Hugur - 01.01.2004, Page 16

i4 „Merleau-Ponty varfrumlegri en nokkuð sem póststrúktúralistarnir gerðu
A meðan þú vannst að Praxis und Interpretation (1988) dvaldirðu í boði
Habermas við Félagsvísindastofnun Max Planck í Starnberg. Þrátt fyrir að þú
hafir átt 16 ára kennslu ífélagsfiœði að baki ber ritið undirtitilinn Sozialþhilo-
soþhische Studien (Rannsóknir ífélagsheimsþeki). Nú mótuðu feður félagsfiœð-
innar á borð við Durkheim sjálfsmyndfélagsfrœðinnar meðal annars meðþví að
afmarka hana fráfélagsheimsþekinni. Hvers vegna kýstu að halda íþetta hugtak
heimspekihefðarinnar?
Feður félagsfræðinnar gerðu ekki allir eins mikið úr sjálfstæði hennar gagn-
vart heimspekinni - né heldur öðrum fræðigreinum. Lengst gekk það hjá
Durkheim: Hann skilgreindi sjálfan sig mjög ótvírætt sem félagsfræðing,
þótt hann væri einnig sannfærður um að félagsfræðin gæti leyst vandamál
sem heimspekin hafði byrjað að glíma við. Hjá Max Weber horfir málið
öðruvísi við: Eg held það megi færa rök að því að hann hafi alltaf litið á fé-
lagsfræðina sem hjálparvísindi í þjónustu menningarsögu (í víðasta skilningi
þess orðs). Georg Simmel var á stöðugu flakki milli heimspeki og félags-
fræði. En hvað sem þessum mismunandi sjálfsskilningi líður, held ég að þeir
hafi alhr þrír (og kannski fleiri af sömu kynslóð) verið heimspekingar af sér-
stöku og nýju tagi. Stundum hefiir verið talað um „umbreytingu heimspek-
innar“ (sem ekki má rugla saman við endalok hennar) á nítjándu öld, með
áframhaldi á þeirri tuttugustu. I sígildri bók eftir Karl Lövvdth eru Kierke-
gaard, Marx og Nietzsche túlkaðir sem upphafsmenn mismunandi afbrigða
af þessari „myndbreytingu" (í kjölfar þýskrar hughyggju). Að mínu viti má
líta á Durkheim, Weber og Simmel sem sjálfstæða þátttakendur í sama ferli.
Þetta rann upp fyrir mér árið sem ég var í Starnberg; þá las ég Theorie des
kommunikativen Handelns í handriti, og það leiddi til frekari heilabrota um
meistara félagsfræðinnar. Aðrir hafa reyndar komist að svipuðum niðurstöð-
um, t.d. Hans Joas i Sköpunarmœtti breytninnar (Die Kreativitát des Hand-
elns, 1992).
I undirkafanum „Marx, Nietzsche, Weber“ rekurðu túlkunarfrœði Max Webers
til sjónhyrningar (perspektífsma) Nietzsches. A öðrum stað segirðu Weber opna
möguleikann á átökum ólíkra túlkana sem Habermas loki fyrir með trú sinni á
það að leysa megi slíka árekstra með skynsam/egri samræðu. Hvað er það í heim-
sþeki Habermas sem torveldar átök milli ósamrýmanlegra sjónarmiða?
Það er ofmælt að ég reki túlkunarfræði Webers til Nietzsches. Ég held ég
hafi ekki sagt meira en að heimspeki Nietzsches sé ein af fleiri mikilvægum
uppsprettum hennar. Ég vil heldur ekki orða það svo að Habermas „loki
fyrir“ eða „torveldi átök“ milli gagnstæðra túlkana. Hann neitar því ekki að
slíkar andstæður séu til og geti í praxís reynst ósamtýmanlegar. En hann
dregur fyrirfram úr þýðingu þeirra: Hann leitar í því sem hann kallar „grunn-
formgerðir samskipta11 (Grundstrukturen der Kommunikatiori), þ.e.a.s. í al-
mennum reglum um málnotkun, að endanlegri heimsmynd („das moderne
Weltverstándnis“, eins og það er kallað í inngangskafla Theorie des komm-
unikativen Handelns\ skiptingin í hlutlægan, forskriftar- og huglægan heim)