Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 52

„Goethe á Ítalíu", hið frœga mál■
vertc ejtir Johann Heinrich
Tischbein
„Grikkir myndu hafa hleg-
ið að kenningum um vorkunn-
semi og meðaumkun; kenn-
ingin er einnig hættuleg.
Menn skyldu þvinga manns-
hugsjóninni á sjálfa sig eins
og aðra. En til þess þarf að
hafa hemil á vorkunnseminni
og líta á alla þá, sem eru
andsnúnir hugsjóninni, sem
óvini (t. d. lýð eins og L. og
R.). Þú sérð hvernig ég
prédika yfir sjálfum mér, en
þennan sannleika hafði ég
nær goldið með lífi mínu.“
Þetta bréf er skrifað 1883,
eftir að slitnað hafði upp úr
sambandi hans og Lou Salomé,
og það er hún sem hann
skammstafar L. innan svig-
anna. Nietzsehe segir ekki
hversvegna vorkunnsemin er
svo hættuleg honum og hvers-
vegna hann kallar konuna, sem
hann hafði nýlega beðið, lýð.
Skömmu síðar viðurkenndi
hann, að það hefði verið hans
sök að samband þeirra rofn-
aði. Nietzsche reyndi alltaf að
vera heiðarlegur gagnvart
sjálfum sér og rekja skoðanir
sínar til persónulegrar reynslu
sinnar og trúar.
Gyðingahatur var áberandi
í Naumburg. Móðir Nietzsches
hafði andúð á Gyðingum, og
því hafði Nietzsche andúð á
gyðingahatri. Kristindómur
Naumburg-búa hafði þau áhrif
á Nietzsche, að hann lýsti sig
Anti-Krist, og ættjarðarást og
„tevtónskt brjálæði" íbúanna
gerðu Nietzsche að hatramm-
asta gagnrýnanda Þjóðverja og
alls sem þýzkt var. Nietzsche
ásakaði þó Gyðinga einkum
fyrir það, að hann áleit trú
Gyðinga og kristnina keimlík-
ar, trúarbrögð vesalinga. í
Naumburg hlýddu menn
„þrælasiðferði“ kristninnar,
þessvegna hlaut Nietzsche að
boða „viljann til valda.“
Nietzsche talar um „ljóshærð
germönsk dýr“ og „sakleysi
rándýrsins"; hér er hann að
tala um Forn-Germani, en ást-
megir ættjarðarinnar voru ekki
seinir á sér að flytja þessa um-
sögn yfir á sína eigin tíma og
töluðu digurbarkalega um
germanska hetjulund og dáðu
hin saklausu bjarthærðu rán-
dýr, sem þeir sáu í samtíma-
mönnum sínum. Nietzsche get-
ur þess, að hann sé í þessum
köflum að tala um Forn-Ger-
mani og að Þjóðverjar samtím-
ans séu þeim ekkert skyldir,
hvorki í hugsun né blóði.
Nietzsche lýsti oftlega yfir and-
úð sinni á Þjóðverjum og öllu
þýzku og vildi helzt telja sig
af pólskum ættum. Hann óttað-
ist mest að verða gerður að
þýzkri þjóðernishetju, og í síð-
asta riti sínu lýsti hann yfir
andúð sinni á þýzkri þjóðern-
•isstefnu og þýzkri heimspeki
og hugsunarhætti:
„Þjóðverjar lesa ekki bæk-
ur mínar ótilneyddir; les-
endur mínir eru Rússar, Norð-
urlandabúar og Frakkar.
[Meðal þeirra fyrstu sem
mátu Nietzsche var Georg
Brandes, og fyrir áhrif hans
kynntist August Strindberg
verkum hans og átti við hann
bréfaskipti]. Þýzkir fræði-
menn og heimspekingar hafa
einlægt verið ómeðvitaðir
falsarar, sjálfskönnun með-
al þeirra hefur algjörlega
farizt fyrir . . . La Roche-
foucauld og Descartes eru
hundrað sinnum heiðarlegri
en andans menn Þjóðverja.
