Skírnir - 01.01.1984, Page 329
SKÍRNIR
RITDÓMAR
321
Eiríkur gagnrýnir í þessu sambandi undirritaðan fyrir að hafa haldið að
þessi orð „séu svar dómkirkjuprestsins við orðum Snæfríðar" (87, neðanmáls),
þar sem það er að áliti Eiríks sögumaður sem talar hér í eigin nafni. En
honum hefur sést yfir að þessi klausa er skýrt dæmi um það sérstaka form
óbeinnar ræðu sem er mjög algengt í seinni tíma skáldsögum og hefur verið
nefnt á frönsku style indirect libre og á þýsku erlebte Rede. Á yfirborðinu
segir sögumaður frá, en hann gerir það frá sjónarhóli dómkirkjuprestsins
og með því orðalagi sem er sérkenni mannsins. Rétt er að benda á í þessu
sambandi á tvípunktinn í málsgreininni, en greinarmerkið styður eindregið
síðastnefndan skilning á textanum.
Þá sjaldan Eiríkur minnist á túlkun annarra fræðimanna á ýmsum atr-
iðum og segist vera þeim ósammála er stundum erfitt að skilja hvað hann
er að fara. Þegar Tom Kristensen segir um Magnús í Bræðratungu að „mage
til utaaleligt svinebæst har man sjældent truffet" — og á þar við þann at-
burð þegar Magnús „til en svinevogter og en forhenværende morder" selur
hið ljósa man fyrir brennivín — á sá skilningur að vera „í andstöðu" við
þann sem Eiríkur setur sjálfur fram. En hann bendir á sálfræðilega ástæðu
fyrir hegðun Magnúsar: „Óbærileg ást hans á Snæfríði knýr hann á vit
óminnisins." (175) Sú skýring á framkomu mannsins er ágæt eins langt og
hún nær, en hún rengir auðvitað á engan hátt lýsingu Kristensens á Magn-
úsi — né er hún í neinni mótsögn eða „andstöðu" við hana. Eiginmaður
Snæfríðar kemur vissulega fram sem „svinebæst" við konu sína, hvað sem svo
verður fundið honmn til afsökunar.
Skilningur minn, og annarra manna, á sögupersónunni Jóni Marteinssyni
er samkvæmt orðum Eiríks „gjörólíkur" skilningi hans. Ég giska á að það
séu orð mín um „árkeboven, som stjal Skálda frán Arnas" sem hafa ekki
geðjast Eiríki. Hann virðist líta á Jón Marteinsson sem hetju þá, sem „með
eldhafið að baki“ lætur undan drífa „með Skáldu eina í farangrinum og
bjargar henni þannig frá bálinu". Þegar „flestar bækur íslands eru brunn-
ar til ösku hittir hann menn Arnæusar, Jón Grindvíking og Jón Hreggviðs-
son, og býður fram Skáldu" (137).
Þetta er vægast sagt ónákvæm endursögn á texta skáldsögunnar. Það er
langt frá því að Jón Marteinsson „bjargi" Skáldu úr eldinum. Hann er
nefnilega búinn að stela henni úr bókasafni Arnæusar löngu áður, saman-
ber áttunda kafla Elds i Kaupinhafn, en þar segir Grindvíkingurinn Jóni
Hreggviðssyni frá því að Jón Marteinsson sé búinn að stela „sjálfri Skáldu"
og Arnas hafi látið bjóða manninum „jafnþunga bókarinnar í gulli" og
„boðið að útvega honum höfuðból og embætti á Islandi" ef hann vildi „upp-
gefa þýfið" (bls. 99—100). Það má segja að Jón Marteinsson „bjóði fram“
hina dýrmætu skinnbók i návist hinna Jónanna tveggja, en reyndar gerir
hann það í þeim tilgangi að borga með henni drykk og mat á kránni, eða
að minnsta kosti hóta því. Þegar hinir Jónanir sjá hér „hinn týnda dýr-
grip“ kominn í yfirvofandi hættu færa þeir sig báðir „þegjandi úr skónum"
(bls. 195) — til þess að borga með og bjarga svo Skáldu í þetta skipti.
21