Tíminn - 15.12.1944, Qupperneq 3

105. blað
TlMIM, föstwdagiim 15. des. 1944
459
s
Stefna ríkisstjórnarinnar er að dylja
þess, hvernig ástatt er í at-
vinnu- og fjármálum hennar
- Úr rædu séra Sveiubjarnar Högnasonar víð iramhaldsumræðu um
fjárlögfin 5. desember síðastliðinn
BÓKMENNTIR ÖG LISTIR
Aldrei mun ríkisstjórn á ís-’hrynja harla fljótt. — Og svo
landi hafa sezt að völdum með hygg ég, því miður, að verði af-
meira yfirlæti heldur en sú, er drif þessara skýjaborga, sem hér
hér settist í ráðherrastólana 21. hefir verið hróflað upp. Þjóðin
okt. sl. — Aldrei munu valda- | sjálf, sem vissulega kann að líta j
menn hér á landi hafa hrúgað raunhæft á hlutina, getur sann- ;
saman meirigyllingum um áform i fært sig um það, ef hún athugar ;
sín og væntanleg afrek, og gef- i þann grundvöll, sem á er reist. í
ið þjóðinni eins ákveðin loforð
um að gefa henni allt, sem hún Fíármálaástaildlð
girntist, ef hún vildi falla fram , ‘ *
og tilbiðja þá. (Hundruð skipa, 1 landlim.
vélar, verksmiðjur, hús, hvers i
konar tæki og peninga, eins
og menn færu sjálfir fram á).
Og aldrei mun heldur nein rík-
isstjórn hér á landi hafa verið
jafn veik, sjálfri sér sundur-
þykk, og með öllu ófær til raun-
hæfra góðra verka, — eins og
þessi sama stjórn. — Ég hygg,
að aldrei hafi verið gerð stór-
felldari tilraun í ísl. stjórnmál-
um, til að hlekkja þjóðina, og
leyna hana raunveruleikanum í
atvinnu- og fjármálum sínum,
heldur en sá grundvöllur og það
samkomulag, sem núverandi
ríkisstjórn á íslandi er á reist.
Þessum orðum mínum skal ég
nú leitast við að færa nokkur
rök að með fáum orðum.
Skrumræða
Ólafs Thors.
Allir þekkja stefnuskrárræðu
hæstv. forsætisráðherra, sem al-
mennt gengur nú orðið undir
nafninu „platan“ (sennilega er
ekki rétt að setja þá framkvæmd
í samband við plötuslátt?) vegna
þess, að hæstv. ráðherra var
ekki nóg að flytja hana á þingi,
eins og venja/ er til áöur, held-
ur varð hann svo hrifinn af
henni, að hann talaði hana
tvisvar eða þrisvar inn á plötu,
svo að hann og aðrir landsmenn
gætu sem oftast glaðst við þann
fagnaðarboðskap, sem hún
hefði að geyma. Skrumið og yf-
irlætið er þar áberandi mjög.
Það held ég að óhætt sé að
segja, að flestu því er lofað, sem
menn hafa helzt vonað, að
mætti komast í framkvæmd hér
á landi hin síðustu ár.
Og framför og nýsköpun síð-
ustu 17 ára er harla léttvæg
fundin í samanburði við það.
Öllu er hrúgað saman í eina
allsherjarupptalningu, sem
menn hafa rætt og látið sér til
hugar koma, að framkvæmast
þyrfti, og menn fýsti að fá fram.
í raun og veru er stefnuskrár-
ræða þessi ekki annað en upp-
tugga á ræðu hv. 2. þm. Reykv.,
Einars Olgeirssonar, sem hann
hélt hér í útvarp í þingsölun-
um í haust, þar sem hann var að
úthluta miljónunum, sem til
væru í erlendum innstæðum, og
almennt var þá hlegið að, og
eitt stjórnarblaðið núverandi
kallaði þá þær „rósrauðustu
skýjaborgir“, og mestu glópsku,
sem heyrst hefði, af raunhæf-
um stjórnmálamanni. Þetta raus
og yfirlæti voru svo stjórnar-
liðar, með hæstv. forsætisráðh.
