóðið
Alone With Everybody endar með þessum línum:
the city dumps fill
the junkyards fill
the madhouses fill
the hospitals fill
the graveyards fill
nothing else
fills.
Í þýðingu Hallbergs verður þetta svona:
sorphaugarnir fyllast upp
skranportin fyllast upp
vitfirringahælin fyllast upp
spítalarnir fyllast upp
grafreitirnir fyllast upp
ekkert annað
uppfyllist.
Augljóst er að Hallberg hefur látið freistast af
leik að orðinu „uppfyllast“ hér en það á sér enga
samsvörun í frumtexta og orðalagið „að fyllast
upp“ hljómar hátíðlega ef ekki ankannalega.
Þegar Bukowski yrkir saknaðarljóð til Jane,
konunnar sem hann elskaði líklega mest allra, þá
notar hann orð sem eru ekki líkleg til þess að
draga athyglina frá tilfinningunni sem hann er að
orða. Það eru alls engar vífilengjur frekar en
vanalega í ljóðum Bukowskis: „when you left/you
took almost/everything,“ segir hann, hún tók
næstum allt. En Hallberg þýðir: „þegar þú fórst/
hafðirðu hér um bil allt/á brott með þér.“
Og þegar Bukowski yrkir um föður sinn, mann-
inn sem hann hataði líklega mest allra, þá notar
hann líka orð sem eru ekki líkleg til þess að draga
athyglina frá tilfinningunni sem hann er að orða.
Hann segir til dæmis: „so caught between my fat-
her and the bums/I had no place to go/and I went
there fast and slow.“ Sem verður í þýðingu Hall-
bergs: „svo með pabba á aðra hönd og rónana á
hina/hafði ég í ekkert hús að venda/og venti þang-
að sem hraðast.“ Orðmyndin „venti“ stingur í stúf
í ljóði eftir Bukowski. Og rýmið er líka betra og
áreynslulausara í frumtextanum. Þetta „svo“ í
byrjun truflar mig líka.
Nokkru fyrr í þessu ljóði má sjá enska smitun í
íslensku Hallbergs eins og víðar í þýðingunum:
„and the Russians will be in our backyard next!“
verður: „og næst verða Rússarnir komnir í bak-
garðinn okkar!“
Beinar þýðingar af þessu tagi eru nokkrar í
bókinni. Útvarp situr til dæmis á þaki vegna þess
að í frumtexta er einmitt það sagt, og hljómar
eðlilega: „and the radio would sit there on the
roof“. Og í ljóðinu Metamorphosis segir Bu-
kowski: „now I sit in all this perfection“ sem verð-
ur í beinni þýðingu: „nú sit ég mitt í allri þessari
fullkomnun.“
Leiðin að einfaldri íslenskri þýðingu er ekki
endilega einföld. Það virðist liggja beinast við get-
ur endað á ská.
Klakklaust?
Hallberg Hallmundsson hefur þýtt nokkur banda-
rísk ljóðskáld á undanförnum áður og gefið út hjá
útgáfu sinni Brú. Bukowski er áttunda skáldið en
hin eru Stephen Crane, Emily Dickinson, Sylvia
Plath, Mark Strand, Wallace Stevens, Charles Si-
mic og Ted Kooser. Allt eru þetta frábær skáld en
það þarf líka frábærar þýðingar til þess að koma
þeim klakklaust til skila á íslensku.
Bukowski í beinni
Hallberg Hallmundsson hefur sent frá sér þýð-
ingar á nokkrum ljóðum eftir bandaríska skáldið
Charles Bukowski. Nokkuð skortir upp á að þýð-
ingarnar standist ýtrustu kröfur. Þær eru vissu-
lega beinar en enda kannski líka þess vegna
nokkuð á ská.
Bukowski Leiðin ekki alltaf einföld.