Tímarit lögfræðinga - 01.12.1998, Page 110

kosti ekki sýna skynsömum einstaklingum virðingu eina ástæðan sem er nægi-
leg til að réttlæta refsingu. Ríkið verði að refsa manni ef og aðeins ef það er
besta leiðin til að gera hann ábyrgan fyrir gerðurn sínum, viðurkenna gildi/verð-
mæti brotaþolans eða til að lýsa vanþóknun á virðingarlausri framkomu.
Hér í upphafi var sett fram sú fullyrðing að aðferð, sem gæti staðið undir því
að réttlæta refsingu ríkisvaldsins, yrði að geta sýnt með óhrekjandi hætti að
lágmarkskröfum okkar um réttlæti væri fullnægt. Lágmarkskrafan er sú að sýnt
sé að refsa beri öllum þeim og aðeins þeim sem með saknæmum hætti hafa
brotið gegn sanngjörnu lagaákvæði.
Þegar betur er að gáð lenda menn í vandræðum með að sýna fram á, með
vísan til allra leikslokakenninganna og þeirra endurgjaldskenninga sem hér að
framan hefur verið fjallað um, að það eigi að refsa öllum þeim og aðeins þeim
sem brotið hafa gegn réttlátu lagaákvæði. Hugum nú betur að virðingarkenn-
ingunni.
7. KENNINGIN UM VIRÐINGU FYRIR EINSTAKLINGUM
7.1 Virðingarkenningin
Virðingarkenningin um réttlætingu refsingar er afar athyglisverð því að hún,
ein framkominna aðferða til að réttlæta refsingu ríkisvaldsins, virðist í raun geta
staðið undir þeirri fullyrðingu að refsa beri öllum þeim og aðeins þeim sem með
saknæmum hætti hafa brotið gegn réttlátu lagaákvæði. Þessari kenningu verður
því ekki hafnað án þess að hún sé athuguð betur.
Grundvöllur virðingarkenningarinnar er að ekki megi niðurlægja skynsamar
verur. Hver maður á rétt á því að með hann sé farið sem skynsama veru, sem
mann, og af því leiðir skyldu til að sýna fólki virðingu. Það er meginatriði að
hver maður eigi því rétt á því að honum sé sýnd virðing sem skynsamri veru.
Viðurkenning þessa réttar einstaklingsins er ekki ný af nálinni en hann hefur
ýmist verið talinn hluti náttúrulegs réttar eða grundvallarmannréttindi. Rétt-
læting á refsingu ríkisvaldsins með vísan til þessa réttar byggist á því að við eig-
um rétt á refsingu, brotamaðurinn, fómarlambið og þjóðfélagið í heild, eins og
að framan er rakið.
I upphafi var vikið að tveimur útgáfum af skilgreiningu á hugtakinu refsing.
Annars vegar er sígilda skilgreiningin og hins vegar skilgreining sem bætir við
skilyrði um fordæmingu þjóðfélagsins á hegðun brotamannsins. Síðari útgáfan,
kennd við Feinberg, telur viðurlög, t.d. sektarrefsingar, ekki til refsinga þar sem
beiting þeirra lýsi ekki nægilega afgerandi vanþóknun á hegðun brotamannsins.
Fangelsisrefsingin uppfyllir hins vegar þetta skilyrði. Til þess að lýsa yfir van-
þóknun á hegðun brotamannsins er hann niðurlægður, vanþóknun lýst á brota-
manninum sjálfum.
Ef notuð er skilgreining Feinbergs á hugtakinu refsing virðist réttlæting refs-
ingar alfarið byggð á kenningunni um að það eina, sem réttlæti refsingu
ríkisins, sé að refsing sé besta aðferðin til að fordæma framkomu sem er
siðferðilega röng (censure theory). Refsingin er tjáningarmáti þjóðfélagsins.
362