Samvinnan - 01.10.1967, Blaðsíða 53

álitið af mörgum listrænasta
rit hans og nokkurskonar bibl-
ía Nietzsche-sinna. Höfundi
hættir til að knúsa stílinn, og
fyrirmynd hans er blanda
biblíustíls og upphafins róm-
antísks stíls á köflum. Hann
nær hæst í köflum þar sem
laust mál jaðrar við bundið,
en nær því ekki. Aftur á móti
eru ljóðin ofhlaðin líkingum og
oft knúsuð. Þessi ofhleðsla er
af kyni rómantíkurinnar, og
fátt angraði Nietzsche meir en
að finna þetta hjá öðrum, svo
sem hjá Wagner, og sem þjóð-
ernisuppþembu með Þjóðverj-
um. Þetta angraði hann því
meir sem hann fann sömu ár-
áttu hjá sjálfum sér. Svo er um
öll verk hans; eins og áður seg-
ir eru þau skrifuð af brýnni
þörf, og fjandmaðurinn og am-
lóðinn eru í honum sjálfum.
Því verður hann ekki metinn
fyrr en tekizt hefur að sigta
hismið frá hveitinu. Hingað til
hefur verið nóg gert að því að
vúlgarísera Nietzsche. Ýkjur
hans og fantasíur, sem byggð-
ust á sýktum huga, voru eink-
um notaðar af mönnum með
enn sýktara hugarfar.
Nietzsche lagði í rúst sið-
ferðilegan og háspekilegan
grundvöll þess þjóðfélags, sem
hann ólst upp í, og auk þess
segja verk hans sögu anda, sem
gat ekki sætt sig við neinar
grundvallarreglur né þjóðfélag.
Hann lét eftir sig drög að þjóð-
félagi og siðmenningu framtíð-
arinnar, en þessi mynd hlaut
að vera „útópísk", þar sem
drögin voru verk manns, sem
fjarlægðist stöðugt meir og
meir raunveruleikann og lifði
að mestu í eigin heimi. Sagt
hefur verið, að kveikja skáld-
skapar sé barátta skáldsins við
sjálft sig. Hugsanir Nietzsches
áttu sömu kveikju, og því má
nefna hann skáldheimspeking
fremur en heimspeking. Þessari
baráttu lauk aldrei. Sumir
Nietzsche-sinnar gátu tekið út
úr verkum hans vissa þætti og
gert hann að spámanni þýzkr-
ar hernaðarstefnu, þjóðernis-
stefnu og þjóðernislegs mikil-
mennskubrjálæðis. í þeim her-
búðum skorti algjörlega þann
heiðarleik, sem einkenndi af-
stöðu Nietzsches til sjálfs sín,
„andlegan þrifnað" hans og af-
neitun á allri sjálfslygi; því
var þessum hópi manna auð-
velt að láta sér sjást yfir það,
sem Nietzsche skrifaði um
Þjóðverja í Ecce Homo:
„Ég set stolt mitt í það að
vera álitinn mesti fyrirlítari
Þjóðverja. Tuttugu og sex
ára gamall lét ég í Ijós van-
traust mitt á Þjóðverjum; ég
afskrifa þá algjörlega. Þegar
ég hugsa mér einstakling,
sem sé mér algjör andstyggð,
hlýtur þessi einstaklingur
alltaf að vera þýzkur. Það
fyrsta, sem ég athuga í fari
manna, er hvort viðkomandi
sýni öðrum afskiptaleysi,
virði persónurétt annarra,
skynji mun stétta og mann-
gerða, og beri af öðrum; allt
þetta einkennir séntilmann-
inn. Þeir, sem eru án þessara
eiginleika, teljast til skrílsins,
dónanna, sem eru viðmóts-
glaðir, eins og Þjóðverjar eru,
kumpánlegir. Maður smækk-
ar sjálfan sig í umgengni við
Þjóðverja, þeir fletja allt
út . . .
Ég hef ekki notið samveru-
stunda með Þjóðverja svo
mikið sem eina stund, að und-
anteknum nokkrum lista-
mönnum og einkum Richard
Wagner. . . . Ef mesti andi
allra tíma fæddist í Þýzka-
landi, myndi einhver þýzk
„belja“ fullyrða, að hún væri
honum á engan hátt síðri . . .
Ég þoli ekki þennan þjóð-
flokk, maður er alltaf í af-
leitum félagskap innan um
þennan lýð, sem ber ekkert
skyn á fíngerðari tilbrigði
mannlegs eðlis . . . Það er
óhamingja mín að vera fædd-
ur með þeim ósköpum, en
Þjóðverjar, þeir kunna ekki
einu sinni að ganga . . .
Þjóðverjar hafa ekki hug-
mynd um hve hversdagslegir
þeir eru, svo hversdagslegir
að þeir skammast sín ekki
einu sinni fyrir að vera Þjóð-
verjar. Þeir vilja hafa rétt
fyrir sér í hverju máli . . .
Þeir þykjast hafa ráð á að
gefa úrskurði, jafnvel um
mig . .
Þessi gagnrýni er ýkt og
vafasöm, en ýkjur og stóryrði
voru hluti stílbragða hans.
Lýsing hans á sjálfum sér sem
manni sálrænna blæbrigða er
hárrétt, og þessi blæbrigði voru
vissulega notuð.
Miguel de Unamuno lýsir
Nietzsche á eftirfarandi hátt:
„Hjarta hans krafðist eilífð-
arinnar, en höfuð hans sannaði
honum tómleikann. Hann varð-
ist, brauzt um og barðist allt-
af gegn sjálfum sér; hann
fordæmdi það, sem hann elsk-
aði heitast. Hann vildi vera
Kristur, og bölvaði honum þeg-
ar hann gat það ekki. Hann
vildi verða eilífur og gerði sér
gervi-eilífð; hann vorkenndi
sjálfum sér svo mjög, að hann
afneitaði og afsagði alla vork-
unnsemi. Og menn segja, að
heimspeki hans sé heimspeki
hinna sterku. Hún er það ekki.

. . . Kenning hans er heimspeki Málverk eftir norska málarann
vesalinga sem þrá styrk, en Edvard Munch af Friedrich
ekki kenning þeirra sterku.“ Nietzsche
Nietzsche var málsvari sam-
einingar Evrópu; hann hvatti
menn til að láta af þröngri
ættjarðarhyggju og undirbúa
sameininguna. Hann spáði því,
að breyting yrði á siðferðis-
hugmyndum við það að missa
þann bakhjarl, sem hann sagði
þær hafa í trúnni. Þessi breyt-
ing var hafin fyrir daga
Nietzsches, en það er ekki fyrr
en nú á dögum að afleiðingar
þessa hafa komið í ljós.
Nietzsche var einn þeirra
þýzku höfunda, sem voru meira
og minna úr tengslum við sam-
tíð sína, en voru sjáendur.
Þýzkar bókmenntir eftir daga
Nietzsches verða ekki lesnar
nema með hliðsjón af
Nietzsche; hann er lykillinn
sem lýkur þeim upp. Þótt rit
hans séu við fyrstu sýn vill-
andi og mótsagnakennd og hafi
verið notuð til framdráttar
margvíslegum kenningum, þá
hafði hann meiri áhrif á þýzk-
ar bókmenntir en nokkur af
samtímamönnum hans, og á
andlegar hræringar bæði í
Þýzkalandi og öðrum hlutum
Evrópu. Glöggskyggni hans í
sálfræði, grunur hans um þá
heima, sem Freud og Jung luku
upp, lagði grundvöllinn að
flestum þeim kenningum sem
nú eru uppi á teningnum.
53