Lögmannablaðið - 01.03.2010, Blaðsíða 20

20 < LÖGMANNABLAÐIÐ – 1 / 2010
Stormur tíðarinnar: Hæstiréttur og samfélagið
– Í tilefni 90 ára afmælis Hæstaréttar 16. febrúar 2010
Hæstiréttur Íslands var stofnaður með
lögum nr. 22/1919, sem komu til
framkvæmda 1. janúar 1920. Fyrstu
dómarar réttarins höfðu þá þegar verið
skipaðir, það er frá 1. desember 1919.
Mánudaginn 16. febrúar 1920 voru
fyrstu dómar hins nýja Hæstaréttar
Íslands kveðnir upp, alls fjórir dómar,
og það er ástæða hátíðarhalda 16.
febrúar ár hvert.
fyrsti dómurinn um andvirði
rekaspýtu
Fyrsti dómur réttarins var í málinu nr.
30/1919, sem dæmt var í aukarjetti Mýra-
og Borgarfjarðarsýslu þann 17. desember
1918, en málið heitir: Sveinn Magnússon
gegn Ingibjörgu Þor steinsdóttur og
fjallaði um tilkall til reka. Hinn áfrýjaði
dómur var stað festur, en þar var svo
kveðið á að Sveinn Magnússon skyldi
greiða Ingibjörgu Þorsteinsdóttur
andvirði rekaspýtu er rak framundan lóð
Sveins um síðastliðin áramót með 65
krónum, auk 12 króna í málskostnað.
Sveinn var í Hæstarétti dæmdur til þess
að greiða Ingibjörgu að auki 75 krónur í
málskostnað fyrir Hæstarétti. Fyrsta mál
Hæstaréttar sjálfs var mál nr. 1/1920,
dómur var kveðinn upp 18. júní 1920.
Skipun dómara
Á þeim rúmu 90 árum sem liðin eru frá
skipun fyrstu dómaranna, var skipun
dómara lengst af ekki vaki sérstakra
deilumála. Almennt voru lögfræðingar
sammála um að réttinn ættu að skipa
fremstu lagamenn sinnar kynslóðar, sem
lengst af tókst. Fyrir um það bil 20 árum
fóru þó að heyrast raddir um að
dómaraskipun ætti að endurspegla
samfélagið. Aldrei var alveg ljóst hvað
þetta þýddi, en þó skýrt að almennt var
þess saknað að fyrir utan Guðrúnu
Erlendsdóttur var engin kona í Hæsta-
rétti fyrr en núverandi forseti réttarins,
Ingibjörg Benediktsdóttir, var skipuð
dómari árið 2001 eftir að hafa verið settur
dómari í heilt ár nokkrum árum fyrr. Í
þessu sambandi er rétt að minna á, að
þegar Guðrún Erlendsdóttir lauk
lagaprófi árið 1961 höfðu einungis fjórar
konur áður lokið lagaprófi, þær Auður
Auðuns, Rannveig Þorsteinsdóttir, Auður
Þorbergsdóttir og Ragnhildur Helga-
dóttir.
Nú stundar stór hópur kvenna lög-
fræði störf, þar á meðal sístækkandi hópur
í þeim störfum héraðsdómara, hæsta-
réttarlögmanna og lagaprófessora þaðan
sem dómarar hafa einkum komið
samkvæmt lögum og venju. Þess má því
vænta að konum í dómarasætum í
Hæstarétti fjölgi á næstu árum.
Til þess að öllu sé nú til skila haldið,
og án þess að mín skoðun skipti í sjálfu
sér nokkru máli, tel ég að til dómstarfa í
Hæstarétti eigi, að uppfylltum almenn um
hæfisskilyrðum, að velja þau sem búa yfir
beztri og árangurs ríkastri lögfræði-
þekkingu og starfsreynslu. Ég tel kröfuna
um endurspeglun sam félagsins
villukenningu sem myndi leiða til
ófarnaðar.
fyrirhugaðar breytingar
Dómsmála- og mannréttindaráðherra
hefur kynnt frumvarp um skipun dómara.
Af því tilefni má minna á að fram til miðs
tíunda áratugar síðustu aldar hafði
menntamálaráðherra fullt formlegt
veitingavald á kennarastöðum við
Háskóla Íslands. Ráðherra var að
sjálfsögðu bundinn af almennum reglum
stjórnsýsluréttar og síðar einnig ákvæðum
stjórnsýslulaga en sú ábyrgð virtist þó
ekki hvíla sérlega þungt á menntamála-
ráðherrum. Eftir umdeildar stöðuveitingar
varð niðurstaðan sú, að þótt mennta-
málaráðherra héldi í fyrstu hinu formlega
veitingavaldi var það fært til Háskólans
Aðsent efni
Jakob r. Möller, hrl. á LOGOS og frv. formaður
Lögmannafélags Íslands