Hugur - 01.01.2004, Qupperneq 75

Heimspeki sem hugvísindi
73
sinnuð, burtséð frá ástæðum sem Putnam hefur fyrir þeirri skoðun sinni að
svo sé; en í raun virðist mér þessi spurning illa fram sett. Málið varðar ekki
hvort áætlunin sjálf er vísindasinnuð heldur hvort hvatinn að baki henni er
það, og þetta er alls ekki svo skýr spurning. Mér virðist augljóst að sérhver
tilraun til að smætta merkingarvensl í eðlisfræðileg hugtök sé dæmd til að
mistakast. Ef við breytum spurningunni, til að bregðast við því, og spyrjum
einfaldlega hvort útlistun okkar á merkingarvenslum skuh vera samrýman-
leg eðlisfræði, þá er eins gott að svarið sé „já“. Svo virðist sem raunverulega
áhugaverð spurning á þessum slóðum yrði eitthvað í ætt við þetta: Að hvaða
marki gæti atferli skepnu verið álitið málgjörð, til dæmis það að vísa til ein-
hvers, án þess að skepnan tilheyri hópi sem býr yfir einhverju á við menn-
ingu, mengi almennra reglna sem stýra henni sjálfri og öðrum skepnum sem
hún býr með? Skyldar spurningar eru: Er tungumál sérmannlegt atferli, hvað
jarðneskar skepnur áhrærir, í þeim skilningi að það sé nauðsynlega bundið
gjörvöllu sviði meðvitaðra menningarathafna manna? Ennfremur, á hvaða
stigi í þróun mannsins getum við ímyndað okkur að ekta málatferli komi
fram? Þessar spurningar virðast mér fullkomlega áhugaverðar, og hvorki þær
né hvatinn að baki þeim eru vísindasinnuð. Sú apriori ályktun væri vísinda-
sinnuð að við þessum spurningum fyndist tiltekin gerð af svari, nefnilega
svar sem áliti málatferli óháð mannlegum menningarathöfnum almennt, eða
þá tæki hina smættunarleiðina, að menningarathafnir megi alfarið eða að
mestu leyti útskýra með skírskotun til náttúruvals. Ég mun ekki reyna að
segja meira um þessa hlið málsins hér, nema staglast á því einu sinni enn að
iðulega er það ekki menningarhátterni manneskja sem skýra má með nátt-
úruvali, heldur hið almenna sérkenni manneskja að eiga sér slíkar menning-
arathafnir og hæfni þeirra til þessa. Það er nákvæmlega sú staðreynd að til-
brigði og þróun í menningarlegu hátterni eru ekki ákvörðuð á þróunarstigi
sem gerir þetta sérkenni mannskepnunnar, að búa við menningu, að mögn-
uðu þróunarafreki.
4.
Hverjar eru freistingar vísindahyggju? Þær eru ýmsar og margar þeirra má
eftirláta félagsfræði háskólalífsins, en ég geri ráð fyrir að grunnhvatirnar að
baki séu tengdar spurningunni um vitsmunalegt yfirvald heimspekinnar.
Vísindi virðast búa yfir vitsmunalegu yfirvaldi, og heimspeki, vitandi að eins
og hún er yfirleitt stunduð býr hún ekki yfir vísindalegu yfirvaldi, kann að
reyna að eignast hlutdeild í því. Nú er það raunveruleg spurning hvort vits-
munalegt yfirvald vísinda sé ekki bundið von um að þau bjóði altæka hug-
tekningu heimsins, eins og hann er, óháð öllum staðbundnum eða sérstæð-
um sjónarmiðum. Margir vísindamenn telja svo vera. Sumt fólk heldur að
þetta sé eina vitsmunalega yfirvaldið. Þar á meðal eru þeir, að ég tel afvega-
leiddu, verjendur hugvísindanna sem halda að þeir verði að sýna að enginn
hafi nokkra von um að setja fram slíka hugtekningu, að vísindamönnum