Hugur - 01.01.2004, Side 135

Islenskur Nietzsche við aldamót
133
um böndum. Eins og Gunnar Dal bendir á er leið hinna fáu upp á æðra stig
ekki farin í þágu almennings eða til að fullkomna mannkynið. Hjarðmenn-
in eru í mesta lagi hjálpargagn sem lífið knýr ofurmennið til að arðræna á leið
sinni á tindinn: „I návist herrans ber hjarðmenninu að láta sem minnst fyrir
sér fara, og taka eins lítið rúm, kraft og sólskin frá hinum eðalbornu og hægt
er.“ Eða svo vitnað sé í Nietzsche sjálfan: „Það sem mestu varðar um gott og
heilbrigt höfðingjavald er aftur á móti að því finnst það ekki vera verkfæri
(hvorki konungsvaldsins né þjóðfélagsins) heldur tilgangur þess og hinsta
réttlæting, að það taki því þess vegna með góðri samvisku að ógrynnum
manna sé fórnað í pesspágu og að fyrir það séu þeir kúgaðir og niðurlægðir
svo hrottalega að úr þeim verði ófullkomnir menn, þrælar og verkfæri.
Kjarninn í trú þeirra verður að vera sá að samfélagið megi ekki vera til sam-
félagsins vegna, heldur sé það einungis grunnur og uppistaða sem útvaldar
verur geti notað til þess að gegna æðra hlutverki og yfirleitt að hefya sig á
hærra tilvistarstig. Þetta er í líkingu við hinar sólþyrstu klifurjurtir á Jövu -
þær eru kaUaðar sipo matador — sem vefja sig svo oft og lengi utan um eikar-
tré að þær geta að lokum, hátt fyrir ofan tréð en með stuðningi þess, breitt
úr krónu sinni mót sólu og opinberað hamingju sína.“ (258)
Mannúðlegt arðrán
Eitt af mörgu sem greinir túlkun Róberts frá útleggingu Sigríðar og Vil-
hjálms er að hann sakar Nietzsche ekki um að vera í mótsögn við sjálfan sig.
Hann dregur fram mynd af „fyrirmyndareinstaklingi“ Nietzsches sem minn-
ir um margt á þá mynd sem Vilhjálmur setur fram til að sefa áhyggjur land-
ans, en ólíkt þeim síðarnefnda telur Róbert útlistanir á hörðu hliðinni ekki
standast nánari skoðun. Þegar spurt var í Tímariti Máls og menningar
(3/1997) „Heimspeki Nietzsches, háskaleg eða heilnæm?“ hóf Róbert, sem
var í þann mund að ljúka við doktorsritgerð sína um Nietzsche, umræðuna
með greininni „Eftirmyndir Nietzsches". Undir yfirskriftinni „Oþokkinn
Nietzsche“ segir hann að mönnum hafi „staðið stuggur af heimspeki Nietz-
sches nálega frá upphafi [...]. Einkum hafa menn óttast áhrif hans á hina
ungu og örgeðja og afstöðu þeirra til kristins siðferðis" (110), en þessa afstöðu
rekur hann til Friðriks J. Bergmann sem rætt var um í upphafi þessarar grein-
ar. Róbert greinir frá því að Nietzsche hafi verið tengdur við ýmislegt, allt frá
„[h]efndarþorsta, siðleysi, gegndarlausri áherslu á sjálfssköpun og sjálfsaga,
öfgafullri einstaklingshyggju, úrvalshyggju, höfnun á samúð og náungakær-
leika og spartverskri ást á hörku.“ (111) I eldri grein bendir Róbert á að „öfga-
lausir túlkendur Nietzsches" á borð við Vilhjálm Arnason „hafi vakið athygli
á því að ofurmennishugsjón hans sæki margt til stóuspeki",106 en fordæmir
hér þá sem hann álítur öfgafulla túlkendur Nietzsches, til dæmis Bertrand
106 Róbert H. Haraldsson, „Vald ástarinnar", Skírnir (haust 1994); endurpr. í: sami, Taeggja manna tal,
Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 2001, s. 75-107, hér s. 96.