Náttúrufræðingurinn - 2014, Blaðsíða 47

47
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
5. mynd. Tilgáta um myndun hryggj-
anna. Í henni felst a. framhleðsla setlaga,
b. jöklun og rof og loks c. sjávarrof. Sjávar-
borðshækkun í kjölfar hopunar íss hefur
síðan tryggt varðveislu hryggjanna. – Our
hypothesis on the origin of the transverse
ridges. This consists of a) progradation of
the shelf, b) glaciation, and c) marine ero-
sion. Postglacial sea level rise has subse-
quently reduced the influence of erosive
forces.
6. mynd. Ysti hluti Lónsdjúps sýnt sem svart-hvít mynd með lýsingu úr norðaustri. Hér
sjást vel ýmis línuleg einkenni, sem lýst er í textanum. Á myndina eru dregnar rauðar
línu til að marka grópir, sem ganga þvert á hryggina. Svartar línur marka jaðra jökul-
tungna. – The outermost part of Lónsdjúp lit from northeast. In addition to the transverse
ridges, this illustration brings out several linear features considered to result from glacia-
tion. It also shows crescentic terminal features. A fault scarp at the shelf edge is prominent.
eins og hér er um að ræða, eru haf-
straumar annars vegar og ís hins-
vegar. Bæði þessi öfl hafa haft áhrif
á botn Lónsdjúps fyrr á tímum og
mótað hann að miklu leyti. Við
teljum þó ekki, að þessir þættir hafi
verið ráðandi í uppruna hryggjanna.
Við teljum þvert á móti, að þeir hafi
mótast af rofi.
Lítum aftur á 2. mynd. Hún
sýnir m.a., að hryggirnir eru skýrt
afmarkaðir í láréttu plani. Þeir
hafa brattar hliðar og „strikstefna”
þeirra er bein. Á myndinni lítur
hryggjasvæðið út eins og klettabelti.
Við þekkjum engin dæmi þess að
hafstraumar eða ís móti landform í
þessari mynd. Við setjum því fram
eftirfarandi tilgátu um uppruna
hryggjanna í Lónsdjúpi.
• Setbergið, sem myndar ysta
hluta landgrunnsins, er kragi af
framburði, sem sest hefur til og
myndað setlinsu framan við storku-
bergsmyndunina. Framburðarkrag-
inn er gerður úr misgrófum set-
lögum. Form lagskiptingarinnar
ræðst af umhverfinu, en gert er ráð
fyrir því að setmyndunin hafi orðið
nálægt sjávarmáli. Við þau skilyrði
leggst framburðurinn í nálega lárétt
lög við sjávarmál (e. topsets), en ská-
lög neðan sjávarmáls (e. foresets).
• Eftir að setlinsan hafði myndast
framan við storkubergið og náð að
harðna, gekk ís yfir svæðið og gróf
djúpin suðaustanlands. Í ysta hluta
Lónsdjúps gekk hann yfir setlinsuna
og skóf burt láréttu lögin og náði
niður í skálögin. Þau eru úr misgrófu
efni og því mishörð. Hörðu, grófu
lögin veittu meira viðnám gegn rofi
en fínkorna lögin og stóðu því hærra
þegar jökullinn hopaði. Sjór gekk
yfir svæðið í kjölfar jökulsins og lauk
verkinu með því að skola enn frekar
burt fínni setlögunum. Eftir stóðu
hryggirnir, sem eru þá efstu hlutar
grófra skálaga.
Á 5. mynd er leitast við að sýna
þætti í þessari atburðarás.
Menjar um ísstrauma í
Lónsdjúpi
Samkvæmt framansögðu teljum við
Lónsdjúp myndað af ís á jökulskeiði
ísaldar (einu eða fleirum). Yst í djúp-
inu teygist brattur austurkantur
Lónsdjúpsins fram í bogalaga
hrygg sem myndar eins konar
þröskuld fyrir ysta hluta djúpsins
og teygir sig í átt að landgrunns-
brún. Þetta teljum við vera jökul-
garð sem myndaðist framan við ís-
strauminn sem gróf djúpið. Í þessu
sambandi skal bent á einkenni sem
ísstraumar skilja eftir sig. Það er hin
2 km