Skírnir - 01.01.1984, Page 179
SKÍRNIR
HVAÐ ER RÉ ITLÆTI?
175
fordæmingar á hvers konar ágangi ríkisvaldsins en einberan
eignarétt. Og þetta er hlutverkið sem Nozick ætlar réttlætishug-
mynd sinni. Hún lýtur ekki að eignum manna, heldur að því
sem ég nefndi gœði hér að ofan, en Nozick kallar holdings og
kalla mætti höld eða hafnir á íslenzku með orðalagi úr Grá-
gás. Réttlætishugmyndin er ekki sú að ríkisafskipti í nafni
einhvers réttlætis rjúfi rétt á mönnum, nefnilega eignaréttinn,
heldur er hún hin að öll slík afskipti ríkisvaldsins brjóti í bág
við sjálft frelsi manna. Þetta er mannréttindamál.
Þau orð mætti hafa um niðurstöðu Nozicks að hann telji sig
hafa sýnt fram á að flest af því sem menn telja sér trú um að sé
réttlæti sé í raun og sannleika ósamrýmanlegt mannlegu frelsi og
þar með hinum sjálfsögðustu mannréttindum. Því hljóti menn
að gera það upp við sig, hver eftir sínu höfði, hvort þeir kjósi
heldur einhverja kreddu um réttlæti eða frelsið sem líta má á
sem hið sanna réttlæti. Það frelsi sem Nozick trúir að endingu
á er hið sanna réttlæti vegna þess að allar aðrar hugmyndir eða
kreddur eða kenningar um réttlæti en hugmyndir hans eru á
endanum ósamkvæmar sjálfum sér. Vont er þeirra ranglæti, en
verra er þeirra réttlæti því það er ekkert nema ranglæti sjálft,
án þess þó að heita það.
Nozick veltir því fyrir sér í lokakafla bókar sinnar, hvort lág-
ríkið skorti ekki ljóma. Hann spyr: „Hrærir það hjörtun? Upp-
tendrar það mennina til baráttu eða fórna? Mundum við manna
götuvígi undir fánum þess?“21 Þessi spurning verður honum svo
tilefni til að drepa á hvers kyns draumalönd sem geti dafnað —
og muni dafna — innan vébanda þvílíks ríkis. Og enn spyr hann
áður en lýkur: „Er lágríkið, sem rúmar öll þessi draumalönd,
ekki heillandi sýn?“ Hann svarar sjálfum sér:
Lágríkið fer með okkur sem órofa einstaklinga sem engir aðrir mega nota
sem tæki eða tól, áhöld eða auðlindir. Það lítur á okkur sem mennskar
verur með réttindum og þeirri tign sem ræðst af þessum réttindum. Það
virðir okkur með þvf að virða rétt okkar. Það leyfir okkur, hverjum ein-
stökum út af fyrir sig eða í hvaða félagsskap sem við kjósum, að marka okk-
ur líf og starf og gera markmið okkar og manngildishugsjónir að veruleika
eftir megni, f samvinnu við aðra frjálsa menn og jafn tigna okkur sjálfum.
Hvernig dirfist nokkurt ríki eða félagsskapur að gera meira en þetta? Eða
minna?23