Dagur - 25.09.1990, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 25. september 1990 - DAGUR - 13
fyrrverandi alþingismaður
Fæddur 9. maí 1923 - Dáinn 17. september 1990
Stefán Jónsson fyrrv. alþingis-
maður og rithöfundur lést 17.
þ.m. 67 ára að aldri og verður
jarðsunginn í dag. Bann var
fæddur á Hálsi í Hamarsfirðf í
Suður-Múlasýslu 9. maí 1923, en
ólst upp á Djúpavogi og átti þar
heima fram undir tvítugt. For-
eldrar hans voru Jón skólastjóri
Stefánsson, af skaftfellskum og
austfirskum ættum og kona hans
Marselína kennari Pálsdóttir frá
Brettingsstöðum á Flateyjardal í
Suður-Þingeyjarsýslu.
Þótt foreldrar Stefáns hefðu
auðvitað engum auði úr að spila
var skólastjórahúsið í Rjóðri á
Djúpavogi menningarheimili og
nægilega efnurn búið til þess að
þar fleytti öllu vel fram hjá þeim
hjónum með börn sín þrjú,
Maríu, Stefán og Hólmfríði.
Stefán Jónsson sótti lítið skóla
eftir að barnafræðslu lauk. Sat
einn vetur í Samvinnuskólanum,
en varð sjálfmenntaður fyrirhafn-
arlaust, enda námshestur að upp-
lagi og þurfti ekki á ítroðslu að
halda eftir að hafa lært undir-
stöðuatriði þessara hefðbundnu
bóknámsgreina íslenskra skóla.
Skortur á skólasetu var honum
því ekki fjötur um fót í þeim
störfum sem hann lagði fyrir sig,
enda ekki hneigður til neinnar sér-
fræði, að ég held. Stefán Jónsson
sannaði það - og má minnast þess
á ári læsis - að læs maður verður
lærður af því einu að lesa, ef
dómgreind og skilningur er í
skaplegu lagi. Hins vegar verður
sá nemandi alla tíð fákunnandi
sem troðið er í gegnum skóla-
kerfið án þess að verða nokkru
sinni læs.
Um sjálfan sig segir Stefán í
síðustu bók sinni að hann sé
„veiðimaður“, það sé eðli hans
að skoða umhverfið með augum
veiðimannsins, enda duldist ekki
að stangveiði og skotveiði var
hans hálfa líf. A unglingsárum
vildi hann verða sjómaður og
stundaði þá sjó, en sú mikla fötl-
un að ntissa hægri fót áður en
tvítugsaldri yrði náð hefur vafa-
laust breytt þeim áformum. Ann-
ars lét Stefárí fötlun sína ekki
tefja fyrir sér á veraldarvegferð-
inni, frekar að hann hertist af
henni, ef eitthvað var. Stefán var
hetjulundaður sjálfur og duldi
síst aðdáun sína á afreksmönnum
einkum ef þeir voru æðrulausir
að auki.
Mikið lán var það fyrir Stefán
persónulega og ekki síður Ríkis-
útvarpið og íslenska útvarps-
hlustendur, þegar hann réðst til
starfa sem útvarpsfréttamaður
23ja ára gamall. Hjá útvarpinu
starfaði hann sleitulaust í 27 ár,
næstum heilan mannsaldur að
fornu tali. Öll þessi ár var Stefán
Jónsson nánast heimilismaður í
hverju húsi á íslandi, skipverji á
hverju haffæru fleyi og vistmaður
í sjóbúðum og vegavinnuskúrum
úti um allt land. Fór saman að
hann naut sín í starfi útvarps-
manns og að hlustendur kunnu
að meta frásagnir hans og viðtals-
þætti. Stefán var einn af braut-
ryðjendum í gerð viðtalsþátta í
ljósvakamiðlum og einn hinn
snjallasti þeirra fyrr og síðar.
Viðtöl hans voru ekki bara góð,
þau eru sum hver klassísk. Gald-
ur Stefáns sem viðræðumanns lá í
því að hann kunni að velja við-
mælendur, fólk sem hafði frá ein-
hverju að segja, var viðræðuhæft,
auk þess sem hann lagði sig fram
um að frásagnarmennirnir fengju
að tjá sig eins og þeim var eðli-
legt án þess að spyrjandinn þræl-
aðist á þeim til þess að ljóstra
upp einhverjum leyndarmálum
eins og þegar verið er að kross-
spyrja glæpamenn í eftirlíkingum
af réttarhöldum fyrir kviðdómi í
amerískum afþreyingarmyndum.
