Læknablaðið : fylgirit - 01.12.1983, Síða 90

88
fyrstu innlagnir á geðdeildir virðist þannig vera
svipað fyrir karla á Islandi og írlandi, þrátt fyrir að
heildaráfengisneyslan á mann hafi verið helmingi
meiri á írlandi, 9,1 1 á mann 15 ára og eldri á ári á
móti 4,2 1. Hlutur drykkjusjúkra í fjölda þeirra,
sem lagst hafa inn á Kleppsspítala, hefur verið
mjög hár síðustu 20 ár og svipaður því sem gerist í
stórborgum erlendis, þrátt fyrir að skráð áfengis-
neysla hafi verið miklu minni hér á landi en annars
staðar í Evrópu og Ameríku. Þó að ekki hefðu
komið til nýjar stofnanir 1977 og síðar hefur inn-
lagningartíðni vegna áfengissýki verið mjög há á
íslandi.
Fjöldi þeirra einstaklinga, sem leita meðferðar
árlega í fyrsta sinn vegna drykkju, hefur, eins og
áður er nefnt, breyst eftir framboði meðferðar, en
ekki aukist jafnt og þétt með vaxandi skráðri
neyslu. Fjöldi kvenna, sem leitað hefur meðferðar,
stóð mikið til í stað á árunum 1956-1970. Sem
hlutfall af heildarfjölda, sem kom í meðferð, fór
hlutur kvenna vaxandi úr 10% upp í 15%. Eftir
1970 eykst nýgengið meðal kvenna verulega og
konur verða rúm 28% af heildarnýgenginu. í þver-
skurðarkönnununum 1974 og 1979voruum 10%
misnotenda konur og svipað hlutfall þeirra, sem
töldust haldnir áfengisfíkn. í þverskurðarkönnun-
unum voru 6% stómeytenda konur. Hugsanlegt er,
að konur telji lakar fram áfengisneyslu sína og
vandamál sem henni eru samfara en karlar og það
skýri muninn, sem er á hlutfalli kvenna í þver-
skurðarkönnununum og hlutfalli þeirra í hópi
þeirra, sem leita meðferðar vegna drykkjusýki. En
einnig er hugsanlegt, að konur leiti aðstoðar vegna
annarra kvilla í vaxandi mæli undir yfirskini
drykkju. Samkvæmt rannsókninni á sjúkdóms-
líkum voru misnotkunarlíkurnar, þ.e. áfengis og
lyfja, tæplega 1% hjá konum, en tæplega 10% hjá
körlum (18). Þá jafnaðist kynjamismunurinn er
tekið var tillit til bæði misnotkunar og taugaveikl-
unar. Astæða væri til að rannsaka á ný sjúkdómslík-
ur til þess að fá vitneskju um, hvort þetta kynjajafn-
vægi haldist enn. Ef svo væri, mundi það renna
stoðum undir þá tilgátu, sem sett var fram á grund-
velli fyrri rannsókna, að áfengismisnotkun og
taugaveiklun ættu sér sameiginlegar orsakir að frá-
töldu sjálfu áfenginu.
Meðalaldurinn, þegar leitað var fyrst meðferðar,
var lægstur á árunum 1951-1955, en fór síðan
hækkandi fram til 1974. Úr því lækkaði meðalald-
urinn aftur, en var þó enn á árinu 1981 ívið hærri
en í upphafi þessa 30 ára tímabils. Eins og nýgeng-
ið tengist meðalaldurinn meðferðarframboðinu og
er lægstur hjá áfengisvarnadeild Heilsuvemdar-
stöðvar Reykjavíkur og sjúkrastöðvum SÁÁ, þar
sem framboðið hefur verið mest (sbr. tafla V) og
aðgengilegast. Hins vegar hefur það áhrif á aldurs-
dreifinguna á einstökum stofnunum, að þeir sem
eldri eru og illa farnir, leita frekar til stofnana þar
sem eru meiri möguleikar til nákvæmari rannsókna
og meiri læknismeðferðar. Hlutfall þeirra, sem eru
undir 20 ára og raunar undir 30 ára, er svipað hjá
göngudeild áfengissjúklinga og hjá sjúkrastöðvum
SÁÁ. Þeir, sem eru yfir 50 ára, eru hins vegar mun
fleiri í göngudeild áfengissjúklinga og sérstaklega
meðal þeirra, sem leggjast inn á geðdeildimar.
Áður er vikið að því, að ýmsir aðrir þættir en
raunveruleg tíðni sjúkdóms hafa áhrif á hve margir
leita meðferðar, sérstaklega framboð meðferðar-
tækifæra. En vitund fólks um meðferðina og við-
horf þess til hennar hefur áhrif á eftirspurnina. Og
eftirspurnin vex því aðgengilegri sem meðferðin
verður, því einfaldara og ódýrara sem verður að fá
meðferðina. Og því styttra sem þarf að sækja hana.
Verði viðhorfin jákvæðari og auðveldara að
komast að, minnkar þýðing fjarlægðarinnar. Þetta
kemur glöggt fram í niðurstöðum þessara rann-
sókna.
Af því sem að framan er sagt má Ijóst vera, að
ekki er líklegt að hið háa nýgengi í byrjun og iok
þessa 30 ára tímabils sé vegna þess, að misnotkun
eða áfengisfíkn landsmanna hafi verið meiri á
þessum árum heldur en milli þeirra. Ný meðferðar-
tækifæri, sem hafa verið rækilega kynnt, kunna að
hafa skapað aukna eftirspurn, sem minnkar, hætti
kynningin eða ef árangur verður ekki eins og menn
gerðu sér vonir um, eða menn finna ekki það sem
þeir leituðu að. Einnig verður að hafa hér í huga,
að samkvæmt þverskurðarkönnunum „batn-
aði" flestum í yngstu aldursflokkunum. Um 1950
var mikilli meðferðarþörf vafalaust ófullnægt og
skýrir það að nokkru þann mikla fjölda, sem leitaði
meðferðar fyrst í stað. Nýgengið fer síðan smá-
lækkandi þar til 1963, er Bláa bandið hætti að reka
sjúkrastöð sína, og stendur í stað þar til meðferðar-
framboð er aukið á ný árið 1976. Úr því eykst
nýgengið samhliða auknum meðferðartækifærum.
Ekki verður sagt með vissu hvort þeir, sem leitað
hafa sér meðferðar á þessu 30 ára bili, eru allir
haldnir drykkjusýki, fíkn, eða hvort um er að ræða
misnotkun eða ofdrykkju. Bendir ýmislegt til, að
sumir, sem koma í meðferð, sérstaklega upp úr
1950 og á seinni árum, séu ekki haldnir drykkju-
sýki í hinum þrengsta skilningi þess hugtaks. Þegar
meta skal árangur af þessum aðgerðum, sem ætla
verður að séu gagnlegar, er nauðsynlegt að reyna
að greina nánar hvað að fólkinu er. Þetta er því