Tímarit lögfræðinga - 01.12.1986, Page 4

um árangur. Einstaklingsframtöl eru yfirleitt nauðaeinföld og taka lítinn tíma
hjá skattstofunum, en atvinnurekstrarframtölin eru tímafrek og þarfnast ræki-
legrar athugunar af hálfu starfsmanna með nægilega menntun og þjálfun í
starfi. Auk þess háttar svo til, að frádráttarliðir þeir, sem niður eru felldir, eru
flestir einfaldir og meðfærilegir við skatteftirlit og munu því ekki spara skatt-
yfirvöldum mikla vinnu. Lagabreytingar þessar verða því tæpast til þess
einar sér að stuðla að virkari baráttu gegn refsiverðum skattundandrætti (hér
á eftir nefndur skattsvik).
Það er verulegt áhyggjuefni, hversu umhugað stjórnvöldum og Alþingi er
um hreinar tæknilegar hliðar skattalaganna, en vanrækja að sama skapi ýmis
grundvallaratriði eins og réttaröryggi skattþegnanna. Mikið skortir á, að ís-
lenskir lögfræðingar láti skattamál til sín taka í sama mæli og lögfræðingar
í öðrum löndum. Aukinn áhugi lögfræðinga á skattarétti og virkari atbeini
þeirra að löggjafarstarfi gæti breytt áhersluþáttunum á þessu sviði.
Réttaröryggi í skattamálum tekur til margvíslegra þátta, eitthvað mismun-
andi eftir því, hvernig við skilgreinum hugtakið réttaröryggi. Ekki verður reynt
að gefa neina almenna skilgreiningu á því hér, heldur einungis nefnd nokk-
ur atriði, er ótvirætt varða skattalög og framkvæmd þeirra: Skattalög mega
ekki fara f bága við ákvæði stjórnarskrár; skattaðilar eiga rétt á úrlausn dóm-
stóla um skattágreining og að geta sjálfir staðreynt rétt sinn samkvæmt
nægilega skýrum lagaheimildum; viðunandi jafnræði þarf að ríkja með skatt-
aðilum og skattyfirvöldum um meðferð ágreiningsmála; skattlagning og inn-
heimta skatta verður að byggjast á jafnræði þegnanna í eins ríkum mæli og
unnt er.
Skattareglur mega ekki fara í bága við stjórnarskrá. Þetta sýnast sjálfsögð
sannindi, en stundum vill þó verða misbrestur á. Það gerist venjulega þann-
ig, að Alþingi framselur skattlagningarvald sitt til ráðherra eða óæðri stjórn-
valda, þótt slíkt teljist óheimilt samkvæmt 40. gr. stjórnarskrárinnar. Skattlagn-
ingarheimild sú, sem lögfest er á Alþingi, er þá opin fyrir stjórnvöld til útfyll-
ingar, t.d. að ákveða skattstiga eða skatthlutfall, endurgreiða eða fella niður
gjald(skyldu) að nokkru eða öllu leyti, eftir mati á ýmsum atriðum. Hæstirétt-
ur hefur tekið af skarið gegn þessari framkvæmd í tveimur nýlegum dómum:
H 1985:1544 (kjarnfóðurgjald) og H 1986:462 (þungaskattur í formi kílómetra-
gjalds). í fyrra málinu þótti heimild stjórnvalda til endurgreiðslu gjalds brjóta
í bága við 40. gr. stjórnarskrár að þvi er til óæðra stjórnvalds tók, en slíkt
framsal til ráðherra þótti hins vegar fá staðist með stoð í réttarvenju.
Fyrir skattþegna hefur sú framkvæmd vafalítið bæði kosti og galla, að skatt-
ágreiningur og ætluð brot á skattaiögum skuli alla jafna koma til meðferðar
og úrlausnar hjá stjórnvöldum, þótt menn eigi fyrr eða síðar rétt á dómstóla-
meðferð. Öðru hverju eru lögfestar reglur, sem takmarka frelsi gjaldenda til
að leita réttar síns hjá dómstólum, t.d. með því að áskilja undanfar-
andi stjórnsýslumeðferð, sbr. 3. mgr. 4. gr. I. 73/1980. Hæstiréttur hefur af
þessum sökum orðið að synja um efnisdóm, sbr. H 1975:683 og H 1976:232
(skattur af hlunnindum í eigu utansveitarmanna). í nýlegum dómi Hæstaréttar
frá 18. apríl 1986 féil loks efnisdómur um hlunnindaskatt þennan. Gjaldendur
voru þá sýknaðir, þar sem eigi þótti vera gild lagaheimild fyrir álagningu
gjaldsins með tilvísun til grunnreglu 67. gr. stjórnarskrárinnar um jafnræði
skattaðila, samhliða fyrri venju ( iöggjöf um hliðstæð efni.
218