Þjóðmál - 01.03.2010, Síða 35

Þjóðmál VOR 2010 33
tímafjármagns en genginu var haldið föstu .
Vegna þess hve vextir eru háir innan lands
fóru bankar, fjármálafyrirtæki og fyrirtæki
í almennum rekstri, að fjár magna sig í
erlendum myntum . Þetta hafði það í för
með sér að þegar fjármagn fór að streyma
úr landi stóðu seðlabankar þessara landa
frammi fyrir tveimur slæmum valkostum .
Annarsvegar gátu þeir hækkað vexti til
þess að reyna að hamla fjármagnsflótta sem
myndi dýpka efnahagskreppuna sem var
í uppsiglingu . Hins vegar gátu þeir látið
gjald miðla sína falla sem þýddi að bankar og
fyrirtæki færu óhjákvæmilega á hausinn þar
sem þau gætu varla staðið við skuldbind-
ingar sínar ef til mikillar gengisfellingar
kæmi . Báðir valkostirnir höfðu óhjákvæmi-
lega gríðarleg áhrif á efnahagslífið . Það kall ast
tvíburakreppa þegar á sama tíma er kreppa í
bankakerfinu og gjaldmiðill á undir högg að
sækja . Þá gerist það að gjaldmiðillinn kallar
á háa vexti en efnahagslífið á lága .
Á Íslandi byrjaði að hrikta í stoðunum
þegar gengi krónunnar féll um hátt í 30%
í ársbyrjun 2006 . Þá var viðskiptahallinn
orðinn um 27% og Seðlabankinn hafði
lítið notað innstreymi fjármagns til þess að
byggja upp gjaldeyrisforða . Þegar ekki var
lengur hægt að fjármagna viðskiptahallann
byrjaði krónan að falla, eignabólan að
fjara út og umsvif í hagkerfinu að minnka .
Á Íslandi voru það ekki bara bankar og
fyrirtæki sem fjármögnuðu sig í erlendum
myntum eins og í Suðaustur-Asíu, heldur
fjármögnuðu heimili íbúðar- og bílakaup
sem og neyslu í erlendum myntum . Ofan á
þetta bætist að langstærsti hluti íbúðarlána
er í verðtryggðum skuldbindingum sem
gengis fall og tilheyrandi verðbólguskot hefur
mikil áhrif á . Af þessu hlýst skuldakreppa
sem síðan leiðir af sér hrun fjár mála kerfi s-
ins . Á Íslandi voru það einkaaðilar sem gátu
ekki staðið í skilum líkt og í Suðaustur-Asíu,
en ekki ríkið líkt og í Argentínu .
Það sem Argentína kennir okkur
Það má draga ýmsa lærdóma af þessu en benda má á tvo þætti:
Annars vegar er það að undir eðlilegum
kring um stæðum gildir hin gullna regla að
ríki geta ekki eytt meiru en þau afla . Argent-
ína hafði fram til ársins 1991 fjár magnað
stóran hluta ríkisútgjalda með pen inga-
prent un en það hafði endað með ósköp um
og gjaldmiðillinn sem slíkur var í raun ónot-
hæfur . Ríkið ákvað því að taka upp teng-
ingu við dollar en hélt áfram að eyða meira
en landið aflaði . Þegar svo menn vildu ekki
lengur lána Argentínu peninga þá þurfti
landið að snúa sér til AGS og í lok árs 2001
gat landið ekki staðið við skuldbindingar
sínar . Það ætti nú kannski að segja sig sjálft
að leiðin úr skuldakreppu er ekki að taka
meiri lán, heldur að minnka útgjöld og auka
tekjur .
Hins vegar að það er nánast ómögulegt fyr ir
minni hagkerfi að heimila frjálsa fjár magns-
flutninga og reka á sama tíma sjálfstæða
peningastefnu . Ástæðurnar eru tvíþættar en
eru báðar afleiðingar heimsvæðingar .
Heimsvæðingin fyrirgerir
hugmyndum hagfræðinnar
um þjóðargjaldmiðla
Heimsvæðingin og umfjöllun um hana hefur nánast einblínt á vörur og
aukna samkeppni á markaði með innkomu
milljarða manna frá Asíu, sérstaklega Kína og
Indlandi, inn á framleiðslumarkað . Hinum
þætti heimsvæðingar, alþjóðlegu flæði fjár-
magns, hefur verið gefinn takmarkaður
gaum ur þrátt fyrir að sú stærð sé tuttuguföld
stærð vöruskipta, þ .e . vöruskipti eru á bakvið
innan við 5% af alþjóðlegum fjármagns-
hreyfi ngum .
Þegar land ætlar að reka sjálfstæða pen-
inga stefnu, en gjaldmiðill þess er ekki viður-