Lesbók Morgunblaðsins - 27.09.1997, Blaðsíða 4

þriðja áratugnum komið á legg blómlegri
heildverslun og fataframleiðslu í stórhýsi
við Vesterbrogade, þar sem hann starfaði
meðal annars í samvinnu við hið fræga
vöruhús Magasin de Nord. Alfred bjóst við
því að geta fengið vinnu hjá honum. Það
reyndist óþarfa bjartsýni. Lög, sem dönsk
yfirvöld höfðu sett nokkrum árum áður,
komu í veg fyrir að útlendingar fengju vinnu
ef atvinnulausir Danir væru fyrir hendi.
Reglur á þessum tíma komu einnig í veg
fyrir að flestir erlendir menn hæfu eigið
framtak. Frændi Alfreds gat ekki veitt hon-
um vinnu vegna þessara laga, en varð að
halda honum uppi og útvega honum þá
peninga sem Alfred varð að hafa í veski
sínu á hveijum föstudegi er hann þurfti að
mæta hjá lögreglu og sýna fram á að hann
gæti séð fyrir sér. Endalaus ganga á milli
fyrirtækja bar engan árangur og stéttarfé-
lög stóðu vörð um hagsmuni „sinna“ manna.
Loks tókst Alfred að komast í kaupavinnu
hjá bónda á Borgundarhólmi, sem gat sýnt
yfirvöldum fram á að Alfred tæki ekki vinnu
frá neinum. Vann hann þar veturinn 1934-
1935.
islandsdvölin
Um veturinn frétti hann af því að hægt
væri að komast í vinnu á íslandi og fékk
leyfi til að fara til íslands. Annan maí 1935
er hann kominn til Reykjavíkur til að freista
gæfunnar eftir miður farsæl ár í Dan-
mörku. Hann fær fljótlega vinnu í sveit og
líkar vel þótt launin séu rýr. Hann fær senda
peninga frá móðurbróður sínum í Kaup-
mannahöfn til að ná endum saman. í jan-
úar 1938 er hann atvinnulaus. Hann reynir
að hafa ofan af fyrir sér með þýsku-
kennslu, en þeir aurar hrökkva skammt
þegar greiða á fyrir herbergi það sem hann
hefur þá tekið á leigu á gistiheimili í Reykja-
„KOMDU með okkur, væni.“ Alfred Kempner hnepptur í varðhald í Reykjavík. Hugsýn höfundar. v'k. Hann fær vinnu í apríl 1938, en gest-
gjafi hans getur ekki beðið eftir peningun-
um og hefur samband við lögreglu vegna
skuldar útlendingsins. Lögreglan í Reykja-
vík handtekur hann. Hann fær leyfi til að
reyna landvist í Noregi þar sem hann á
fyrir farinu þangað. Hann stígur á skipsfjöl
og kemur til Bergen 10. maí. Tveimur dög-
um síðar er hann leiddur fyrir norskan lög-
regluvarðstjóra sem tekur skýrslu af honum
og sendir hann rakleiðis til baka til Ís
lands, þar sem hann hefur ekki næga pen-
inga. 19. maí leggst norska skipið Lyra að
bryggju í Reykjavík og er Alfred Kempner
aftur handtekinn og leiddur fyrir dómara.
Með vísan til laga nr. 59 frá 1936 er honum
nú vísað af landi brott, vegna þess að hann
sneri aftur frá Noregi án þess að hafa leyfi
íslenska dómsmálaráðuneytisins, og vegna
þess að nú átti hann ekki neina peninga.
Kempner tekur nú fram við íslensk yfirvöld
að hann eigi ættingja í Kaupmannahöfn og
ætli sér að reyna að fá vinnu þar. íslensk
yfirvöld senda hann úr landi með Brúar-
fossi og skipstjóranum er trúað fyrir honum
og fylgiskjölum íslenskra yfirvalda. Bréf
útlendingaeftirlits lögreglustjórans í
Reykjavík hljóðar svo:
Með gufuskipinu Brúarfossi er sendur til
Kaupmannahafnar þýski ríkisborgarinn Hr.
Alfred Kempner, sem hefur verið vísað
héðan af landi brott vegna skorts á fram-
færslufé. Vegna sérstakrar óskar hans er
hann sendur til Kaupmannahafnar, þar sem
hann hefur tekið fram, að hann ætli sér
að sækja um landvistaríeyfi þar.
Ef hann fær ekki landvistarleyfi í Dan-
mörku, leyfi ég mér að fara fram á að lög-
reglan taki framsendingu hans til Þýska-
lands að sér. Kostnaður vegna þess mun
verða greiddur héðan.
Hjálagt er vegabréf hans, skýrsla lögregl-
unnar í Bergen og þýsk þýðing á skýrslu
sem lögregkin hér hefur skrifað.
Með fyrirfram þökk.
Undirskrift embættismannsins.
