Þjóðmál - 01.09.2007, Blaðsíða 82
80 Þjóðmál HAUST 2007
sagði. um. manneðlið. —. um. persónur.
—.vilji.ég.segja.um.náttúruna ..Stundum.
er. réttlætanlegt. að. koma. fram. við.
náttúruna.sem.tæki ..[…].Kjarninn.í.því.
sem. ég. hef. verið. að. halda. fram. varðar.
ekki.beint.breytni.manna.gagnvart.nátt-
úrunni.heldur.fremur.sýn.manna.á.nátt-
úruna .. Kant. spurði:. Hverjar. eru. for-
sendur. siðferðilegrar. breytni?. Ég. spyr.
tveggja. spurninga:. Hvers. konar. gildi.
hefur.náttúran?.Og.hvernig.er.hægt.að.
koma.auga.á.gildi.hennar?.Svör.mín.eru:.
Náttúran. hefur. gildi. sem. er. sjálfstætt.
gagnvart.mannlegum.hagsmunum ..Og.
eina.leiðin.til.að.koma.auga.á.gildi.nátt-
úrunnar.sem náttúru.er.að.sjá.hana.óháð.
mannlegum.hagsmunum ..(Bls ..61 .)
Ég.á.erfitt.með.að.henda.reiður.á.hvað.í.því.
felst. að. hafa. gildi. óháð. mannlegum. hags-
munum ..Ég.get.að.vísu.skilið.að.bithagi.eða.
vatnsból. hafi. gildi. fyrir. villt. dýr. enda. vel.
skiljanlegt.að.dýr.hafi.hagsmuni ..En.getur.til.
dæmis.klettur.haft.gildi.óháð.hagsmunum.
manna.eða.dýra?.Ef.svo.er.getur.þá.verið.að.
það.sé.slæmt.að.kletturinn.molni.niður.eða.
sé. brotinn. niður. með. loftbor. þótt. engum.
finnist. það. slæmt,. enginn. sakni. hans. eða.
verði. fyrir. neinni. skerðingu. lífsgæða. þótt.
hann.sé.mulinn.niður?.Hvernig.getur.eitt-
hvað.verið.slæmt.ef.það.er.ekki.slæmt.fyrir.
neinn.og.hvernig.getur.eitthvað.verið.gott.
ef.það.er.ekki.gott.fyrir.neinn?.
Geta. gildi. verið. til. óháð. hagsmunum?.
Ólafur.Páll.virðist. líta.svo.á.en.ég.vildi.að.
hann. skýrði. betur. hvernig. þetta. má. vera,.
því. mér. þykja. rökin. sem. hann. tilgreinir.
fyrir.þessu.engan.veginn.fullnægjandi ..Þau.
eru. sett. fram. sem. svar. við. spurningu. um.
hvað. sé. rangt. við. að. líta. á. náttúruna. sem.
tæki ..Svarið.er.á.þessa.leið:
Í. fyrra. lagi. vanmetur. maður. náttúruna.
á. sambærilegan.hátt. og.maður. vanmet-
ur. aðra. manneskju. þegar. maður. lítur. á.
hana. einungis. í. ljósi. þeirra. hlutverka.
sem.hún.gegnir.en.horfir.fram.hjá.því.að.
viðkomandi.er. líka.sjálfstæð.manneskja ..
Í.seinna.lagi.ofmetur.maður.eigin.stöðu.
í. sköpunarverkinu .. Sá. sem. sér. allt. frá.
sjónarhóli. eigin.hagsmuna,.hann. lítur.á.
sjálfan. sig. sem. meistara. sköpunarverks-
ins.—.hann.segir:.„Verðmæti.og.gildi.eru.
mín.uppfinning“.og.um.leið.sér.hann.líka.
að.verðmæti.og.gildi.eru.jafn.brotakennd.
og.takmörkuð.og.hans.eigin.tilvera ..Og.
slík.tilvera.getur.ekki.endað.annars.staðar.
en. í. siðferðilegri. sjálfdæmishyggju:. Það.
sem.mér.finnst.gott,.það.er.gott;.það.sem.
mér.finnst.rétt,.það.er.rétt ..(Bls ..60 .)
.
Fyrri. ástæðan. staðhæfir. aðeins. að. náttúr-
unni. megi. líkja. við. persónu. og. getur. því.
ekki. réttlætt. slíka. samlíkingu .. Sú. seinni.
gefur. til. kynna. að. valið. standi. milli. þess.
að.álíta.að.náttúran.hafi.gildi.sem.er.óháð.
mannlegum. hagsmunum. eða. að. fallast. á.
sjálfdæmishyggju .. En. þetta. eru. ekki. einu.
kostirnir .. Hví. skyldi. maður. ekki. líta. svo.
á. að. náttúran. hafi. gildi. vegna. mannlegra.
hagsmuna.en.viðurkenna.um. leið. að. sínir.
eigin.hagsmunir.séu.léttvægir.í.samanburði.
við. hagsmuni. milljarða. annarra. manna.
núlifandi.og.ófæddra?.
Það. er. engin. sjálfdæmishyggja. í. því.
fólgin.að.álíta.að.náttúruleg.gæði. (eins.og.
t .d .. heilnæmt. vatn. eða. gróðurlendi). séu.
dýrmæt.vegna.þess.að.þau.séu.forsenda.fyrir.
góðu. mannlífi .. Mannhverfur. skilningur. á.
verðmætum. þarf. ekki. að. vera. sjálfhverfur ..
Með. þessum. orðum. útiloka. ég. ekki. að.
það.kunni.að.vera.vit.í.þeirri.hugmynd.að.
náttúran.hafi.gildi.óháð.mannlegum.hags-
munum ..En.ég.sé.ekki.að.Ólafur.Páll.færi.
nein.tæk.rök.fyrir.henni .
Umhverfissinni. sem.aðhyllist.mannhverf-
an.skilning.á.verðmætum.þarf.að.rökstyðja.
friðun. og. náttúruvernd. með. tilvísun. til.