í fararbroddi að endurtaka hér
í umræðunum í gærkvöldi. En
meinilla var þeim við það, að
rætt væri hvaða grundvöllur og
aðstæður væri fyrir hendi um
að koma þessum dýrlegu áform-
um og loforðum í framkvæmd.
Og við, sem erum að benda á
þau skilyrði, sem skapa verði, til
þess, að svo megi verða, við erum
kallaðir afturhaldssamir, fjand-
samlegir þessum góðu á'form-
um, og helzt líklegir til að
hindra þær. Einhvers staðar
stendur þó í merkum fræðum,
að góður húsameistari reikni
húsið fyrst út, áður en hann
tekur að byggja það, og að það
hús, sem ekki sé sæmilega
grundvallað, sé dæmt til að
Háttv. þm. Strandamanna,
í Hermann Jónasson, lýsti hér
j greinilega og skilmerkilega i
gærkvöldi þeim fjárRagsgrund-
velli, sem fyrir hendi er. Ríkið
vantar stórfé, 30—40 milj., til
að standast venjuleg rekstrar-
útgjöld, á þessum mestu veltu-
tímum, sem yfir þjóðina hefir
komið. Og ekki er vitað enn eða
framkomið, að hv. ríkisstjórn sé
búin að afla fjár til þessa, eins
og lofað var, hvað þá, að hún
sé með fullar hendur fjár til
nýsköpunar, eins og hún lætur
í veðri vaka. Greiddir eru nú
tugir miljóna tíl að halda rekst-
urskostnaði niðri innanlands,
svo að ýipsar starfsgreinar
stöðvist ekki. í sjávarútvegin-
um, þar sem aðalnýsköpunin á
fram að fara, eftir því sem
hæstv. atvinnumálaráðherra
sagði hér í gærkvöldi, virðist
miklu meiri áhugi fyrir að losa
sig við og selja skip og tæki,
heldur en að kaupa þau, og svo
virðist jafnvel vera um forsætis-
ráðherrann sjálfan, -eins og
kunnugt er. Allur tilkostnaður
innanlands er orðinn2—3-faldur
á við það, sem er hjá nágranna-
þjóðum vorum, sem við eigum
nú brátt að fara að keppa
við á mörkuðum og vissulega
munu ekki hafa verri tæki í
höndum en vér, þegar til kemur.
Þá er vitað, að út á við hefir
þjóðin undanfarandi ár hvergi
nærri getað fengið þær vélar og
tæki, sem hún hefir óskað eftir
og talið sig þurfa á að halda, og
sennilega batnar það ekkert,
þegar styrjöldinni lýkur. og
allar þjóðir þurfa að fara að
nota í stórum stíl þau sömu tæki,
til að byggja upp hjá sér, eftir
hinar ægilegu eyðileggingar
styrjaldarinnar. — Sjálf er svo
ríkisstjórnin mynduð af hinum
ósamstæðustu öflum þjóðfélags-
ins, sem fátt eiga sameiginlegt
í stjórnmálum nema ábyrgðar-
leysið og kapphlaupið hver við
annan um skrumið og loforðin.
Fyrir þessu öllu, sem æðsti mað-
ur og fyrsti stendur svo hæstv.
forsætisráðherra, sem mun vera
einna berastur allra ísl. stjórn-
málamanna að því, a. m. k. að
því er við Framsóknarmenn
þekkjum til, að geta með jafn-
Séra Sveinbjörn Högnason
„nýju fötin keisarans", sem
sjálfsagt fer næst sannleikanum
af öllu, sem hann sagði, hún er
meira gerð til að fá fylgi fólks-
ins, til að standa að valdabrölti
og flokkshagsmunum þessara
manna, heldur en af áhuga um
að verða fólkinu að liði, og koma
fram umbótum og nýsköpun í
lífi þeirra. Hæstv. atvinnumála-
ráðherrá lét lesa hér upp fyrir
sig í gærkvöldi hótun til bænda-
stéttarinnar um það, að hún
skyldi engrar nýsköpunar verða
aðnjótandi, nema hún yrði þæg
og auðsveipin, og veldi sér for-
ystumenn, sem þægir og auð-
sveipir væru þessum nýju vald-
höfum. Það er talið ráðlegast að
byrja á að brjóta loforðin, því að
ekki veit ég betur en í stefnu-
skránni sé ákveðið a. m. k. 50
miljónir króna í gjaldeyri til
nýsköpunarinnar í landbúnað-
inum, áburðarverksmiðju, efni
til rafvirkjana og annað slíkt.
