Ægir - 01.06.1998, Blaðsíða 5

SAMLEIÐ MEÐ ÍSLENSKUM SJÁVARÚTVEGI
Bjarni Kr. Grímsson, fiskimálastjóri:
Smábátaútgerð
r
á Islandi
m leið og smábátar eru
nefndir koma fólki fyrst í
hug deilur um fisk og kvóta.
Og fátt hefur verið
umdeildara á síðustu árum
en útgerð smábáta í því
fiskveiðistjórnunarkerfi sem gildir hér
á landi. í raun er þetta ekki skrítið þar
sem fáir einstakir hópar í okkar
þjóðfélagi hafa farið í gegnum aðrar
eins breytingar á síðustu árum og
eigendur smábáta.
En víkjum aðeins að smábátum fyrr
og nú. Smábátar voru þeir bátar sem
íslendingar áttu og notuðu á öldum
áður, því segja má að ekki hafi verið til
skip í eigu landsmanna sem gat siglt
milli landa frá því snemma á
miðöldum þar til á 19. öld að
fiskiskútur komust í eigu landsmanna.
Var þetta að stórum hluta vegna
hafnleysis en öll skip varð að setja á
land til þess að þau hreinlega
brotnuðu ekki í vetrarbrimi hér við
ströndina og það takmarkaði verulega
þá stærð skipa sem hægt var að nota.
Landsmenn réru því um aldir á
bátum frá fjölmörgum verstöðvum og
á hverjum degi var báturinn settur upp
á land. Á 20. öldinni breyttist þetta
með tilkomu hafnanna og véla í
bátana. Þá tóku bátarnir einnig að
stækka en um leið fækkaði
verstöðvunum. Undirritaður er alinn
upp í sjávarútvegsbæ á Norðurlandi og
þar var útgerð trillubáta hætt yfir
dimmasta og harðasta vetrartímann og
þá voru bátarnir settir á land. Þetta
voru trébátar, með þungbyggðar og
hæggengar véla. Slíkir bátar eru til í
dag og reynast vel. Hinn dæmigerði
smábátur sem notaður er til fiskveiða í
dag er af allt annarri gerð. Sá bátur er
steyptur úr plasti og með léttbyggða,
hraðgenga og öfluga vél, vel búinn
tækjum, bæði til siglinga og fiskveiða.
Má segja að þessir bátar séu
tækniundur og er hreint ekki hægt að
líkja þeim saman við þá báta sem voru
áður, hvorki varðandi afköst til veiða
eða þægindi og aðstöðu um borð. Það
er m.a. þetta sem hefur breytt svo
mjög aðstöðu og viðhorfum í
smábátaútgerð, en um leið magnað
átökin í fiskveiðistjórnuninni.
Á árinu 1983 þegar tekin var
ákvörðun um að kvótabinda veiðar á
íslandsmiðum í helstu fisktegundum,
þá voru trillurnar undanskildar. Þær
voru tii þess að gera fáar og talið nær
ógjörningur að hemja þá sjálfstæðu
karla sem höfðu kosið sér þetta
lífsviðurværi. Strax og þrengdi að
stærri skipunum jókst ásókn í
smábátana enda voru þær veiðar
frjálsar. Má segja að bæði hafi orðið
tæknibylting og um leið var þetta eini
möguleikinn fyrir nýliða að komast
inn í fiskveiðar án kaupa á kvóta eða
veiðirétti. Það leiddi svo til gífurlegrar
fjölgunar smábáta sem höfðu
margfalda afkastagetu á við þær trillur
sem voru áður fyrr. Þetta leiddi til
aðgerða stjórnvalda og á árinu 1990
var byrjað að hamla á móti þessari
þróun og hefur smábátum fækkað
árlega síðan. í dag eru smábátarnir
annað hvort í kvóta- eða
veiðidagakerfi.
Eins og ég sagði í upphafi þá hafa
risið miklar deiiur um
fiskveiðistjórnun og þá sérstaklega er
snýr að smábátunum. Rök eru fyrir
tilveru smábáta en þeir henta vel á
fiskimið nálægt landi og um leið eru
þeir vel tæknilega útbúnir. Það eru
einnig rök sem gilda fyrir stærri skip
eða hvernig eigum við að færa allan
þann fisk að landi sem við veiðum í
dag, eða veiða á úthafinu, ef eingöngu
væri veitt á smábátum? Það sér hver
maður að er hreint ekki hægt. Deilur
sem uppi eru um veiðar smábáta eru
því af efnahagslegum toga og
skiljanlega svíður mönnum á stærri
skipum þegar smábátarnir auka sinn
hlut í kökunni (kvótanum) á kostnað
þeirra. Báðir aðilar verða að sætta sig
við að hinn er tii og verður til áfram.
Því er það hlutverk stjórnvalda að
skipta aðganginum í auðlindina
þannig milli aðila, að hvor um sig hafi
nokkuð, en gæta verður þess að
hvorugur aðila gangi á rétt hins.
ÁGffi 5