Tímarit Máls og menningar - 01.05.1942, Síða 98

92
TÍMARIT MALS OG MENNINGAR
oft við — af skiljanlegum ástæðum. En það er auðsætt, að á
thnabili sem þessu, er andstæður auðvaldsskipulagsins hrundu
af stað fyrstu heimsstyrjöldinni og hinni fyrstu sigursælu verka-
lýðsbyltingu í Rússlandi og verkalýðsuppreisnum um nær alla
Evrópu, þá hlýtur verkalýðshreyfingin, flokkar hennar og for-
ystumenn, hugsjónir liennar og glappaskot, að skipa öndvegis-
sess i tjáningu þess.
Höfundurinn getur þess í formála bókarinnar, að langmestur
hluti þeirra rita, sem skrifuð hafa verið um þetta tímabil, séu
skrifuð frá ákveðnum pólitískum sjónarmiðum, og séu þvi ekki
öruggar heimildir. Það er mála sannast, að enn eru viðburðir
þessara ára svo ferskir i minni manna, að erfitt er að koma
að köldu lilutleysi. Púðurreykurinn liggur enn yfir valnum, margt
er huiið í skjalasöfnunum, og svo er það loks með söguna
eins og með málverkin: maður verður að horfa á hvorttveggja
í nokkurri fjarlægð, til þess að það njóti sín og liinir einstöku
drættir og smáatriði trufii ekki lieildarsýnina. Þessar aðstæður
marka í allríkum mæli bók Skúla Þórðarsonar, og er ekki um
það að sakast. En hitt virðist mér vera meiri ljóður á bókinni,
að hann virðist ekki hafa notað heimildarrit, sem skrifuð eru
„út frá ákveðnum pólitískum sjónarmiðum“ með nægri gagn-
rýni. Ég á hér einkum við Rússlandskafla bókarinnar. Þessi kafli
bókarinnar er persónulegastur, bæði að því er framsetningu
snertir og í sögulegu mati sínu á mönnum þeim, er þar koma
við sögu. Túlkun Skúla Þórðarsonar á sögu rússnesku byiting-
arinnar virðist mér bera allmikinn keim af ritum Trotskís, eða
öðrum ritum, sem skrifuð hafa verið í anda hans. í liinni miklu
deilu um rússnesku byltinguna — um arf Leníns — ef maður
vill orða það svo, dregur Skúli Þórðarson taum Trotskis í svo
ríkum mæli, að frásögnin um byltinguna skekkist og hrenglast.
Fyrir þá sök verður sá kafli bókarinnar, er fjallar um „for-
sögu“ bolsjevikaflokksins, sögu hans fram að byltingunni 1917
miklu óljósari en ella niundi. Lesandi, sem veit ekkert
um bolsjevíkaflokkinn, er i rauninni jafnnær eftir sem áður,
þótt Skúli segi, að „markmið hans (Lenins) hafi verið að sam-
eina alla andstöðu gegn rikjandi skipulagi og skapa raunhæfa
baráttuaðferð i samræmi við byltingarkenningu Marx“ (bls. 31).
Auðvitað er hvert orð satt í þessari tilvitnun, en þau fræða mann
í rauninni afar lítið. Hér var ástæða til að skýra frá flokkshug-
sjón Leníns, er mestum deilum olli í verkalýðsflokki Rússlands
í byrjun aldarinnar. Hér var einnig ástæða til að lýsa hinni
pólitísku konungshugsjón lians um byltingarsinnað lýðræði verka-
manna og bænda, um forræði verkalýðsins í sköpun þess lýð-