Tímarit Máls og menningar - 01.11.1980, Blaðsíða 116

Tímarit Máls og menningar
eina dæmi nægja til að tala um sérkenni með minni þjóð. En það er fleiru til að
dreifa sam% eðlis. Skulu nú fram talin fleiri dæmi og síðan rætt nánar um
samkenni þeirra.
Lögtaka kristinnar trúar á alþingi er ekki eina trúarbragðaumbyltingin, sem
fram hefur farið í sögu íslendinga. Með innrás nýs trúarafbrigðis á 16. öld gerðist
pápiskan argasta villutrú, dýrlingum hennar var kastað út í hin ystu myrkur og
styrjöld hafin gegn ákveðnum helgitáknum, sem nýjum sið þóknaðist að
stimpla sem skurðgoð, er ekki ætti neinn rétt á sér. Við frekari þróun undir
vængjum nýs siðar bar lítt á missætti við hina nýju strauma. Undir fána hins
nýja siðar reis brátt ný menningaralda. Islenskar bókmenntir blómgast á ný.
Þjóðin vann hvert bókmenntaafrekið af öðru. Hún eignast nýja testamentið á
gullaldarmáli á sama tíma og nágrannaþjóðir okkar og frændur glata máli sínu
meira og minna fyrir áhrif lágþýskunnar, sem flæddi yfir þær í kjölfar lúthersku
siðaskiptanna. Guði til dýrðar gefur biskupinn á Hólum þjóð sinni heilaga
ritningu í því formi, sem hæst hefur risið að glæsileika hér á landi til þessa dags.
í kjölfar þessa sigla svo andans jöfrar allra alda hér á landi, þeir Hallgrímur
Pétursson og Jón Vídalín. Allt gerist þetta samkvæmt góðri og gildri alþjóðlegri
forskrift um það, þegar nýjar andlegar hreyfmgar ganga yfir og boða sálunum ný
hjálpræði og afhjúpa falskenningar, sem menn höfðu áður hallað sér að. Með
íslensku þjóðinni hafa ekki varðveist neinar sögur, sem benda til þess, að hún
hafi liðið nokkrar teljandi þjáningar við að vera svipt sínum fornu hjálpar-
hellum í stríði lífsins.
En í sögu okkar vantar þó eitt, sem almennt gerist við sams konar aðstæður.
Það er trúaðra manna háttur að meta að miklu brautryðjendur þeirrar trúar, sem
þeir aðhyllast, spámennina, sem þrátt fyrir margháttaðar ofsóknir helguðu hinni
nýju opinberun allt sitt líf og báru hana fram til sigurs þjóð sinni til guðlegrar
blessunar um aldir fram. Slíkir trúboðar hafa verið teknir allt að því í guðatölu.
Samtímis hafa andstæðingar þeirra verið stimplaðir sem fulltrúar myrkravald-
anna í baráttunni miklu milli guðs og hans óvina. í sögu íslensku þjóðarinnar er
svo bjart yfir lögtöku kristninnar árið 1000, að dýrðarljómanum vegna mála-
lokanna er dreift til beggja handa. Daufastir eru þeir þó geislarnir, sem falla á þá
frændurna Gissur hvíta og Hjalta Skeggjason, sem voru þó í broddi fylkingar og
létu vígalegast sem boðberar hins hákristna Noregskonungs, sem hélt íslensku
höfðingjasonunum sem gíslum fyrir framgangi sinna mála. Mestur ljóminn
fellur á fulltrúa goðaveldisins, Þorgeir Ljósvetningagoða, og trúnaðarmann
hinna kristnu, Hall á Síðu, sem framseldi umboð sitt í hendur hins fyrrnefnda,
sem hann fól í hendur varðveislu friðar og einingar með þjóðinni. Þó bar enn
370