Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 139

Að spilla æskunni
J37
Námsmat í siðfræði er eins og í heimspekinni og liggur sama hugsun þar til
grundvallar.
IV. Existensíalistinn í kennarastólnum. Hugmyndafrœðilegur grunnur
að heimspeki- og siðfræðiástundun með unglingumV
Við störf mín í grunnskólanum og ekki síst í heimspeki- og siðfræðikennslunni
er ég að miklu leyti undir áhrifum frá tilvistarheimspeki eða existensíalisma Jean-
Pauls Sartre.
Tilvistarstefnan á erindi í skólastarf á unghngastigi en spyrja má hvernig hlut-
verki hins tilvistarsinnaða kennara sé háttað.13
Sá kennari sem ædar sér að starfa með tilvistarsinnuðu viðhorfi þarf að hafa
hugfast að nemandinn er fyrst og fremst einstaklingur sem er eins og Sartre sagði
„það sem hann er ekki og er ekki það sem hann er“.'4 Með þessum orðum er átt
við að sérhver nemandi er einstakhngur sem er í sífehdri mótun og er sífeUt að
áforma h'f sitt eða gera eitthvað úr sjálfum sér. Enginn er eitthvað fast og ákveðið
í eitt skipti fyrir öU.
I skólum er misjafnt hversu viðurkennt það er að nemendurnir eru óhkir, hafa
óh'kar skoðanir, þarfir og lífsáform. AUir hafa samt sem áður eitthvað til síns
ágætis en það er annað mál hvort einstakhngarnir fái tækifæri til þess að njóta sín
sem sUkir í námi, rækta hæfileika sína og áhugasvið. Skólinn hefur átt það til að
leggja ekki nægilega rækt við mismunandi gáfur nemenda sinna heldur hefur sú
tilhneiging þvert á móti verið fyrirferðarmikil að steypa nemendur í sama mótið
og úr hefur orðið einhverskonar „hjarðmennska“ svo notað sé ágætt hugtak sem
tilvistarsinnar nota oft.15 Umburðarleysið gagnvart hinu óvenjulega hefur of oft
og víða einkennt skólastarf. Þeir sem ekki hafa faUið inn í „hjörðina" hafa þá
jafnvel fengið á sig stimpU eins og „tossi", „agaleysingi", „vandræðaungUngur“ eða
„prófessor“ og „nörd“ svo dæmi séu nefnd.
Mörgum árum seinna kann sú stund að renna upp að „tossinn" sem gert var ráð
fyrir að yrði „tossi" aUa sína tíð spjarar sig bara vel og gerir eitthvað markvert úr
lífi sínu. Það hefur þá komið í ljós að „tossinn" var „ekki það sem hann var heldur
það sem hann var ekki“ svo vitnað sé í mannskilning Sartres. Með öðrum orðum
var „tossinn" sífeUt að áforma og gera eitthvað úr eigin lífi þó ekki hafi það aUtaf
verið gert á meðvitaðan hátt.
Meginhlutverk hins tilvistarsinnaða kennara er að vekja nemendur til vitundar
um frelsi sitt og ábyrgð annarsvegar og hinsvegar að takast á við þann vanda sem
12 Sjá nánar Jóhann Björnsson, „Existensíalistinn í kennarastólnum", Lesbók Morgunbladsins, 9. júlí
2005.
13 Um tilvistarstefnuna og skólastarf sjá t.d. Van Cleve Morris, Existentialism in Education: Wbat It
Means (Waveland Press 1966) og Kusum Lata Rathor, Existentia/ism in Education, cl Philosophical
and PsychologicalAnalysis (Sanjay Prakashan 2005).
14 Jean-Paul Sartre, Being andNothingness, þýðandi Hazel Barnes (Washington Square Press 1956),
t.d. bls. 100.
15 Hugtak þetta er þekkt úr heimspeki þýska heimspekingsins Friederichs Nietzsche, sbr. Svo mælli
Zarapústra, þýðandi Jón Arni Jónsson (Heimspekistofnun og Háskólaútgáfan 1996).