Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 145

Einar Már Jónsson
Drangeyjarsund og
Nóbelshátíð
Fáeinar hugleiðingar um „Hetjuna og höfundinn“
eftir Jón Karl Helgason.
Undanfarin ár hafa þess sést allmörg merki, að þau vinnubrögð og viðhorf
sem eiga rætur sínar að rekja til „Annálahreyfmgarinnar“ í franskri sagn-
fræði hafi verið að berast til Islands, beint eða eftir einhverjum óskilgreind-
um krókaleiðum, og séu þegar farin að setja nokkuð skýr spor meðal
fræðimanna á skerinu. Þessi áhrif eru svo víðtæk að þau eru gjarnan nokkuð
auðþekkjanleg þegar þau eru á annað borð fyrir hendi, því þau ná til a.m.k.
þriggja breiðra sviða, til skilgreiningar viðfangsefna, heimildavals og úr-
vinnslu úr heimildum, og árangurinn verður síðan einhver ný tegund sagn-
fræði, t.d. hugarfarssaga nú á síðustu árum. I þennan annálabás vil ég
hiklaust draga ritið „Hetjan og höfimdurinn" eftir Jón Karl Helgason, sem
ber reyndar undirtitilinn „brot úr íslenskri menningarsögu“. Effir öllum sól-
armerkjum að dæma er höfundurinn bókmenntaffæðingur, og stöku sinn-
um sker hann lömb og heldur miklar blótveislur ýmsum annarlegum
skúrgoðum (og þó ekki síst -gyðjum) þeirra fræða. Þau blót standa þó
sjaldnast lengi, og þegar þeim linnir tekur höfundur aftur upp þann þráð
sem hann fylgir yfirleitt, og sá þráður er af nokkuð öðrum toga spunninn.
En um hvað snýst málið? I þessu verki hefur höfundur ratað á það við-
fangsefni sem mér finnst með hinum merkustu í sögu íslands á þessari öld og
hinni síðustu og sprengir alla ramma bókmenntafræða sem slíkra: viðhorf
íslendinga til fornsagnanna, þ.e.a.s. hvernig landsmenn hafi lesið þessar sög-
ur og skilið þær, hvaða áhrif þær kunni að hafa haft á þá og hvernig skilning-
urinn og áhrifin hafi komið fram út á við, í gerðum og umsvifum. Hingað til
hefur þetta viðfangsefni verið vanrækt: menn hafa að vísu fjallað um marg-
víslega þætti rannsóknarsögunnar, sem sé kenningar, skoðanaskipti og deil-
ur fræðimanna um þessar bókmenntir, en það hefur hins vegar orðið
útundan að líta á þátt hins breiða almennings - stundum er jafnvel eins og
viðhorf hans hafi verið eitthvert feimnismál, nema einna helst þegar átti að
TMM 1999:1
www.mm.is
135