Og hér er ekki látið sitja við
orðin ein. Fyrsta mál nýsköpun-
arinnar, áburðarverksmiðjan,
var nýlega til meðferðar á þingi.
Og stjórnarliðið sameinaðist
um, að slá því máli á frest, og er
það þó vissulega langbezt undir-
búna málið, sem í nýsköpuninni
er áformað. Og sennilega eitt af
þeim fáu fyrirtækjum, sem tal-
ið er þó trúlegt að geti borið
sig fjárhagslega, jafnvel við
núverandi ástand í landinu. En
sennilega má ég nú ekki minnast
á, að hlutir eigi að bera sig, til
að hneyksla ekki hæstv. forsæt-
isráðherra. Honum virðist vera
orðið meinilla við það orðatil-
tæki. Þessari hótun hæstv. at-
vinnumálaráðherra ,er beint til
bændanna um leið og þeir eru
víttir fyrir að þeir séu langsam-
lega aftastir í allri tækni og
framförum, og þá sennilega
meðfram vegna þess, að þeir eru
sennilega eina stéttin, sem er
reiðubúin að taka þátt í raun7
bæjavaldinu í hendur, — og þá
svo fýsilegu, sem það er nú,
undir forustu striðsgróðamanna
og Moskvumanna.
|
!
. rcíðífl uin bænda-
stéttina «g Korpúlfs-
Ktaðabóskapiirinn.
Hæstv. atvinnumálaráðherra
(Áki -J.) lét ennfremur skila áliti
j sínú á íslenzkurh landbúnaði.
! Og endurtók 8. þm. Rv. allt það
! sama hér í kvöld. Að því við-
bættu þó, að landbúnaður hefði
fengið yfir 100 milj. (hæstv.
dómsmálaráðherra taldi hins
vegar, að þetta væri alls um 57
milj.) styrki nú á stríðsárunum,
og væri þannig eini- atvinnu-
Yekstur í landinu, sem ekki hefði
borið sig. — Á hann þar vist við
þær upphæðir, sem greiddar
hafa verið til að hafa hemil á
dýrtíðinni. — En hverjum hefir
það verið í hag? — Sannarlega
ekki bændunum. Það er gert
vegna þess, að hv. þm. o. fl. hans
líkar hafa magnað svo dýrtíðina,
að margir aðrir atvinnuvegir
geta ekki borið sig, nema þessi
niðurgreiðsla fari fram. Hann
væri úreltur og aftur úr, dreif-
býlið yrði að leggjast niður, og
eru þá víst æði margar sveitir á
íslandi, sem eiga að leggjast i
auðn. Og það er varla að efa það,
að svo verður brátt, ef slíkt
stjórnarfar, sem nú er á lengi
að ríkja hér í landi. Sem hefir
slíkan skilning á íslenzkum
landbúnaði. — Hæstv. ráðherra
sagði, að landbúnaðarafurðir
væru allt of dýrar, og til að
framleiða ódýrar, yrði að færa
byggðina saman og nota ein-
göngu vélar til allra starfa. Og
víst er um það, að engir hafa
sótt fastar að auka vélakost
sinn og nýskapa land sitt en
bændurnir. — En eitt er þó at-
hugavert við þessa kenningu
hæstv. ráðherra, sem vert er að
gaumur sé gefinn, áður en
stjórnar- eða valdboð er út gef-
ið, um að leggja dreifbýlið nið-
ISi/íjtfö ofi suga.
„Byggð og saga“ heitir rit eft-
ir Ólaf Lárusson prófessor, gef-
ið út af ísafoldarprentsmiðju
og nýkomið á markaðinn. Er
þetta safn greina og ritgerða
eftir Ólaf, og hafa þær allar
nema ein birzt áður víðs vegar
í blpðum og tímaritum.
