Tímarit Máls og menningar - 01.11.1980, Blaðsíða 117

,,Hverju reiddust goðin?“
meira út frá hinu almenna í geymslu sögunnar um siðaskiptin, sem kennd eru
við spámanninn Lúther. Það má segja, að þar falli allur ljóminn af viðureigninni
á forustumann hins gamla og sigraða siðar. Hann galt vörnina með lífi sinu og
tveggja sona sinna, og yfir engri blóðidrifinni hefnd hvílir meiri hetjuljómi í
sögu okkar en hefnd þeirra Eyfirðinganna undir forustu biskupsdótturinnar,
Þórunnar á Grund, sem sótti fulltrúa sjálfs konungsvaldsins til saka á vopna-
þingi og tók þá af lífi. Og forustumaður andófsins gegn trúarstefnu þeirri, sem
ríkt hefur hér á landi í meira en 400 ár, er metinn sem einn af fremstu hetjunum
í þjóðfrelsisbaráttu okkar fyrr og síðar.
Dæmi þessa, hvernig þjóðarvitund okkar íslendinga hefur metið sögu sína
með tilliti til átaka um trúarleg málefni, sem talið er að standi öllu öðru dýpri
rótum í sálum okkar mannanna, ætti ekki að segja svo lítið um sérkenni okkar
íslendinga í viðbrögðum við stórviðburðum á því sviði. Skulum við nú reyna að
gera okkur nánari grein fyrir því, í hverju þau sérkenni liggja út frá þeim tveim
stóratburðum í trúarbragðasögu okkar, sem þegar hefur verið farið um nokkr-
um orðum.
4
Spurning Snorra goða um það, hverju goðin hefðu reiðst, rifja upp fyrir okkur
hvern talsháttinn af öðrum, sem hafa verið samgrónir daglegu máli okkar
íslendinga um fleiri og færri aldir. Má þar til nefna: Maður, líttu þér nær, að fara
ekki yfir lækinn eftir vatninu, ekki að seilast til hurðarloku um öxl og ekki að
leita langt yfir skammt, svo að nokkur dæmi séu nefnd. Islendingar stóðu
frammi fyrir fáséðu náttúrufyrirbæri. En það var svo um fleiri náttúrufyrirbæri
en eldgos, sjaldgæf og ógnvekjandi, svo sem fárviðri og fellibylji, jarðskjálfta,
þrumur og eldingar, engisprettufaraldra og banvænar farsóttir, að vanmáttug
mannkind freistaðist til að leita skýringa á því, hví fyrirbærið skyldi bera að á
þessari stundu en ekki einhverri annarri fyrr eða síðar. En í vanmætti sínum sá
hún sér það vænst til árangurs að leita langt yfir skammt. Hún brá sér yfir til
yfirskynvitlegra heima á náðir yfirskynvitlegra afla, sem bjuggu yfir yfirskyn-
vitlegum mætti. Þrumur og eldingar, jarðskjálftar og eldgos, engisprettur og
farsóttir voru reiðiköst voldugra guða, sem áttu sín í að hefna. En þegar vel lá á
þeim, þá gátu þeir gengið svo langt í elskulegheitunum, að þeir tóku í tauma
sólareykisins langtímum saman, svo að skjólstæðingur þeirra gæti sem lengst
séð til við að drepa óvini sína, sbr. söguna af Jósía.
Og í samræmi við hin almennu viðbrögð kemur skýringin á eldsumbrot-
unum á Reykjanesskaga sumarið 1000 fljótt og vafningalaust: Goðin þoldu ekki
371