. . . Þeir hafa aldrei átt sál-
fræðinga, en sálfræðin er
mælikvarði á andlegan þrifn-
að og óþrifnað þjóðar. Ef
skortir andlegan þrifnað,
hvernig má þá hugsa djúpt?
Það sem er nefnt „andleg
dýpt“ með Þjóðverjum er ekk-
ert annað en að þeir neita
að viðurkenna óhreinleik
sinn, þeir vilja ekki andleg-
an þrifnað. Það virðist engin
föst undirstaða eða grunnur
í þýzkri sál, ekki fremur en
í konum.“
Þessi pistill hæfir reyndar
fleiri þjóðum en Þjóðverjum,
og í honum birtist einnig lýs-
ing á afstöðu Nietzsches til
kvenna. Hann var ætíð þjáð-
ur af vanmáttarkennd gagn-
vart kvenfólki og reyndi að
hefja sig yfir vangetu sína sem
elskhugi með digurbarkalegu
tali um karlmennið og masi
um konuna sem lægri veru. Af-
staða hans til kvenna mótaðist
af sárri þörf fyrir félagsskap
þeirra, sérlega þegar á bját-
aði, og löngun til að geta stað-
ið einn án þeirra. Hér birtist
mjög greinilega þörf hans fyr-
ir móðurina og löngunin að
losna undan pilsfaldinum, og
það sem gerði þessa baráttu
brýnni og sárari var vangeta
hans sjálfs. Þetta varð kveikj-
an að kenningum hans um
kvenfólk sem lægri verur. Hann
taldi þýzkt kvenfólk ábyrgt
fyrir grófleika þýzkrar menn-
ingar og rökstuddi það með
því, að þýzkt kvenfólk kynni
ekki að búa til mat, og því
fylgdi líkamleg uppþemba,
sem orsakaði andlega upp-
þembu. Þó segir hann að hin
fullkomna kona sé á hærra
stigi en karlmaðurinn.
Mótsagnir eru eitt einkenni
Nietzsches, og hann segir sjálf-
ur að hann áskilji sér fullan
rétt til mótsagna, og þær gera
verk hans meðal annars svo
skemmtileg og hættuleg.
Nietzsche vissi að auðvelt
væri að gera kenningar hans
um „ljóshærða villidýrið,"
baráttuna, gleði orustunnar og
fleira af því tæi að fagnaðar-
erindi ruddaskaparins, eins og
nazistar gerðu. Siðferðiskenn-
ingar hans voru hliðstæða við
kenningu Darwins um úrvalið
og hina hæfustu. Þrátt fyrir
þessar kenningar lýsti hann
andúð sinni á ruddamennsku
og lægri hvötum; hann sagð-
ist berjast gegn sjúklegum
hvötum, enda var það honum
einkar nærtækt. Hann hefur
sjálfur lýst því, hvað hann var
og hvað hann vildi verða:
„Enginn hefur ennþá func1-
ið Don Juan vizkunnar, eng-
inn heimspekingur né skáld.
Hann getur ekki unað þeirri
þekkingu, sem hann aflar
sér, en gáfur hans fá fullnæg-
ingu allt til hæstu sviða
mannlegrar þekkingar, þar til
hann að lokum leitar til helj-
ar; eins og ofdrykkjumaður-
inn lýkur skeiði sínu í
absinth-krá, þannig leitar
hann síðustu þekkingar, hún
freistar hans. Ef til vill mun
helvíti verða honum leitt, eins
og allt það sem hann hefur
kynnzt. Ef svo færi, yrði
hann negldur á kross eigin
ófullnægju, hreyfingarlaus,
bíðandi síðustu kvöldmáltíð-
ar vizkunnar, sem yrði eilíf
bið.“
Also sprach Zarathustra er
52