Margt er fróðlegra og athygl-
isverðra greina í þessu riti. eins
og að líkum lætur, þar sem slík-
ur maður sem Ólafur Lárusson
á hlut að máli. Skulu hér að-
eins nefndar fyrirsagnir einar,
þótt þær gefi aðeins óljósa hug-
mynd um efni þeirra. Greinarn-
ar eru alls tólf: „Úr byggðar-
sögu íslands“, „Eyðing Þjói’sár-
dals“, „Hversu Seltjarnarnes
byggðist“, „Kirknatal Páls bisk-
I ur og færa allt til stóryrkju,
byggðri á véltækni einni, og það
j eru nú enn nokkur bú í nánd
j við bæinn og rekin af þeim, sem
þannig eru úr garði gerð, eins
og hæstv. ráðh. vill hafa þau.
Meðal annars eitt í kjördæmi
hans á Siglufirði, annað á ísa-
firði og bú hér í grennd : fyrir þann mánuð, sem um er
Reykjavíkur. Og þau eru öll ag ræsa. Þannig fylgir febrúar-
ups Jónssonar", „Undir Jökli“,
„Árland“, „Þing Þórólfs Mostrar-
skeggs“, „Elzta óðal á íslandi“,
„Guðmundur góði í þjóðtrú ís-
lendinga“ „.Nokkur byggðanöfn“,
„Kirkjuból“ og „Hítará“.
Aftan við bókina er nafna-
skrá, og sýnir það, að höfundur
hefir ekki kastað til hennar
höndunum og eigi sparað sér
fyrirhöfn, ef það mætti verða
til þess, að bókin kæmi að betri
notum en ella.
„Byggð og saga“ er 384 blað-
síður að stærð og kostar 40 krón-
ur óbundin.
Nf's afmœlisdatiubóh.
Nýtt bókaútgáfufyrirtæki, sem
nefnist „Huginn“, hefir þessa
daga sent frá sér fyrstu
bók sína. t>að er afmælis-
dagabók. er Ragnar Jóhannes-
son, cand, mag., hefir safnað
til og valið.
Bók þessi er í fremur litlu en
þekkilegu broti, og er ein blað-
síða helguð hverjum degi, eins og
var í gömlu afmælisdagabók-
inni. Ein heilsíðuteikning fylg-
ir hverjum mánuði, táknræn
rekin með tapi, þrátt fyrir hið-
háa afurðaverð, meðan kom-
múnistar segja a. m. k„ að
bændur í dreifbýlinu séu að
stórgræða. Og hér í grennd við
Reykjavík keypti bærinn nýver-
ið mikla jörð og vel hýsta og
ræktaða, Korpúlfsstaði, þar
sem hægt er að heyja mörg
þúsundir hesta á véltæku, rækt-
uðu landi. Og þar sem nýverið
var framfleytt um 300 kúm. Að-
alstuðningslið hæstv. ríkis-
stjórnar hefir þetta bú og rek-
ur nú. En hvernig? Þar eru 20
kýr að mér er sagt, slægjur
leigðar á túninu, og geðveikis-
sjúklingar hafðir í húsunum.
Reykjavík vantar mjólkurafurð-
ir oft og tíðum, og bæjarbúar
kvarta undan því. En vill ekki
hæstv. ráðh. spyrja stuðnings-
menn sína og flokksmenn hvers
vegna þeir reki þetta bú á þenn-
an hátt? Hvort það sé til að
verða af stórgróða fyrir bæinn
og til að auka skort bæjarbúa á
mjólkurvörum? Allt væri þetta
gott til ihugunar þeirri ríkis-
stjórn, sem lét atvinnumálaráð-
herra sinn flytja bændunum
þennan hrokafulla og furðulega
boðskap sinn hér í gærkvöldi.
Þjóðiu verður að
liafna sknamina og
vakna. til venileikans.
