Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.2008, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JÚLÍ 2008 13
Eftir Sigurð Þór Guðjónsson
sigtor@internet.is
ÍLesbókinni 7. júní skrifarGuðni Elísson um niðurstöðuralþjóðlegar skoðanakönnunar.Beðið var um álit á fullyrðing-
unni: „Hækkun á hitastigi jarðar hef-
ur nú þegar alvarleg áhrif á því svæði
þar sem ég bý.“ Íslendingar voru eina
þjóðin af 57 þar sem meirihluti lands-
manna mótmælti fullyrðingunni, 59%
voru henni ósammála, en 29% sam-
mála.
Guðni furðar sig á því hvað íslensk-
ir fjölmiðlar sýndu niðurstöðunum lít-
inn áhuga og kallar það sinnuleysi.
„Er það ekki fréttnæmt að við erum
heimsmethafar í loftslagsrósemi?“
Orðið „loftslagsrósemi“ er greinilega
ekki hrósyrði hjá Guðna. Enda sakar
hann Íslendinga um andvararleysi í
loftslagsmálunum.
Einnig veltir hann því fyrir sér
hvernig Íslendingar hafi skilið full-
yrðinguna en hún er í sjálfu sér auð-
skilin. Lykilatriðið er það sem Guðni
bendir á sjálfur að orðið „alvarlegar“
er mjög gildishlaðið, svo mjög að eng-
inn Íslendingur mun skilja fullyrð-
inguna öðruvísi en svo að hún merki
alvarleg neikvæð áhrif loftslags-
breytinga, sem þegar séu komin
fram. Það samræmist einfaldlega
ekki íslenskri málkennd að nota orða-
lagið „alvarlegar“ um jákvæðar hita-
breytingar.
Aðeins var spurt um núverandi
ástand, ekki hvað menn halda að
kunni að verða í framtíðinni. Þegar
Íslendingar brugðust við fullyrðing-
unni voru þeir því bara að meta hvort
hlýnun væri nú þegar farin að hafa al-
varleg (skaðleg) áhrif á náttúrufar
landsins, ekki t.d. félagsleg áhrif frá
umheiminum. Þeir svöruðu því vita-
skuld neitandi. Nokkur hlýnun í
þessu kalda landi hefur auðvitað yfir-
gnæfandi jákvæð áhrif. Svar Íslend-
inga sýnir því einmitt hvað þeir eru í
góðum tengslum við veðurfar lands-
ins.
Guðni segist hafa lagt niðurstöður
könnunarinnar fyrir Halldór Björns-
son, veðurfræðing. Hann á að hafa
sagt „að skýringarnar á svörum ís-
lensku þátttakendanna séu hugs-
anlega þær að þótt það hafi hlýnað
mikið hér á landi á síðustu tveimur
áratugum“, hafi hlýnunin „gert lítið
meira en jafna þá hlýnun sem varð á
miðri tuttugustu öldinni“. Þetta sýni
hversu stórar áratugasveiflurnar í
veðri eru hér á landi og að enn sem
komið „feli þær hnattrænu hlýnunina
nokkuð vel“. Halldór leggur þó
áherslu á að merkið um hnattrænu
hlýnunina megi finna í íslenskum
hitaröðum ef vel sé að gáð. Þetta
breytir því ekki að sú hlýnun sem
orðið hefur á undanförnum tveimur
áratugum hafi „haft mikil áhrif á vist-
kerfi og gróður hér á landi. Svo ekki
sé minnst á hop jökla“. Halldór telur
því að hægt sé að svara fullyrðingu
Gallup bæði játandi og neitandi út frá
vistrænum sjónarmiðum, „eftir því
hvernig á hana er litið“.
Ekki sést það samhengi sem hin
tilvitnuðu orð Halldórs eru tekin úr.
Eitt er að hlýnun hafi „haft mikil
áhrif á vistkerfi og gróður hér á landi.
Svo ekki sé minnst á hop jökla“, ann-
að að áhrifin nú þegar séu fremur al-
varlega skaðleg en jákvæð í heild. Ég
trúi því ekki að það sé í rauninni
meining Halldórs. Ekki er til dæmis
hægt að telja hop jökla skaðlegt í
sjálfu sér.
Það eru reyndar nokkur ár síðan
veðurfræðingar lásu það af íslenskum
hitaröðum að hlýnun hér frá miðri 19.
öld er svipuð og á heimsvísu, 0,6 stig.
En það er ýmislegt fleira merkilegt
sem sést í hitaröðunum.
Eftir mikið hlýindaskeið sem stóð
frá því upp úr 1920 og fram á árið
1965 fór að kólna og náði kólnunin há-
marki kringum 1980. Ársmeðalhitinn
í Reykjavík árið 1979 er sá lægsti frá
1892. Hitafar áranna fyrir og um 1980
var því miklu kaldara en var á hlý-
indaskeiðinu. Ársmeðalhitinn 1961-
1990 var 0,6 stigum kaldari í Reykja-
vík en áranna 1931-1960. Það var frá
þessu mikla kuldaástandi sem fór að
hlýna.
