Þjóðmál - 01.09.2007, Blaðsíða 95
Þjóðmál HAUST 2007 93
Í. október. 2006. gaf. Hið. íslenska. bók-
menntafélag. út. bókina. Ríki og kirkja. sem.
rituð. er. af. dr .. Sigurjóni. Árna. Eyjólfssyni ..
Hafði. hann. ásamt. dr .. Hjalta. Hugasyni.
og. Brynjólfi. Ólasyni. hlotið. styrk. úr.
Kristnihátíðarsjóði. til. þess. að. gaumgæfa.
sérstaklega.hugtakið.„þjóðkirkja“ ..Féll.það.í.
hlut.dr ..Sigurjóns.að.fjalla.um.guðfræðilega.
merkingu. hugtaksins. og. er. fyrrnefnd. bók.
afrakstur. þeirrar. úttektar .. Umfjöllun. sinni.
skiptir.höfundur.í.fimm.meginkafla.ásamt.
inngangi.og.lokaorðum .
Í.fyrsta.kafla.tekur.hann.fyrir.kirkjuskiln-
ing. Marteins. Lúthers. en. þar. skín. í. gegn.
hin. yfirgripsmikla. þekking. dr .. Sigurjóns.
Árna. á. guðfræði. siðbótarmannsins .. Annar.
kaflinn.markast.að.töluverðu.leyti.af.þessari.
umfjöllun. en. þar. tekur. höfundur. fyrir.
hugmyndina.um.hinn.almenna.prestsdóm ..
Þá.hugmynd.setti.Lúther.á.oddinn.og.gerði.
að.meginstoð.í.umfjöllun.sinni.um.kirkjuna.
og. virkni. hennar. í. mannheimum .. Þessi.
hugmynd.ógnaði.mjög.þeim.hugmyndum.
sem. hin. Rómversk-kaþólska. kirkja. reisti.
tilvistargrundvöll. sinn. á .. Um. gagnrýni.
Lúthers. á. embættismannakerfi. kirkjunnar.
segir.dr ..Sigurjón.m .a .:. „enginn.er.prestur.
sjálfs. sín. að. mati. Lúthers,. prestsþjónusta.
snýr. ætíð. að. náunganum .. Þess. vegna. er.
ekkert.klerkaveldi.í.kirkjuskilningi.Lúthers.
eða.kirkjuleg.stéttaskipting“.(bls.83) ..Þessi.
skilningur.hefur.haft.afgerandi.áhrif.á.hug-
myndina.um.þjóðkirkju.og.mikilvægi.hvers.
einasta. kristna. einstaklings. innan. hennar ..
Hugmyndir.Lúthers.í.þessa.veru.höfðu.af-
gerandi.áhrif.á.þróun.lýðræðis.í.Evrópu.og.
í.umfjöllun.sinni.um.þessa.staðreynd.vitnar.
dr ..Sigurjón.m .a ..í.Thomas.Mann.en.hann.
sagði.um.þetta:.„hvað.er.lýðræði.annað.en.
almennur.prestsdómur?“.(bls ..83) .
Að. lokinni.umfjöllun.um.hinn.almenna.
prestdóm. víkur. sögunni. að. þýska. guð-
fræðingnum. Friedrich. Schleiermacher.
(1768-1834) .. Hélt. hann. uppi. gagnrýni.
á. þá. sterku. tilhneigingu. guðfræðinnar. til.
þess.að.fela.sig.á.vald.skynsemi.og.vilja.þar.
sem. „fyrst. og. fremst. [sé]. talað. um. Guð.
og.mann.á. fræðilegan.hátt“. í. stað.þess. að.
fjalla.um.þessi. viðfangsefni. á. sviði. tilfinn-
inga. og. reynslu. (bls .. 93) .. Út. frá. þessari.
grundvallarsýn. á. eðli. trúarinnar. fjallar.
Schleiermacher. um. trúarsamfélagið. og.
sérstöðu. þess. í. litrófi. mannlífsins .. Benti.
hann.réttilega.á.þá.staðreynd.sem.alltof.lítið.
fer.fyrir.í.umræðunni.um.kirkjuna.og.tilvist.
hennar. að. það. er. ekki. kirkjan. sem. kallar.
fram. trú. einstaklinganna. heldur. verður.
hún. til. vegna. trúar. þeirra. og. samfélags.
sem.aftur.er.til.komin.vegna.vilja.föðurins.
á. himninum .. Vegna. þess. hvernig. kirkjan.
þiggur.tilvist.sína.af.trú.þeirra.sem.tilheyra.
henni.skipar.kirkjufræði.stóran.og.veglegan.
sess.í.hugmyndakerfi.því.sem.Schleiermacher.
reyndi.að.mynda.og.móta ..Kirkjuskipanin.
hefur. afgerandi. áhrif. á. samfélagsmyndina.
því. þar. á. trúarsamfélagið. hlé. frá. umróti.
tíðarandans.og.þar.sé.hlúð.að.mennskunni.
og.því.samfélagi.sem.henni.er.eðlislæg .
Í. ljósi.þess.að.kirkjuskipan.mótmælenda.
á.sér.ýmsar.birtingarmyndir.varð.sú.þróun.
sem. átti. sér. stað. við. siðbót. og. olli. því. að.
kirkjustjórnin.þróaðist.ekki.öll.á.sama.veg,.
Schleiermacher. afar. hugleikin .. Greindi.
hann. á. milli. þrennskonar. stjórnskipunar.
innan. kirkjunnar,. þ .e .. biskupastjórnar,.
ríkisskipanar. og. þess. fyrirkomulags. er.
byggist.á.kirkjuþingum ..Síðastnefndi.kost-
urinn. hugnaðist. honum. best. enda. taldi.
hann.að.jafnræði.ætti.að.vera.með.þegnum.
guðsríkisins.og.þar.með.kirkjunnar ..Hann.
gerði. sér. þó. grein. fyrir. því. að. hin. ólíka.
stjórnskipan. innan.mótmælendakirknanna.
var. sögulega. skilyrt. og. átti. rætur. sínar. að.
rekja.til.mismunandi.þróunar.á.hverjum.stað.
á.tímum.siðbótarinnar ..Benti.hann.m .a ..á.þá.
staðreynd.að.hin.forna.biskupaskipan.hélst.
að. mestu. leyti. á. Norðurlöndunum. vegna.
þess.að.þar.höfðu.biskuparnir.sjálfir.gengið.