Birtingur - 01.12.1955, Blaðsíða 25

Þó að sprengjur og eldur hafi ekki dunið á ís-
lenzkum æskulýð þá slítur hann barnsskón sínum
mitt í öryggisleysi því sem fylgir dyn herflugvéla,
fallbyssuskotum og sýrenuvæli,
íslendingar hann hrærist á barnsaldri í um-
ærast hverfi sem plantað er sandpokavígj-
um, gaddavír og útlendum mönnum
með alvæpni. Skapgerð hans mótast á því tímabili
í sögu landsins þegar allt flýtur í peningum og ís-
lendingar sleppa svo fullkomlega fram af sér beizl-
inu í ólifnaði og bruðli að lengra verður vart komizt
í þeim efnum. Og þótt stríðinu sé lokið fyrir all-
löngu, þá hefur ekkert lát orðið á bruðlinu og
segja má að enn ríki ófriðarástand að nokkru leyti;
blöðin voru til skamms tíma dag hvern full af
stríðskjafthætti og frásögnum um atómsprengjutil-
raunir og vofeiflegar afleiðingar þeirra, auk þess
sem enn hvílir bölvun erlendrar hersetu eins og
mara á landinu og eitrar þjóðlífið.
Til viðbótar hinum almennu spillingaráhrifum,
sem af hersetunni leiddi á stríðsárunum gerist svo
það, að einangrun landsins er rofin strax í striðs-
byrjun, landið kemst fyrirvaralaust í þjóðbraut og
þá byrja unglingarnir að glata þjóðerni sínu. Er
auðvelt að gera sér í hugarlund með hverjum
hætti það verður. Yfir landið rignir kvikmyndum
úr bandarísku þjóðlífi, og þær eru skaðlegar á
tvennan hátt, í fyrsta lagi eru þær heimskandi að
níu tí’indu hlutum, í öðru lagi er bakgrunnur
þeirra óvenju fagurt land og auðugt og velmegun
þar slík sem gerist mest á jarðarkringlunni. Þegar
svo illa upplýstur æskumaður ber saman þessi tvö
lönd, þá er ekki von á góðu, annars vegar er auð-
ugasta þjóð veraldar, hins vegar fá-
Örlagaríkuv tæk smáþjóð á hjara heims. Ung-
saman- lingurinn Htur skiljanlega í kring-
burður um sig í leit að einhverju sem vegið
getur upp á móti glæsileik stórþjóð-
arinnar, sem sífellt blasir við honum á kvikmynda-
tjaldinu, en hann kemur ekki auga á neitt þjóð-
legt, engin sýnileg tákn um afrek og manngildi
forfeðranna, ekkert sem vakið getur þjóðernis-
kennd hans. Það sem hann sér er útlend stein-
steypa, járn og gler, en ekki einu sinni svo mikið
af þessu að það komist í neinn samjöfnuð við svo
mikið sem minnstu bæi í Bandaríkjunum. Forn-
bókmenntir lands síns, svo til eina afrek forfeðra
hans, en að sama skapi stórt, þekkir hann ýmist
ekki eða kann ekki að meta, og er því enginn styrk-
Æshau veitir lijsglefíi sinni útrás.
ur í þeim; hann gerir sér ekki heldur ljóst að land
hans er að rísa upp úr sjö alda áþján. Hann glatar
þjóðerni sínu, hættir að vera íslendingur, vill vera
Ameríkani, en verður ekkert. Og svipuð er saga
þeirrar æsku sem nú er að vaxa úr grasi og fjöl-
margra fullvaxta manna líka.
Síðan lýkur stríðinu, og hinar ýmsu pestir sem
upp gusu í íslenzku menningarlífi á slríðsárunum
eru heldur í rénun, þ. á. m. ófögnuðurinn sem
fylgdi kvikmyndunum frá Bandaríkjunum; kvik-
myndahússeigendur eru farnir að leita sér fanga
á evrópskum kvikmyndamarkaði, ýmislegt stendur
til bóta þótt hægt fari, og menn eru farnir að líta
ögn bjartari augum til framtíðarinnar. En þá þyng-
ir snögglega í lofti þoka dimm, nú
Þyngir í af völdum íslendinga sjálfra, og upp
lofti gýs í landinu ómengaður menning-
arlegur svarti dauði. Svo kölluð has-
arblöð, bandarísk að uppruna, þar sem menn eru
skotnir, kyrktir og hengdir, konum nauðgað og
Hk étin, komast í umferð og ganga kaupum og söl-
um milli barna. Um síðir er snúizt gegn þessari
viðurstyggð og hún kveðin niður; er þá kyrrt um
hríð, en skyndilega byrja púkarnir aftur að dansa.
Útgáfa glæpatímarita í stórum stíl hefst, í þetta
sinn fyrir fullorðna, og upphefst nú hátíð mikil
hjá útgefendum, prentsmiðjum og bóksölum og
stendur sú fiesta enn; hvert ritið rekur annað, þau
eru prentuð í risaupplögum, tugþús-
Hátíð undir eintaka, en markaður er óþrot-
djöflanna legur — og ritunum fjölgar enn,
upplögin ná lýgilegri tölu og út-
23