Það má segja, að verk ríkis-
stjórnarinnar séu fá enn, sem
dómur verður á lagður. En
stefna hennar er augljós, að
(Framhald á 6. síöu)
mánuði mynd af fjármanni, sem
rekur hjörð sína yfir snæviþakta
jörð, og ágústmánuði heyskap-
armynd. Teikningar þessar eru
eftir Tryggva Magnússon.
Val vísna virðist vera gert af
smekkvisi og vandvirkni. Kemur
þarna alls fram um hálfur sjö-
undi tugur íslenzkra skálda, að
mér telst tií, og eru þau nær
einvörðungu frá 19. og 20. öld.
Samt eru fáein eldri. Hefir sýni-
lega verið leitazt við að taka
með sem flesta þá, sem veru-
legum vinsældum hafa náð, allt
fram á þennan dag. Þó eru
þarna með örfáir menn, sem
varla er unnt að telja þeim í
hópi. Hins vegar sakna ég þess
að sjá þarna ekki neitt eftir
sum gömlu skáldin, Stefán Ól-
afsson, Eggert Ólafsson og Jón
Þorláksson, og eins stöku menn
úr hópi nútímaskálda, t. d. hinn
þróttmikla og kjarnyrta Vestur-
íslending, Guttorm J. Guttorms-
son.
Flest erindi og vísur munu
vera eftir Einar Benediktsson
og Davíð Stefánsson, og má því
vel una. Síðan koma Stephan G.,
Matthías, Þorsteinn Erlingsson,
Steingrímur, Örn Arnarson,
Tómas Guðmundsson og Guð-
mundur Guðmundsson. Fyrsta
erindið í bókinni er eftir Grím
Thomsen, en hið síðasta eftir
Einar Benediktsson.
Bókih er líkleg til þpss að verða
vinsæl, og mun hvort tveggja
stuðla að því, ljóðaval og frá-
gangur. — Hún kostar 60 krón-
ur í skinnbandi.
Krislíán Jónsson Srá Garðssiöðum:
miklu jafnaðargeði gengið frá ,!hæfri nýsköpun og vinna að
loforðum sínum og heitum, eins henni> íafnvel undir núverandi
og honum er létt um að gefa j fjárhagsástæðum í landinu.
þau. Það mun því mega full-
yrða, að sú stjórn, sem þannig
er mynduð, sem á slíkum fjár-
hags- og atvinnugrundvelli er
reist og samið hefir um að
reyna að viðhalda honum svo
lengi, sem unnt er — auka dýr-
tíðina, auka útgjöldin um tug-
miljónir, og telja þjóðinni trú
um, að allt sé þar í bezta lagi,
— og hindra þannig nauðsyn-
legar aðgerðir til umbóta, —
slík stjórn er stærsta hindrun,
sem nokkurntíma hefir verið
lögð í veg nýsköpunar í at-
vinnulífi á íslandi. —
Hótauir atvinnumála-
ráðherrans.
Það er þá líka þegar að koma
í ljós, að nýsköpunarstefnu-
skráin, sem hæstv. forsætisráð-
herra líkti hér í gærkvöldi við
Það er vitað, að þeir hafa pant-
að vélar og biðja um vélar, og
það í svo stórum stíl, að það
mun ekki vera nema y3 af óskum
þeirra, sem hægt hefir verið að
fullnægja síðustu árin.
Annars held ég, að jpeir kjós-
endur í bændastétt, sem eiga
þingmenn í stuðningsliði stjórn-
arinnar — ættu að fara að end-
urskoða afstöðu sína, þegar þeir
heyra, hversu sú stjórn er inn-
rætt í þeirra garð, sem þing-
menn þeirra styðja til valda.
Það er bersýnilegt, að lítið mark
eða tillit er tekið til slíkra full-
trúa Lnúverandi ríkisstjórn. Þeir
eiga að þjóna en ekki að drottna,
— og mun það satt vera hjá
hæstv. atvinnumálaráðherra. En
trúlegt þætti mér, að enn væri
sá metnaður íslenzkra bænda
við lýði, að þeir þakki vinsam-
legast fyrir sig, um að eiga full-
trúa, sem i einu og öllu selja sig
Saltvinnslan á Reykja-
nesí víd ísafjarðardjúp
Á Reykjanesi við ísafjarðardjúp, þar sem nú er héraðs-
og unglingaskóli ísfirðinga, var fyrir 170 árum efnt til
merkilegrar iðnaðartilraunar, saltsuðu. Að vísu átti þessi
iðnaður sér skamman aldur, en til hans var stofnað af all-
miklum myndarbrag, og um margt var hann athyglis-
verður þáttur í viðleitni þeirri, sem hér átti sér stað til
viðreisnar og umbóta á síðari hluta átjándu aldar.