Stefán Jónsson var ekki síður
ritfær en að hann væri slyngur í
munnlegri frásögn. Frásagnargáf-
an var runnin honum í merg og
blóð, auk þess sem tjáningarþörl'-
in var rík í fari hans. Stefán setti
ekki ljós sitt undir mæliker.
Hann vissi vel af hæfileikum sín-
um og naut þess að tala eins og sá
sem valdið hafði. Hann kann að
hafa verið veiðimaður, eins og
hann lagði sjálfur áherslu á, en
hann var líka frásagnarmaður par
excellence. Hafi það átt við
nokkurn mann að vera hafsjór af
sögum og fróðleik um menn og
atburði, þá féll sú lýsing að
Stefáni Jónssyni. Þarvarhann lif-
andi kominn. Hann skrifaði
hverja bókina á fætur annarri
sem fyrst og fremst geymdu sögur
af minnisstæðum persónum og
frásagnarverðum atvikum, stund-
um svo skrýtnum að lesandinn
hefur ekki við að trúa. Þó eru
þetta engar skrýtlur og alls engin
skreytni, heldur fullkomnar
smásögur (stundum örsögur), því
að hann var raunverulegt skáld,
sem sannast hefði enn betur ef
hann hefði flýtt sér ögn hægar við
skriftir en hapn gerði lengst af.
Um frásagnasnillinginn Knut
Hamsun hefur verið sagt, að
hann hafi ekki verið neitt nema
listamaður. Til að forðast ótíma-
bæran samanburð og óþarfan
misskilning vil ég ekki verða til
þess að herma slíka mannlýsingu
upp á vin minn Stefán Jónsson.
En hitt er jafnvíst að Stefán var
fyrst og fremst listamaður. Það
var svo lítið í honum af aktaskrif-
ara og smáborgara. Hann vildi
gera allt að list sem hann kom
nærri og lifa lífinu eins og það
væri list. Ekki veit ég þó fyrir
víst, hvort það var listamannseðl-
ið eða eitthvað annað sem olli því
að hann var áhugamaður um
stjórnmál, því að ekki gat það
verið vonin um að eignast fé og
frama eða mannaforráð, sem rak á
eftir með það hjá Stefáni. Þrátt
fyrir alla sína veiðimannslund var
það fjarri honum að veiða pólitísk-
an hégóma.
En þó fór það svo að þessi
listræni útvarpsmaður, sem átti
inni á hverju heimili í landinu,
var allt í einu farinn að stunda
alvöruframboð fyrir Alþýðu-
bandalagið í Norðurlandskjör-
dæmi eystra. Hann bauð sig fyrst
fram í alþingiskosningunum vor-
ið 1971, en náði ekki kjöri, enda
var Alþýðubandalagið þá þver-
klofið (eina ferðina enn) eftir
innanflokksátök, sem snerust
ekki síst um fráfarandi foringja
þess í kjördæminu, Björn
Jónsson, sem horfinn var úr
flokknum og bauð sig fram fyrir
Samtök frjálslyndra og vinstri
manna og náði kjöri. En Stefán
Jónsson lét ekki deigan síga,
hann gekk í það að endurvekja
fylgi flokks síns, fór aftur í fram-
boð vorið 1974 og hafði sigur við
góðan orðstír. Var hann þing-
maður í 9 ár, en ákvað að hætta
þegar hann stóð á sextugu 1983.
Þótt ómögulegt sé fyrir mig að
sverja fyrir það, að Stefán Jóns-
son hafi fallið ýmsum væntanleg-
um framsóknarkjósendum svo
vel í geð að það hefði mátt verða
á minn kostnað og minna sam-
herja, hafði það engin áhrif á
persónuleg kynni okkar. Hvorki
vildi ég troða illsakir við hann né
hann við mig. Þvert á móti. Við
gerðum ýmislegt okkar á milli til
þess að verða ekki fjandmenn,
þótt við værum andstæðingar.
