Tímarit lögfræðinga - 01.12.1984, Síða 26

ingar mundu baka honum refsiábyrgð, sjá 1. mgr. 143. gr. hgl. og Hrd.
LII, bls. 430 (465-466), sbr. þó gáleysisákvæði 144. gr. hgl. að því er
dómsskýrslui' varðar.1) Ef sökunautur er spurður um samsökunauta
sína, er ekki unnt að líta á hann sem vitni að viðlagðri vitnaábyrgð,
því að slíkar upplýsingar hljóta að varða sökunaut sjálfan beint eða
óbeint.2) Meiri vafi er um stöðu manns, sem hlotið hefur endanlegan
dóm og er yfirheyrður um þátt samsökunauta sinna. Væntanlega gildir
þó sama regla, m.a. vegna heimildar til endurupptöku máls, sbr. 191.
gr. oml.
II. MEGINATRIÐI I RÉTTARSTÖÐU SAKBORNINGS.
1) Andmælareglan. Sakborningur hefur svipað og stefndur í einka-
máli rétt til þess að kynna sér kæruefni, gögn, kröfur og rök andstæð-
ingsins (ákæruvalds og lögreglu) og taka til varna sjálfur eða með
aðstoð (löglærðs) talsmanns. Þessi réttur er verulegum takmörkun-
um háður á rannsóknarstigi, en er að mestu í heiðri hafður eftir máls-
höfðun. Reglan er nátengd jafnræðisreglunni.
2) Mótspyrnureglan. Sakborningi er óskylt að ljá atbeina sinn við
rannsókn máls gegn sér, nema bein lagaskylda sé til þess, sbr. 35. gr.
1. mgr. 2. tl. 2. mgr. (sakbending), 54. gr., 57. gr.,3) 75. gr. 2. mgr.
2. tl. d. oml. Auk þess má sakborningur innan ákveðinna marka tálma
rannsókn með beinum aðgerðum sér að refsilausu, sbr. m.a. 3. mgr.
112. gr. og 3. mgr. 162. gr. hgl., sbr. Hrd. LI, bls. 89 (129, 630).
3) Skylda að hlíta þvingunarráðstöfunum. Sakborningur verður að
þola takmarkanir á frelsi sínu og eignaumráðum, ef tiltekin skilyrði
eru fyrir hendi, svo sem handtöku, gæzluvarðhald, leit og hald.
4) Réttur til skaðabóta vegna ólögmætra þvingunarráðstafana. Um
skilyrði bótaréttar er fjallað í XVIII. kafla oml., og verða því efni
gei'ð skil á öðrum stað.
5) Refsivernd og önnur úrræði sakborningi til hlífðar. Minni háttar
frávik frá réttri framkvæmd sæta oft vítum eða aðfinnslum í dómi,
sbr. Hi'd. XXXII, bls. 470, 724. Þau kunna líka að leiða til áminningar
af hálfu yfirboðara, sbr. 2. mgr. 38. gi'. oml. Annmarkar á dómsúr-
skurði, t.d. um gæzluvarðhald, geta leitt til ómerkingar hans í Hæsta-
1) Jónatan Þórmundsson, „Rangur framburður fyrir rétti", Úlfljótur, 2. tbl. 1978, bls.
92 og 97-98.
2) Um sönnunargildi skýrslna, sem samsökunautar gáfu í öSru máli, sjá Ilrd. LIV, bls.
1997.
3) Sbr. rgj. 152/1979 um töku, meðferð og geymslu fingrafara og ljósmynda bjá lögreglu.
200