Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.06.1957, Qupperneq 60

að Friðjón Stefánsson byrjar j>essa nýju bók
sína á jiessum orðum:
„Sá einn, sem hefur séð björtustu vonir
sínar sundrast — hcrfir á eftir hjartfólgnustu
óskum sínum út í buskann — þar sem þær
geta aldrei að eilífu rætzt — en eftir í sál-
inni situr brcddur þjáningarinnar og tfmgast
eins og sýklagróður — séð framtíðardraumana
og skýjaborgirnar hrynja í rúst, troðast ofan
í svaðið, grotna sundur og verða að leir, sem
á fyrir sér að þorrna í svalviðrum lífsins og
fjúka síðan út í veður og vind —“ o. s. frv.
o. s. frv.
Friðjóni Stefánssyni er enginn greiði gerr
með því að láta prenta á kápuna klausur úr
umgemum ritdómi þar sem hr. Kristmann
segir að „hann (höfundur) — — hefur lært
tækni smásögunnar betur en almennt gerist
um unga höfunda." Hvað svo sem segja má
um sögutækni ungra höfunda, er hitt deginum
ljósara að það er einmitt tækni sem Friðjón
skortir átakanlegast og þeir sem ókunnir eru
„ritdómum“ mcrgunblaðsbókmenntafræðings-
ins gætu haldið að hann væri hreint og beint
að hæðast að vankunnáttu Friðjóns í sögugerð.
Friðjóni Stefánssyni er sýnilega mikil al-
vara í skáldskap sínum og honum er mikið
niðri fyrir, svo mikið niðri fyrir á stundum
að sögurnar sumar eru einna líkastar upp-
kasti að ritgerð um þjóðfélagsvandamál en aðr-
ar eins og persónuleg einkabréf um einhvern
kunningja skáldsins. Höfundi þykir sýnilega
vænt um fólkið sem hann skrifar um en efa-
mál hvort hann skilur það nógu vel, sál-
fræði lians er víðast hvar grunnfærin og orkar
eins og utanlærð formúla þar sem höfundur
ætlar sér að beita henni verulega. Mannlýsingar
eru flestar heldur þokukenndar og ósjálfstæð-
ar, persónurnar skírskota ekki til lesandans á
þann hátt að hann sjái sjálfan sig í þeirra spor-
um. Þetta fólk kemur manni ekki við. Það
heyrist ekki í því, varla hægt að greina það með
augunum, hvað þá maður finni til nálægðar
við lifandi fólk við lestur þessara sagna.
Það er ekki hægt að krefjast af mönnum eig-
inleika sem þeir ekki búa yfir, aftur á móti er
ekki nema sanngjarnt að krefjast þess af höf-
undi að hann þroski þá hæfileika sem hann
á yfir að ráða. Enginn getur fundið Friðjóni
Stefánssyni til ávirðingar að skáldæðin sé ekki
frjórri en hinsvegar ætti hann að geta náð
lengra í tækni, áunnið sér þekkingu um innri
sem ytri gerð smásögunnar og byggingu. Sumir
rithöfundar eru lesnir enn í dag, þrátt fyrir
tæknilega ágalla á verkum þeirra, vegna þess
að mannlýsingar þeirra eru sannar og heil-
steyptar, söguefnið runnið beint uppúr ólg-
andi uppsprettu mannlífsins þótt þá hafi
skcrt kunnáttu og þjálfun til að móta það
og sniða að lögum listarinnar. Sem dæmi um
slíka höfunda má nefna Jón Trausta. Form-
gallar verka hans eru fyrirgefnir af því hann
vissi ekki betur.
Aðrir höfundar hafa hlotið frægð fyrir list-
rænan stíl, afburða tækni og kunnáttu í rit-
mennsku. Stundum hafa þeir haft lítið að
segja. En þeir kunna þá list að segja jafnvel
ekki neitt á þann hátt að fólk lagði eyru við.
Oft urðu þeir skammlífir, erfitt að dæma um
gildi verka þeirra fyrr en eftir þeirra dag, en
þeir gerðu gagn á sinn hátt, urðu upphafs-
menn að stefnum sem miklir skapendur tóku
í þjónustu sína.
En sögur Friðjóns Stefánssonar virðast
flausturverk, hann skrifar það sem hann hugs-
ar án þess að hugsa það sem hann skrifar.
Hvergi vottar fyrir persónulegum stfl, málfar-
ið illa tamið og öll sögubygging í molum. Það
væri ekki til neins að telja upp alla þessa galla
við sögugerð Friðjóns nema því aðeins að sá
grunur væri fyrir hendi að hann gæti gert
betur, meira að segja miklu betur. Það er
reyndar ein saga í bókinni sem bendir til þess,
það er Sumarmorgunn á bls. 85. Þar tekst höf-
undi bezt upp í látlausri frásögn, fer nær-
færnum höndum um söguefnið og forðast öll
stóryrði og endurtekningar, hann reynir ekki
að þrýsta inn í söguna ncinni stórkostlegri
dramatík en sú freisting gerir oft að engu
sæmilegt söguefni hjá Friðjóni. Sumarmorgunn
nálgast það að vera tær og djúpur skáld-
skapur í öllum sínum einfaldleik, það er hægt
að lesa þessa sögu aftur og aftur án þess að
fá Ieið á henni. Það er meira en hægt er að
segja um hinar sögurnar í bókinni.
I trausti þess að Sumarmorgunn hafi ekki
hrotið úr penna höfundar fyrir einhverja til-
viljun, er ekki annað hægt að heimta af hon-
um en hann gefi sér tíma til að vinna að
næstu bók, hreint og beint lœri, „þá lcfsverðu
list að takmatka sig, þjappa efninu saman,
segja það, sem máli skiptir, en skera burt
hitt.“ o. s. frv.
Jökull Jakobsson
58
DAGSKRÁ