Hugur - 01.01.2004, Page 236

234
Björn Þorsteinsson
VI
Engum blandast hugur um að lýðræðið nýtur mikillar hylli í heiminum um
þessar mundir; svo mjög að einhverjum dytti kannski í hug að líkja því við
heilaga kú. Eins og Derrida bendir á er varla til það ríki sem ekki kýs að
kenna sig við lýðræðið - einu undantekningarnar virðast vera þau örfáu ís-
lömsku klerkaveldi sem fyrirfinnast.35 Lýðræðið er semsé hér um bil hvar-
vetna að finna. En er það alls staðar jafn fiillkomið? Hvaða lýðræðisríki eru
betri en önnur? Hvar á að leita fyrirmynda? Slíkar spurningar kalla á ná-
kvæma greiningu á ástandi lýðræðisins í ríkjum heims - og til að gera langa
sögu stutta er erfitt að ímynda sér að slík rannsókn leiddi í ljós að lýðræðið
sé í raun og sanni til staðar í samtímanum í fullkominni mynd. Einu gildir
hvaða lýðræðisríki er skoðað, alls staðar má finna misjafnlega augljósa ágalla;
með öðrum orðum er engin leið að benda á fölskvalaust dæmi þess að
lýðræðishugsjónin hafi sannarlega náð algjörri fullnun í heiminum.36
Hvers kyns hugmynd eigum við þá að móta um lýðræðið? Hver er hug-
mynd okkar um lýðræðið eiginlega? Höfum við nokkra hugmynd um
lýðræðið? Síðastnefnda spurningin svarar sér sjálf — og þó ekki: „Hefðum
við enga hugmynd um lýðræðið, þá hefðum við heldur ekki áhyggjur af því
að það sé ekki skýrt afmarkað.“37 Hugmyndin er vissulega til staðar, en hún
er ekki skýr og skilmerkileg. Hún vefst fyrir okkur. Við vitum ekki ennþá
(upp á hár) hvað lýðræðið er, eða hvað orðið „lýðræði" merkir. Merking
orðsins er í stöðugri verðandi, og fyrir vikið er okkur ómögulegt að vita hver
merking þess mun reynast hafa verið þegar upp er staðið.38 Jafnframt er með
öllu óréttlætanlegt að þykjast hafa náð fullu valdi á lýðræðishugtakinu, slá
eign sinni á það og taka til við að tala í nafni þess.39 Með öðrum orðum er
hugmyndin um lýðræðið ekki fullkomið og skýrt skilgreint heimspekilegt
hugtak, heldur er hér ef til vill um að ræða, með orðalagi Derrida, „hugtak
án hugtaks“,40 það er að segja, með hefðbundnara („íslenskara") orðalagi,
hugtak sem lætur ekki hugann ná á sér (fullkomnu) taki. Spurningin „hvað
er lýðræði?" bíður því svars. Hvernig á að takast á við hana? Hvernig má
skilgreina lýðræðið? Þar stendur hnífurinn í kúnni. Segja má að hér sé við
gamalkunnan vanda að etja í ætt við þverstæður Zenons: hvernig getur
Akkiles náð skjaldbökunni? Hún skreppur alltaf undan honum, hann nálg-
ast hana að vísu, en nær henni aldrei. Á sama hátt virðist einu gilda hvern-
ig við skilgreinum lýðræðið - hvort heldur með því að skírskota til raun-
verulegra lýðræðisþjóðfélaga (þ.e. með ábendingarskilgreiningu) eða með
35 Sjá sama rit, s. 51-52.
36 Þarf að taka dæmi? Höldum okkur við hinn vestræna heim: öfgahópar í Bandaríkjunum, nýnasistar í
Svíþjóð, útlendingahatarar í Danmörku, Hollandi, Belgíu, Frakklandi, Sviss (og þar fram eftir götun-
um), spilling á Italíu, hryðjuverkahópar á Spáni og í Rússlandi, einangrun innflytjenda með tilheyr-
andi ofbeldisverkum í Danmörku og Frakldandi, dræm kosningaþátttaka og gallað kosningakerfi í
Bandaríkjunum. Augljóslega mætti halda lengi áfram.
37 Sama rit, s. 39.
38 Sbr. sama rit, s. 39.
39 Sjá sama rit, s. 58.
40 Sjá sama rit, s. 56.
J