Orð og tunga - 01.06.1997, Síða 38

Veturliði Óskarsson: Tæk orð og miður tæk í Blöndalsorðabók
26
t.d. monningar (e. money) og flensa um kvefpest. — Um þennan þátt væri hægt að
hafa langt mál en héðan af mun ég halda mig við þau orð sem Blöndal merkir með
spurningarmerki.
2 Spurnarmerkt orð
í formála orðabókarinnar (bls. xii) hefur höfundur þetta að segja um spurnarmerkt orð:
Af udenlandske Udtryk og Ord har jeg optaget saadanne, som er al-
mindelige i daglig Tale (pólitík, kókó osv.). Ord, som maa anses for
uanvendelige i Skriftsproget, eller hvis Brug i hvert Tilfælde maa betragtes
som ikke almindeligt anerkendt, mærkes med ?. At enkelte Slang- og
Argotudtryk er optagne haaber jeg egentlige Sprogforskere vil regne til
Bogens gode Sider. Jeg er dog ganske klar over, at man fra enkelte Sider
vil bebrejde mig, at jeg har medtaget for meget af Ord, som af en eller
anden Grund ikke anses for passende i Sproget, enten paa Grund af deres
fremmede Form, eller paa Grund af deres Betydning. Men Bogen er ikke
en akademisk Ordbog — den skal s0ge at give et uforfalsket og sanddru
Billede af Sproget som det er, og belyse dets Krinkelkroge saavidt muligt.
Þessi umsögn gefur í skyn að spurnarmerkt orð séu allmörg í bókinni, og þegar
henni er flett virðist manni svo vera. I reynd eru slík orð þó tiltölulega fá, líklega
ekki miklu fleiri en 1.000 alls. Þessa tölu byggi ég á upplýsingum úr tölvuskrá yfir
flettiorð í Blöndalsorðabók sem Baldur Jónsson prófessor lét gera fyrir nokkrum árum,
ásamt minni eigin talningu í einum stafkafla.1 Flettiorð í Blöndalsorðabók (með gamla
viðbætinum) munu vera rétt um 115.0002 og er hér því aðeins um að ræða 0,9% flettiorða
í bókinni, og því varla hægt að segja að orð sem Blöndal og samstarfsmenn hans hafa
talið „uanvendelige i skriftsproget“ eða „ikke almindeligt anerkendt[e]“ séu ntörg. Orð
hans um að sumir kunni að ásaka hann fyrir að birta of mörg orð sem ekki hæfa málinu
bera líkast til vitni um óþarfar áhyggjur en hafa kannski verið nauðsynlegur fyrirvari
eigi að síður.
*
2.1 Astæður og röksemdir
I orðabókinni kemur ekki vel fram hvaða rök liggja að baki því að orð séu talin ónothæf
í ritmáli eða ekki almennt viðurkennd. Beinast liggur við að túlka ofangreind orð
Blöndals svo að þannig skuli merkt þau orð sem a) falla ekki að formkröfum tungunnar
eða b) bera erlenda nýmerkingu.
Fyrri ástæðan, sú sem lýtur að forminu, þykir tæk enn í dag. í Blöndalsorðabók er
þó langt í frá að hún sé alltaf látin gilda. Sem dæmi má taka þau orð sem Blöndal nefnir
í tilvitnuninni hér að framan, kókó og pólitík: Hið fyrra sem fellur verr að formkröfum
'Ég þakka Baldri fyrir afnot af tölvuskránni.
2114.592 skv. talningu Baldurs Jónssonar (sjá grein hans í þessu riti, bls. 23.)