Það er vissulega rétt að síðustu tíu
árin saman í Reykjavík eru hlýjustu
tíu ár sem hægt er að finna að árs-
meðalhita, 5,18 stig. Einnig á Akur-
eyri en munurinn þar og á árunum
1932/1941 er eiginlega enginn. Í
Reykjavík hafa hins vegar aðeins tíu
árin 1996/2005, 1997/2006 og 1998/
2007 meðalhita yfir fimm stigum
(5,11, 5,15, 5,18) en aftur á móti höfðu
tíu árin 1932/1941 og áfram alveg til
áranna 1939/1948, að undateknum ár-
unum 1935/1944 (4,95) meira en fimm
stiga meðalhita og aftur 1955/1964 og
1956/1965. Ef við tökum svo meðal-
hita tuttugu ára saman í Reykjavík
sést að tímabilin alveg samfellt frá
1922/1941 og áfram til 1946/1965 eru
hlýrri en síðustu tuttugu ár. Eftir
1965 fór hitafarið svo að hrynja. Ef
við skoðum svo loks þrjátíu ára rað-
meðaltöl sjáum við að hitastigið er
hæst árin 1932/1961, 4,96 stig. Það
heldur svo áfram að falla jafnt og þétt
þar til botninum er náð 1967/1996,
4,20 stig. Síðan fór að hlýna og árs-
meðalhiti síðustu 30 ára í Reykjavík
er 4,53 stig. Það er enn langt frá með-
allaginu 1931-1960. Hitaritið sýnir að
það fór ekki að hlýna almennilega
fyrr en eftir 1996. Áhrif þessara
miklu hitasveifla, jákvæð í hlýindum,
neikvæð í kuldum, fóru auðvitað ekki
framhjá Íslendingum.
Vitneskjan um þær og tilfinningin
Viðbrögðin sýna aðeins meðvitund
um þetta:
Sú hlýnun sem orðið hefur síðustu
tuttugu ár í mesta lagi, en þó fremur
tólf síðustu árin, er hvorki meiri né
langvinnari en svo að við höfum haft
reynslu af öðru eins á 20. öld án þess
að nokkur gögn hafi á þeim tíma bent
til að hún hafi valdið „alvarlegum“
(skaðlegum) áhrifum. Þvert á móti
sáu menn að hún hafði góð áhrif á líf-
ríkið. Það sama hlýtur að gilda um
hlýnun síðustu ára á þessum tiltekna
tímapunkti. Í grein sinni skýtur
Guðni yfir markið. Rökfærsla hans
sýnir einfaldlega ekki það sem hann
ætlar henni að sýna: „efahyggju“ Ís-
lendinga í neikvæðum skilningi og
„andvararleysi“ þeirra með tilheyr-
andi „sinnuleysi“ fjölmiðla um hugs-
anlega skaðlegar loftslagsbreytingar
sem komi fram í viðbrögðum þjóð-
arinnar við fullyrðingunni. Við-
brögðin sýna þvert á móti skynsam-
legt og raunsætt mat á íslensku
veðurfari.
Raunsæ 59%
Greinarhöfundur telur að Guðni
Elísson hafi skotið yfir markið í fjöl-
miðlapistli Lesbókar þar sem hann
leggur út af niðurstöðu könnunar á
viðbrögðum Íslendinga við þeirri
fullyrðingu að hækkun á hitastigi
jarðar hafi nú þegar alvarleg áhrif
á því svæði þar sem ég bý. Rök-
færsla sýnir ekki „efahyggju“ Ís-
lendinga í neikvæðum skilningi og
„andvararleysi“ þeirra með tilheyr-
andi „sinnuleysi“ fjölmiðla um hugs-
anlega skaðlegar loftslagsbreyt-
ingar sem komi fram í viðbrögðum
þjóðarinnar við fullyrðingunni.
» Það hefði verið skilj-
anlegt ef áhyggjur
Guðna væru bundnar
við það hve lítið fjöl-
miðlar ræddu um könn-
unina en hann er ekki
síður hneykslaður á
niðurstöðunni sjálfri, að
59% landsmanna telja
að hækkun hitastigs
hafi ekki valdið hér
alvarlegum áhrifum.
Höfundur er áhugamaður um veðurfar.
fyrir þeim kemur auðvitað fram í við-
brögðum Íslendinga við fullyrðing-
unni og ber að gleðjast yfir því ágæta
náttúruskyni sem þar birtist.
Og nú kemur aðalatriðið og til þess
hef ég nefnt þessar tölur: Hefði ein-
hver spurt Íslendinga árin 1948 eða
1965 hvort hlýindi undanfarin ár og
áratugi hefðu haft alvarleg (skaðleg)
áhrif hefðu menn ekki skilið hvað
hann var að fara. Hin jákvæðu áhrif
hlýnunar umfram hin neikvæðu voru
öllum of augljós. Það var þess vegna
rétt mat hjá fjölmiðlum að gera ekki
óþarfaveður út af niðurstöðum könn-
unarinnar. Hún er svo sjálfsögð.
Það hefði verið skiljanlegt ef
áhyggjur Guðna væru bundnar við
það hve lítið fjölmiðlar ræddu um
könnunina en hann er ekki síður
hneykslaður á niðurstöðunni sjálfri,
að 59% landsmanna telja að hækkun
hitastigs hafi ekki valdið hér alvar-
legum áhrifum. Það gengur hins veg-
ar ekki upp að nota 59% viðbrögðin út
af fyrir sig sem sönnun á andvara-
leysi Íslendinga eða efahyggju um
áhrif loftslagshlýnunar í framtíðinni.