Danska lögreglan tók á móti Alfred
Kempner í Kaupmannhöfn og undraðist
framferði íslenskra yfirvalda. Lögreglufull-
trúi danska útlendingaeftirlitsins skrifaði
eftirfarandi lokaorð í skýrslu sína um brott-
vikninguna og vilja íslenskra yfirvalda til
að borga fyrir sendingu Alfred Kempners
til Þýskalands nasismans:
Það ætti að vera ástæða til ávirðingar,
að þannig brottvikningar séu viðhafðar af
íslendinga hálfu án samþykkis danskrayfir-
valda.
Þess má geta, að þeir sem þekktu Alfred
á íslandi óttuðust að hann hefði verið send-
ur í klær nasista. Það er undrunarefni að
afrit af áðurnefndum gögnum um útvísun
hans til Noregs og Danmerkur hafi ekki
EFTIR VILHJALM ORN VILHJALMSSON
Alfred Kempner var einn qf þeim qyóinqum sem
fengu aó kenna ó miskunnarleysinu á árunum fyrir
heimsstyrjöldina, ekki bara úti í Evrópu, heldur hér
á Islandi. Hann var flóttamaóur hér, en atvinnulaus
og rekinn til Noregs, þaóan sem hann var aftur
rekinn til Islands og þaóan til Danmerkur þar sem
lögreglan undraóist framferói Islendinga.
RÐIÐ helför, (Holo-
caust), fékk fyrst út-
breiðslu eftir að
sjónvarpsþáttaröð
með því nafni var
sýnd fyrir tæpum 15
árum. Eftir helförina
liðu áratugir áður en
umheimurinn fór að velta fyrir sér einstakl-
ingunum, sem sendir voru í útrýmingarbúð-
ir nasista. Það var ekki fyrr en nýlega að
farið var að tala um sígauna þá, sem út-
rýmt var í helförinni, sem einstaklinga.
Aður voru þessir gyðingar, sígaunar og
aðrir himinháar tölur í nákvæmum listum,
sem nasistar færðu með annálaðri ögun. I
dag er til fólk sem vinnur að því hörðum
höndum að bera brigsl á helförina, og sem
heldur því fram að langtum færri hafi ver-
ið myrtir af nasistum. Besta leiðin til að
halda minningu fórnarlambanna á lofti, og
til að koma í veg fyrir að sagan endurtaki
sig, er að skrifa sögu einstaklinganna. Saga
þeirra sem tókst að komast lífs af er um
margt áhugaverðari í þessu sambandi en
þeirra sem fórust og gátu ekki sagt frá.
Þeir sem lifðu af misstu fjölskyldur sínar
og margir gátu aldrei talað um þennan hluta
lífs síns.
Helförin kemur Islendingum einnig við,
þótt margir séu ekki á þeirri skoðun. Gyð-
ingar, sem reyndu að komast til íslands,
en fengu ekki landvist, lentu í útrýmingar-
búðum. Lengi var einnig talið, að það hefði
orðið hlutskipti ungs gyðings frá Þýska-
landi, sem vísað var af landi brott vorið
1938. Brotakennd saga hans verður sögð
hér, þar sem hann bjó á íslandi í 3 ár.
Hafa margir góðir menn fengið grafskrift
í íslenskum dagblöðum fyrir minna.
Alfred Kempner f. 5.7.1914,
d. 28.11.1975.
Fimmta júlí 1914 fæddist Alfred Kempn-
er í Berlín. Faðir hans, Arthur Kempner,
og móðir, Minna, fædd Krohn, ráku litla
verslun í Leipzig, þar sem Alfred óx úr
grasi. Eftir skólagöngu stundaði Alfred nám
í verslunárskóla og stóð í læri hjá skradd-
ara og í verslun S. Hodes í Leipzig. Fyrir
utan það að vera Þjóðveiji var Alfred gyð-
ingur að trú. Upp úr 1920 varð það æ al-
ÞÝSKT vegabréf Alfreds ísraels Kempn-
ers. Myndin er gerð eftir negatívuljósriti
af vegabréfi sem hann fékk i þýska sendi-
ráðinu í Kaupmannahöfn 1941. Ljósm.
Rigsarkivet Kaupmannahöfn.
gengara meðal Þjóðveija að líta á gyðing-
lega meðborgara sína sem kynstofn, jafnvel
hættulega ættkvísl sem útrýmt gæti hinum
þýska stofni. Svo kom að nær öll þýska
þjóðin kaus Adolf Hitler sem leiðtoga sinn.
Ofsóknir gegn gyðingum mögnuðust og
ungt fólk af gyðingaættum sá ekki neina
framtíðarmöguleika í Þýskalandi.
Alfred var einn þeirra mörgu gyðinga
er yfírgáfu Þýskaland sumarið 1933. Leiðin
lá til Kaupmannahafnar, þar sem móður-
bróðir hans, Siegismund Krohn, hafði á
FLÓTTAMAÐURINN
ALFRED KEMPNER
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 27. SEPTEMBER 1997