Vera - 01.12.1989, Side 34

Sigríöur Hagalín í hlut-
verki Bernhöröu Alba
hjó Leikfélagi Akureyr-
ar
HVÍTU
MÚRAR
Sígaunaborg!
Hver hefur séð þig
og getað gleymt þér!
Það er svo aftur óvenjumikið list-
fengi og djúpur, harmrænn lífsskiln-
ingur sem ljær ljóðum Lorca og leik-
ritum slfka töfra sem raun ber vitni. Ef
til vill varþað þess vegna að Lorca gat
ekki skipað sér í neinn ákveðinn
stjórnmálaflokk, sú eina hugmynda-
fræði sem hann skildi var að hann
yrði að fylkja liði með þeim fátæku
og auðmýktu, þeim sem höfðu hlotið
í arf hina „hreinu og ætíð einmana
sorg“. Og það er auðvelt að lesa úr
verkum Lorca þau skilaboð að mann-
legt líf er viðkvæmt og fær ekki þrifist
án ástar, þessi sígildu sannindi sem
eru kjarninn í verkum hinna bestu
höfunda.
í ljóðunum um konurnar sem
höfðu snúið baki við heiminum og
gerst nunnur birtist þessi sami harm-
ræni skilningur sem engan dæmir,
hæðir engan. „Vitað er að það sem
oftast nær hefur fengið þessar
heilögu konur til að loka sig inni eru
tilfinningamál sem þær hafa ekki ver-
ið færar um að leysa án þess að beita
hörðu,“ segir hann í skrifum sínum
um þetta efni. „Klaustrið er eins og
risastórt, kalt hjarta sem geymir í
faðmi sínum þær sálir sem urðu að
flýja höfuðsyndir heimsins.“
í sígaunaljóðunum persónugerir
hann kvölina í mynd konu, harmur
hennar er tvöfaldur, hún er kona og af
ofsóttum kynstofni. Þessa mynd hef-
ur Lorca í æðra veldi í ástríðufullum
óði til að sýna fram á stafróf hins
andalúsíska veruleika, reisnina og
34
SVARTA
NAUT
Margir hafa undrast það hversu næm-
ur spænska skáldið Federico Garcia
Lorca var í verkum sínum á konur og
tilfinningar þeirra. Og stafar eflaust
af óvenjusterku næmi fyrir því veika
og bágstadda í samfélagi sem í upp-
hafi aldarinnar var að mörgu leyti
reyrt í viðjar siðalögmála og hefða
þar sem harkan réð oft úrslitum í
samskiptum manna. Hápunkt slíkrar
grimmdar mátti sjá í borgarastríðinu
þar sem Lorca sjálfur lét lífið, blóra-
böggull blindra hatursafla, fórnar-
lamb þess sama dauðaritúals sem
honum stóð svo mikil ógn af í lifanda
lífi.
En þeir sem leituðu fastast á skáld-
ið voru ekki einungis konur heldur
líka börnin og sígaunarnir. Og raunar
allir þeir sem urðu að bíða lægri hlut
í baráttu milli karla og kvenna,
alþýðu og yfirvalds, einstaklings og
samfélags. Harkan sem þá gat ráðið
úrslitum vekur raunar efasemdir um
það hver hafi í raun sigrað og hver
Ingunn Jensdóttir í hlut- tapað, en á hinn bóginn er ljóst hverj-
verki Ágústu elstu dótt- ir það voru sem þjáðust mest, á hverj-
ur Bernhöröu Alba um skipan mála bitnaði sárast.
niðurlæginguna, sem er jafnframt
sannleiki alls heimsins.
I leikritum Lorca er dramatískur
þungi sem sver sig í ætt við forngríska
harmleiki. Má þar til nefna þríleikinn
Blóðbrúðkaup, Yermu og Hús Bern-
örðu Alba.
Þar fjallar Lorca um dapurleg örlög
kvenna. Konur sem þráðu eitt en
fengu annað, konur í baráttu milli
heitrar ástríðu sinnar og kaldrar
hlýðni við ríkjandi hefðir. Ástríðurn-
ar byltast um í blóði mannsins í þess-
um heimi, ekkert megnar að slökkva
þær, hvorki veggir heimilisins né lög-
mál samfélagsins: „allir verða að lúta
vilja blóðsins“. En sú sem fylgir
ástríðu sinni á vísa útskúfun eða
dauða í þessu innilokaða og bælda
samfélagi.
Kvöl kvennanna er því að fá ekki að
lifa með ástríðu sinni og það veldur
þeim ævarandi harmi eða ófrjósemi
en kyndir undir uppreisn hjá sumum.
Yerma sem þráir að eignast barn til að
svara kröfum líkamans og jarðarinnar
og til að bæta sér upp ástlaust hjóna-
band, en getur það ekki, segir: „Eitt
er að vilja með höfðinu og annað
með líkamanum — bölvaður sé
líkaminn sem svarar ekki“. Og unn-
ustan í Blóðbrúðkaupi ber fyrir sig
seiðmagn mannsins sem hún elskar í
orðræðu við tengdamóðurina, eftir
að hafa hlaupið frá eiginmanni sín-
um: „Ég flýði með hinum, ég flýði.
Þú hefðir gert það líka! Ég var kona
sem brann í eldi ... og sonur þinn var
mér lúka vatns ... en hinn var myrkt
fljót, fullt af trjásprotum og það
seiddi mig til sín með niðandi sefi og
söng milli tannanna." (Þýð.: Hannes
Sigfússon.)
En stolt og heiður hins andalúsíska
samfélags á sér einnig sterk ítök hjá
sumum kvennanna og á sinn hlut í
niðurlagi þeirra. Yermu kemur til að
mynda ekki til hugar að fara frá
manni sínum til þess sem löngun
hennar leitar. Innri barátta hennar er
heiftarleg, skyldurækni og trú Yermu
á siði og lögmál samfélagsins valda
því að hún hafnar að stíga hliðarspor
til að bjarga ástríðu sinni og stefnir
því beina leið til tortímingar. Hún
segir að síðustu: „Ég hef deytt barnið
mitt.“ Grimmari er Bernarða Alba
sem kúgar dætur sínar undir yfirskini
siðareglna af fyllstu hörku. Þegar
skelfilegar afleiðingar þess birtast
herðist hún enn meir og fyrirskipar
eftirlifandi dætrum sínum þögn graf-
arinnar, múrar þær inn í myrkrið.
„Þögn, sagði ég, þögn! Heyrðuð þið
ekki hvað ég sagði! Þögn!
Á þennan hátt sýndi Lorca skýrt
meinsemdir spænsks samfélags og
því eignaði spænsk alþýða sér verk
hans fremur en nokkurs annars af
hans kynslóð.
Berglind Gunnarsdóttir