Tímarit lögfræðinga - 01.04.1989, Blaðsíða 15

vegar ekki talin heimila rétthafanum bein umráð hlutar, heldur veittu
þau honum aðeins rétt til þess að krefja ákveðinn aðila, skuldara, um
tiltekna greiðslu, og nytu þau aðeins réttarverndar gagnvart honum.4)
Framangreind skipting hafði þær afleiðingar í för með sér, að við
eignarafsöl að verðmætum tíðkaðist að greina á milli tveggja gern-
inga, kröfuréttargernings og hlutaréttargernings. Kom þessi aðgrein-
ing fyrst fram í þýskum rétti á 19. öld og byggði á því viðhorfi róm-
versks réttar, að samningurinn einn væri ekki nægur til yfirfærslu
eignarréttarins, heldur þyrftu til að koma vörsluskipti að hinu selda.5 6)
Var við það miðað í rómverskum rétti, að kaupandi yrði ekki eigandi
að hinu selda og öðlaðist ekki lögvernd gagnvart þriðja manni, fyrr
en hann hefði tekið hið selda í vörslur sínar. Úr reglu rómversks réttar
um vörsluskipti (traditio) var svo dregið, þegar það var talið nægja
til vörsluskipta og jafngilda þeim, að seljandi héldi hinu selda áfram
í vörslum sínum, en í nafni og fyrir kaupandans hönd (constitutum
possessorium).0) Það mun að vísu hafa verið talið í eldri fræðiskoð-
unum í norrænum rétti, og þá undir áhrifum frá rómverskum rétti,
að eignarréttur gæti færst yfir með ákveðnum skilyrðum, og að með
þeim hætti væri unnt að veita seljanda ákveðna réttarvernd gagnvart
skuldheimtumönnum kaupanda. Svo virðist þó sem þetta viðhorf hafi
ekki náð fótfestu í viðskiptum manna á meðal.7)
Eins og áður sagði, byggði kenningin um kröfuréttargerninga og
hlutaréttargerninga á því, að til eignaryfirfærslu þyrfti tvo gerninga.
Með kröfuréttargerningnum lofaði seljandinn að láta kaupandanum
síðar í té eignarrétt að hinu selda, en kaupandinn var þá ekki talinn
verða eigandi hins selda við þennan gerning. Kröfuréttargerningurinn
vai- ekki talinn skapa eignarrétt, og kaupandi, sem aðeins hafði kröfu-
réttargerning, vai’ ekki talinn njóta verndar gagnvart þriðja manni.
Til þess að svo mætti vera, þurfti nýjan gerning, hlutaréttargerning-
4) Ólafur Lárusson, áður tilvitnað rit á bls. 5 og Gaukur Jörundsson, Eignarréttur I, fjölrit,
1978—1980, bls. 9. Sjá einnig Knud Illum, Dansk tingsret, 3. útg. 1976, bls. 1. Aðgrein-
ing rómversks réttar var fyrst og fremst réttarfarsleg. Greint var annars vegar á milli
actiones in rem og actiones in personam. Actiones in rem veittu aðila (kæranda) lög-
vernd gegn hverjum sem var, og varð þeim þar af leiðandi beint að sérhverjum þeim,
sem raskað hafði tilteknum rétti. Actiones in personam veittu kæranda hins vegar ein-
ungis lögvernd gagnvart tilteknum aðila, sem vegna ákveðinna atvika hafði bakað sér
ábyrgð eða skyldu gagnvart kæranda. Varð actio in personam því einvörðungu beint
að aðila þessum.
5) Ólafur Lárusson, bls. 194—195.
6) Ólafur Lárusson, bls. 195 og 212. Sjá einnig Gauk Jörundsson, Eignarréttur II, bls.
190-191.
7) Sjá Illum, Dansk tingsret, bls. 162.
9