Stefán féll reyndar ágætlega inn í
þá mennilegu pólitík sem viðhöfð
var í Norðurlandskjördæmi eystra
á þessum árum, enda heiftarlaus
og cnginn öfgamaður. Samt hcf
ég hitt fólk sem gekk með þá
grillu að Stefán hafi verið eitt-
hvað í þá átt. Ekki veit ég frá
hverjum þetta álit var komið
nema að því leyti að honurn
runnu stundum stærri orð af
munni cn nauðsynlegt var, sem
reyndar hendir llesta stjórnmála-
menn meira eða minna, auk þess
sem hann gekk oft fram í
umdeildum stórmálum, sem
þjóðtrúin vildi gera hvern þann
mann að öfgamanni sem þar
fylgdi fast eftir skoðun sinni. En
það eru ekki öfgar á stjórnmála-
manni, þótt hann sé skoðanafast-
ur, heldur hitt að unna ekki öðr-
unt sannmælis og afneita sam-
komulagi þegar málamiðlunar er
þörf. Efa ég ekki að samþing-
menn Stefáns minnast hans fyrir
ágætt samstarf um það sem rétt
var að standa saman um og hlý-
leika í persónulegri viðkynningu,
livað sem deilum leið um mál
sem átök hlutu að standa um og
skiptu mönnum í flokka.
Stefán Jónsson var enginn
hversdagsmaður um gáfur og
hæfileika og gat sýnst fjölbreyt-
inn í skaphöfn og lífsmáta, því að
hann var lífsnautnarmaður,
gæddur orku og starfsgleði, sem
hjá listamanni getur fengið marg-
víslega útrás. Ef til vill lifði hann
stundum of hratt, ég legg engan
dóm á það, enda ekki til þess fier.
Hitt reyndi ég af honum og finn
það í skrifum hans og viðtalsþátt-
um, að hann bar virðingu fyrir
„manninum“ og vild.i sýna
„manneskjuna" í margbreytni
sinni. Svo gjarnt sem Stefáni var
að segja sögur af mönnum voru
þær ekki sagðar til að niðurlægja
neinn, heldur upphefja þá, þó
ekki væri fyrir annað en að telja
þá þess verða að segja frá þeim.
Þessi eiginleiki bestu frásagna
hans er til þess fallinn að láta þær
lifa, enda þess virði. Sem rithöf-
undi tókst Stefáni það sem hann
ætlaði sér: Að segja skemmtilega
frá fólki, sem átti það skilið að
frá því væri sagt. Er naumast
hægt að hugsa sér þekkilegri
afstöðu í skiptum höfundar og
söguhetju.
Við leiðarlok sendum við Ólöf
Auður innilega samúðarkveðju
eftirlifandi eiginkonu Stefáns,
börnum hans og öðrum nákomn-
um ættingjum. Við minnumst
hans með hlýjunt hug eins og
hann sneri ævinlega vinsamlegu
viðmóti sínu að okkur.
lngvar Gíslason.
íþróttadeild Léttis
Deildarfundur
verður í Skeifunni fimmtudaginn
27. sept. kl. 21.30.
Fundarefni:
Inntaka nýrra félaga.
Lýst eftir tillögum til þings HÍS.
Önnur mál.
Fjölmennið.
Stjórnin.
Pústþjónusta
Pústkerfi undir flestar tegundir bifreiða.
Pakkningar, klemmur, upphengjur.
Fast verð fyrir pústkerfaskipti.
Höfum fullkomna beygjuvél.
Ryðvarnarstöðin sf.
Fjölnisgötu 6e • Sími: 96-26339 • 603 Akureyri.
Viðskiptavinir
athugið
Nýtt símanúmer íslandsbanka er
12000
ÍSLAN DSBANKI
Hjartanlega þakka ég ykkur öllum,
er glöddu mig 95 ára, 17. september s.l. með
árnaðaróskum, góðum kveðjum og gjöfum.
Guð blessi ykkur öll.
ELINBORG JÓNSDÓTTIR,
Dalbæ, Dalvík.
1
Hjartkær eiginmaður, faðir, tengdafaðir og afi,
SR. BJARTMAR KRISTJÁNSSON,
andaðist á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri, íimmtudaginn
20. september s.l.
Jarðarförin verður gerð frá Munkaþverárkirkju, laugardaginn
29. september kl. 2 e.h.
Margs er að minnast,
margt er hér að þakka.
Guð sé lof fyrir liðna tíð.
Margs er að minnst,
margs er að sakna.
Guð þerri tregatárin stríð.
Far þú í friði,
friður Guðs þig þlessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði,
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
V. Briem.
Hrefna Magnúsdóttir,
börn, tengdabörn og barnabörn.
'Þökkum auðsýnda samúð við fráfall og útför eiginkonu minnar
og móður okkar,
BRYNJU RIIS JENSSEN,
Borge Riis Jenssen,
Hulda Riis Jenssen,
Thomas Riis Jenssen.