Helgafell - 01.06.1942, Blaðsíða 76

206
HELGAFELL
mundi láta þann mann tala um, að sál sín fljúgi burtu á gullbjörtum engil-
vængjum, sem alið hefur mikinn hluta aldurs síns í vígaferlum og kvenna-
fari. Menn munu raunar vilja verja þetta með því, að menn iðrist á dauða-
stundinni, en þar til liggja þau svör, að í fyrsta lagi vitum vér, að forn-
menn iðruðust aldrei, — sá sem uppástendur það, hann þekkir ekki forn-
öldina —, og í öðru lagi sagði Þormóður seinast, áður en hann dó: ,,Vel
hefur konungurinn alið oss, feitt er mér enn um hjartarætur". Er það iðr-
an ?-------En þetta eina kvæði sannar samt ekkert á móti öllu kvæðasafn-
inu í heild þess; það er fullt af ljómandi fegurð, hnyttilegum og skáldlegum
vísum og orðum, jafnvel þó aðalstefna og andi flestra kvæðanna sé sorg og
harmur út af eymdum og þjáningum lífsins, sem höfundurinn hefur barizt
við og ekki haft við, eins og oft hefur orðið hjá oss og víðar um heim.
Mörgum mun finnast, að ýmsar vísur hefðu helzt átt að undanfellast, en
utgefandinn hefur ekki farið í manngreinarálit, heldur kært sig bölvaðan,
og það er það réttasta, þegar þeir menn eiga í hlut, sem gæfan ekki hafði út-
hlutað tímanlegum gæðum, en sem létu eftir sig þann arf, sem fósturjörðin
nýtur ,,meðan lönd gyrðir sær og gumar girnast mær, gljár sól á hlíð“ ; það
er ánægja fyrir þá, sem eftir lifa og hafa vit á að meta það, að hið fram-
liðna olbogabarn mannlífsins eða þessi hinn framliðni Þór fái að láta ham-
arinn skjanna „fjöld fjölhöfðaðri“, sem lifir í allsnægtum og engu orkar,
þar sem sá, sem kraftana hafði, hlaut að hníga fyrir eymd og auðnuleysi —
eða hvað ? hvað er eymd ? og hvað er lán ? og hvað er gæfa ? og hvað er
auðnuleysi ? ,,Auðnuleysinginn“ getur verið miklu meiri auðnumaður en
,,auðnumaðurinn“, sem fyrirlítur hann“ (44.—46. bls.).
Því skal ekki haldið fram, að Kristjáni og skáldskap hans séu gerð full
skil með þessum brotum úr ritgerð Gröndals — og þótt meira hefði verið
tekið. En margt er hér með sanni sagt, bæði aðfinnslur og lof, svo að vert
er að halda því til haga, — enda skemmtilegt að sjá um Kristján dóm þess
skálds, sem hann mun hafa metið einna mest og numið af. Auðsætt er,
að Ljóðmæli Kristjáns hafa komið Gröndal á flug, því að hér eru beztu
sprettirnir í ritgerðinni. Einlægni Gröndals og hispursleysi kemur skemmti-
lega fram, er hann tekur það aftur á 43. bls., sem hann hefur skrifað á
næstu bls. á undan, — er ekkert að hafa fyrir að strika neitt út, en er þaðan
af síður fjötraður af því, sem ,,vér þekktum þá, þegar það var ritað“.
5. N.