Kristján Jónsson frá Garðsstöðum, sem talsvert hefir
sinnt fræðimennsku í tómstundum sínum, eins og alkunn-
ugt er, rekur í þessari grein sögu saltsuðunnar í Reykjanesi.
Um og eftir miðja átjándu öld
voru uppi meðal íslendinga, er
nám stunduðu í Kaupmanna-
höfn, margvíslegar ráðagerðir
um viðreisn atvinnuvega lands-
ins og jafnframt bollalegging-
ar um að stofna til iðnfyrir-
tækja, með það hvorttveggja
fyrir augum, að hagnýta sem
bezt öll hugsanleg náttúrugæði
landsins og framleiða í landinu
sjálfu sem mest af því, er lands-
menn þyrftu að nota til fæðis
og fata.
í sögunni ber hæst í þessum
efnum iðnaðarstofnanir Skúla
landfógeta Magnússonar. En
margt annað var haft á prjón-
unum, er átti sér að vísu
skamman aldur flest, og sumt
komst aldrei lengra en á papp-
og dvaldi eitthvað á biskupssetr-
inu í Skálholti. — Gerir hann
mikið úr mannraunum sínum á
ferð um landið. — Um ástand
landsmanna var hann fjölorður,
enda var það þá hörmulegt. —
Stórsóttir og' harðæri höfðu þá
undanfarið þjakað landslýðinn
átakanlega. — Að því er matar-
æði landsmanna snertir, telur
hann mesta óhollustu stafa af
því, að kjöts og fisks sé neytt
úldins að meira eða minna leyti,
vegna þess að salt skorti jafnan.
Ræður hann því til að stofna til
saltgerðar í landinu. — Um önn-
ur efni, svo sem stofnun ullar-
verksmiðju, gerir hann og tillög-
ur. — Ekki var tillögum Matthí-
asar sinnt að marki þá. Enda
segja samtímamenn hann í litlu
áliti verið hafa.Vel máþó vera,að
þessum uppástungum hans hafi
undir niðri verið gaumur gefinn,
I og þeir, er eftir hann fóru til ís-
: lands til rannsókna á viðreisn-
írinn, af góðum hug sprottið og
gert í því skyni að freista að
rétta hag þjóðarinnar.
Meðal þessara viðreisnartil-
rauna má nefna saltbrennsluna armoguleikum landsins, svo sem
í Reykjanesi við Isafjarðardjúp,
sem hér skal lítillega vikið að.
Er hér farið mest eftir bókum
dr. Þorvalds Thofoddsen og
frásögnum í ýmsum eldri ritum.
Fyrirætlana um saltgerð á ís-
landi er fyrst sagt getið i
skýrslu til stjórnarinnar um
1730, eftir Matthías Jochumsson
Vogel. — Matthías þessi var
sendur af dönsku stjórninni til
íslands, og átti hann einkum að
athuga um brennisteinsnámur
landsins. Hann var sagður af
þýzkum ættum. Matthías ferð-
.aðist um landið í nokkur ár
Þórður Thoroddí o. fl„ hafi tek-
ið sér tillögur hans til inntekta.
Löngu síðar en hér var komið,
skrifaði Erlendur sýslumaður
Ólafsson rit á dönsku, er hann
nefndi: „Kort Behandling over
Islands Opkomst". Ekki mun rit
þetta hafa komizt á prent, en
hefir líklega verið sent stjórnar-
ráði Danakonungs, til álits og
athugunar.
Erlendur mun hafa dvalizt í
Kaupmannahöfn um þær mund-
ir, er ritlingur hans birtist.
Hann var sýslumaður ísfirð-
inga með* köflum frá 1742 til
t