Læknablaðið - 15.01.1995, Qupperneq 45

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
35
aðir höfðu verið með geislajoði, benti til þess
að að minnsta kosti þriðjungur þeirra sem ekki
voru kornnir á T4 (þýroxín) meðferð og því
taldir með eðlilega starfandi kirtla væru í raun
með skjaldvakabrest. Þriðjungur sjúklinga á
T4 meðferð virtust aftur á móti vera ofmeð-
höndlaðir.
Ljóst er að endurskoðunar er þörf varðandi
geislajoðmeðferðina fyrir sjúklinga með Gra-
ves sjúkdóm auk þess sem bæta má eftirlit með
sjúklingunum eftir meðhöndlun.
Inngangur
Rúmlega hálfrar aldar reynsla er komin á
meðferð með geislajoði (131I) við skjaldvaka-
óhófi. Aukaverkanir hafa reynst hverfandi ef
undan er skilinn skjaldvakabrestur (1,2).
Val meðferðar við skjaldvakaóhófi er mis-
munandi. í Bandaríkjunum fá um það bil 70%
sjúklinga geislajoð sem fyrstu meðferð en
læknar í Evrópu og Japan reyna oftast skjald-
hamlandi lyf (antithyroidea) í eitt til tvö ár,
áður en geislajoð er gefið. Skurðaðgerð (parti-
al thyroidectomy) sem áður var talsvert beitt er
nú víðast á undanhaldi (3).
Við geislajoðmeðferð vegna skjaldvaka-
óhófs hefur verið algengast að reyna að ná
eðlilegri starfsemi (euthyroid) í kirtlinum og
helst með aðeins einum geislaskammti. Nokkr-
um aðferðum, sem stefna að þessu marki, hef-
ur verið beitt og er flestum sammerkt að við
útreikninga á geislaskammti er notast við stærð
kirtils og 24 tíma joðupptöku hans (3). Tíðni
skjaldvakabrests meðal sjúklinga með Graves
sjúkdóm eftir meðferð, hefur víðast verið
nokkuð há, einkum á fyrstu tveimur árunum
og virðist sú tíðni tengd geislaskammti en einn-
ig hafa flestir séð 2-3% árlega aukningu eftir
það, óháð skammtastærð (2). Með minni
skömmtum er því hægt að minnka tíðni skald-
vakabrests á fyrstu tveimur árunum en því fylg-
ir aukin hætta á að endurtaka þurfi meðferð
(4). Sumir líta svo á að allir sjúklingar með
Graves sjúkdóm fái skjaldvakabrest þegar
fram líða stundir vegna gangs sjálfsofnæmis-
sjúkdómsins og því sé hagkvæmast að gefa það
stóra geislaskammta að skjaldvakabrestur
komi strax í kjölfar meðferðar þannig að með-
höndlun með þýroxíni (T4) geti hafist sem fyrst
(2,5-7).
Geislajoðmeðferð við skjaldvakaóhófi hófst
hérlendis árið 1960 á ísótópastofu Landspítal-
ans sem er eini meðferðarstaðurinn á landinu.
Sömu aðferðir hafa verið notaðar við útreikn-
inga á skammtastærð frá upphafi og markmið
meðferðarinnar hefur verið að ná eðlilegri
starfsemi í kirtlinum. Á fyrstu árunum voru
fáir sjúklingar meðhöndlaðir en nú hljóta 60-
80% sjúklinganna þessa meðferð. Nýgengi
sjúkdómsins á íslandi er 23,56/100.000 íbúa
(8).
Tilgangur þessarar rannsóknar var að kanna
árangur meðferðarinnar hérlendis á árunum
1973-1991. Áður hafði verið tekinn saman ár-
angur meðferðar fyrir árabilið 1960-1968 (9) og
eins fyrir árin 1985-1991 (10) en þessi rannsókn
er framhald og jafnframt nánari könnun seinni
athugunarinnar.
Efniviður og aðferðir
Sjúklingar: Skrár og skjaldkirtilsskönn allra
sjúklinga með skjaldvakaóhóf (494 sjúklingar),
sem meðhöndlaðir voru með geislajoði frá árs-
byrjun 1973 til októberloka 1991 voru yfirfarin
á ísótópastofu Landspítalans. Útilokaðir voru
26 sjúklingur sem áður höfðu gengist undir
skjaldkirtilsaðgerð vegna sjúkdómsins. Könn-
unin náði því til 468 sjúklinga og eingöngu var
tekin til skoðunar fyrsta meðferð hvers sjúk-
lings. Sjúklingar með Graves sjúkdóm voru
422, kynjahlutfallið rúmlega þrjár konur fyrir
hvern karl og meðalaldur 50 ár á aldursbilinu
16-87 ár. Sjúklingar með heitan hnút voru 42,
kynjahlutfallið rúmlega 20 konur fyrir hvern
karl og meðalaldur 56 ár á aldursbilinu 27-87
ár. Fjórir sjúklingar reyndust samkvæmt
skanni vera með „toxic multinodular goiteru,
meðalaldur 71 ár á aldursbilinu 51-80 ár, allt
konur. Um það bil 25% sjúklinganna höfðu
einhvern tímann verið meðhöndlaðir fyrir
geislajoðmeðferðina með skjaldhamlandi
(antithyroid) lyfjum vegna skjaldvakaóhófs.
Fyrir meðferð var mæld hjá öllum sjúkling-
um 4t (tíma) og 24t joðupptaka skjaldkirtils
sem hundraðshluti gefins geislaskammts og
jafnframt var kirtillinn skannaður. T4 í sermi
var mælt allt tímabilið en með mismunandi
aðferðum. T3 (þríjoðþýrónín) var fyrst mælt
árið 1976. TSH (skjaldvakakveikju-) mælingar
hófust árið 1978 en árið 1986 voru nákvæmari
TSH próf (annarrar kynslóðar próf) tekin í
notkun. Kirtilþungi var metinn með þreifingu
(oftast af sama lækni) og oftast borinn saman
við reiknaðan þunga sem byggður var á niður-
stöðum skanns, þar sem gengið var út frá því
að hvor lappi kirtilsins væri sporvala (ellipsoid)