Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 71

PARMENÍDES KEMUR TIL AÞENU
„Ef áll væri spurður að því úr hverju heimurinn væri gerður, þá væri
hann vafalítið sammála Þalesi um að hann væri úr vatni og ...“
„Áll er bara áll.“ Anaxagóras setti upp vanþóknunarsvip yfir þessari
litlu dæmisögu. „Við mennirnir vitum meira um heiminn en dýrin.“
„Er það? Hundurinn nemur hljóð sem þú heyrir ekki, hindin flýr
augnabliki áður en landskjálfti verður. Skynja þau ekki eitthvað, sem
þú skynjar ekki?“
„Vissulega, en ég fæ ekki séð hvað það sannar.“
„Ég fæ ekki heldur séð neitt,“ kímdi blindinginn, „en hugsun mín
segir mér að þú fáir ekki réttari mynd af heiminum umhverfis þig en
hindin og hundurinn.“
„Þú ert með öðrum orðum að ýja að því að skynfæri mín skynji
heiminn ekki réttilega?“
„Það er lóðið, minn ágæti Anaxagóras,“ tautaði gamli maðurinn
vinalega. „Enginn veit hvernig heimurinn lítur út í raun. En hann
virðist innihalda margt það sem við skynjum ekki. Hljóðið sem hund-
urinn nemur og fyrirboðinn sem hindin finnur færa okkur heim
sanninn um það. Skynfæri okkar eru ófullkomin og segja okkur næsta
lítið um heiminn.“
„Hvað er þá heimurinn?“
„Ef til er heimur, heill og óskiptur, án sundurgreiningar og fjölda, þá
er hann það sem býr innra með okkur. Ekki það sem við grípum með
skynfærum okkar, því að þau eru hvikul og brigðul, heldur í sálinni.
Heimurinn er sálin og ekkert annað, því að við vitum ekki um neitt
annað sem er heilt og óskipt. Allt annað eru tálsýnir.“
„Megi guðirnir gefa þér sem lengsta ævidaga, virðulegi Parmenídes,
en samkvæmt orðum þínum hætti ég að verða til þegar þú ert allur.“
„Það er rétt, Anaxagóras, hvað vitund mína varðar, þá einu sem ég
hef og get þekkt.“
Anaxagóras neri grásprengt skeggið í stuttri umhugsun og mældi út
sitjandi öldunginn. „Það er elli þín, sem slær þig blindan og fær þig til
að mæla á þennan hátt, mæti Parmenídes,“ sagði hann loks með um-
burðarlyndi yngri manns gagnvart ellinni. „Ef þú sæir með eigin aug-
um verk Pólýgnótosar hér segðir þú annað. Nei, þú mundir ekki mæla,
því þú yrðir bergnuminn af fegurð þess. Öll fegurð Hómerskviða birt-
ist á þessum vegg. Pólýgnótos er Hómer málaralistarinnar. Herstjór-
inn vill fá hann til borgarinnar að nýju til að mála veggmálverk hjá
TMM 1999:1
www.mm.is
61