Tíminn - 05.01.1945, Page 1

/
1
RITSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
ÚTGEFFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
RITSTJÓRASKRIFSTOFtJR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Simar 2353 Og 4373.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Lindargótu 8A.
Slmi 2323.
29. árg.
TÍMIM, föstudaginn 5. jau. 1945
1. Mað
' /
Ríkisstjórnin verður að iyrirskipa opinbera allsherjarrannsókn tafarlaust
Stórkostleg verðlagsbrot sannast á tvær heildverzlanir
; ' • , . vV ' \ ^ ✓
Morg heíldsölufyrirtækí, sem hafa neitað að af- Frá nmrœsnm & AiÞingi:
henda frumreikninga, grttnuð um samskonar brot I | íf 0 J1 £ (j J| J) Y (j Í11 í
fisksölumálanum
Hér í blaðinu hefir iðulega verið bent á, að margvísleg okurstarfsemi, sem hinum ýmiskon-
ar milliliðum héldist uppi, ætti einn veigamesta þáttinn í dýrtíðinni. M. a. hefir verið oft á
það bent, að talsvert á annað hundrað fyrirtæki önnuðust vöruinnflutning til landsins og flest
þeirra söfnuðu miklum gróða og jafnvel svo hundruðum þús. kr. skipti árlega. Gróðinn, sem ein-
stök fyrirtæki söfnuðu með þessum hætti, væri áreiðanlega miklu meiri en andvirði þeirra
landbúnaðarafurða, sem seldar væru innanlands, og sæist á því, a$ aðrar orsakir ættu langtum
veigameiri þátt í dýrtíðinni en landbúnaðarverðið.
Þessar staðhæfingar Tímans sönnuðust næsta greinilega, þegar klinnugt varð um hinn mikla
stórgróða Eimskipafélags íslands síðastl. ár. Það upplýstist þá, að hreinn gróði þessa eina fé-
lags var eins mikill eða meiri en andvirði allrar seldrar mjólkur og mjólkurafurða í Reykja-
vík og Hafnarfirði Síðastl. ár.
Nýlega hefir fyrir atbeina verðlagsráðs og verðlagsstjóra orðið kunnugt um einn þátt þess-
arar okurstarfsemi, sem Tíminn hefir gert að umtalsefni. A. m. k. tvö heildsölufirmu hafa orðið
uppvís að stórkostlegum verðlagsbrotum, sem eru fólgin í því, að þau hafa látið starfsmenn
sína vestan hafs senda sér reikninga, er rauhverulega voru falskir. Allmörg önnur fyrirtæki
eru grunuð um hliðstæð brot. Er þetta stærsta verðlagsbrotamál, sem hér hefir komið fyrir,
« \
og er fullkomlega |»ess cðlis, að ólijákvæmilegt er, að ríkissíjórniii
fyrirskipi opinbera rannsókn, er framkvæmd verði tafarlaust, ef
ekki er tilætlunin að sýna óeðlilega vægð og undandrátt.
Reynir þar mjög á dómsmálaráðherrann og aðra fulltrúa vinstri flokkanna í stjórninni
og er þetta raunverulega þrófmál um það, hvort þeir meta meira að fylgja margyfirlýstri
stefnu sinni eða vinfengið við íhaldið,.er vitanlega reynir sitt ítrasta til að svæfa þetta mál.
Saga ináisins.
Tildrög þessa máls er í aðal-
atriðum þessi:
Nokkru eftir að viðskiptin við
Ameríku hófust, byrjuðu ýms
heildsölufyrirtæki að hafa úti-
bú vestan hafs. Þótti það fljótt
grunsamlegt, að þau tóku að láta
útibú þessi senda sér reikninga
yfir vörur þær, sem þau keyptu,
í stað þess að láta reikningana
koma beint frá hinum amerísku
seljendum. Fylgdi þessu vitan-
lega aukinn skrifstofukostnaður,
sem auðvelt var að vera íaus við,
enda hafa önnur fyrirtæki lát-
ið sér nægja að hafa aðeins inn-
kaupamann vestra, er samdi um
vörukaupin, en reikningarnir
komu síðan beint frá hinum
amerísku seljendum.
Verðlagsráði þótti strax var-
hugavert að byggja á reikning-
um þessara íslenzku útibúa vest-
anhafs og vildi því gera að skil-
yrði, að fyrirtækin sýndu ffum-
reikninga amerísku seljendanna.
Jafnframt taldi það rétt að leyfa
útibúunum 5% álagningu. Fyr-
verandi ríkisstjórn taldi hins
vegar rétt að sýna þessum ís-
lenzku verzlunarmönnum það
traust, meðan annað sannaðist
ekki, að krefjast* ekki frum-
.reikninganna. Leið svo fram á
haustið 1943, en þá virtist koma
í ljós, að a. m. k. eitt firmað
misnotaði aðstöðu sína, þótt
sönnunum yrði ekki við komið.
Frekari athuganir leiddu til þess,
að í marzmánuði síðastl. var
ákveðið að taka enga reikninga
aðra gilda en frumreikninga frá
ameriskum fyrirtækjum. Flest'
fyrirtækin þrássuðust þó við að
gera þetta og munu ekki hafa
gert það enn, nema þá að mjög
litlu leyti, þrátt fyrir nýjar og
nýjar ítrekanir og fresti verð-
lagsráðs. Tvö firmu, G. Helga-
son & Melsteð og O. Johnson &
Kaaber, skiluðu nokkru af frum-
reikningunum, og leiddi athug-
un í ljós, að þau höfðu dregið
sér stórfé með því að leggja
miklu meira'á vörurnar en hina
leyfilegu 5% álagningu eða í
raun réttri falsað innkaupa-
reikningana. Bæði þessi firmu
hafa nú verið kærð og kæran
afhent sakadómara.
Nánari frásögn af þessu máli
er að finna í skýrslu verðlags-
ráðs, sem birt er á öðrum stað.
Svívirðilegur
vcrknaður.
Sá verknaður, sem hinir brot-
legu heildsalar hafa hér unnið,
er í fyllsta máta svívirðilegur.
Þeir hafa gert sig seka um að
misnota þann trúnað,,sem fyrv.
ríkisstjórn sýndi þeim í fyrstu
með því að treysta þeim til að
skila ófölsuðum reikningum.
Þeir hafa eftir að þeim var gert
að að skyldu að afhenda frum-
reikningana þrjóskast við að
gera það og sýnt þannig fyllsta
virðingarleysi fyrjr íslenzkum
lögum. Og þeir hafa síðast, en
ekki sízt, aukið stórlega dýrtíð-
ina í landinu með þessu okri
sínu, því að til viðbótar hinnar
óleyfilegu álagningu þeirra er-
lendis koma tiltölulega hærri
heildsölu- og smásöluálagning
innanlands. Er það vafalaust
ekki ofmælt, að ísl. neytendur
hafa með þessum hætti verið fé-
flettir um miljónir króna.
Almenningur hefir 'líka sýnt
það í dómum sínum, síðan upp-
lýst var um þetta tiltæki heild-
salanna, að hann fordæmir það
harðlega. Almenningur krefst
þess, að nú verði ekki endurtek-
in sama sagan og } sambandi við
Eimskipafélagshneykslið, sem
hefir verið algerlega þaggað nið-
ur og hinir „fínu“ menn, sem þar
féflettu þjóðina um tugi milj.
kr., þykja jafnvel enn „fínni“ en
áður og eru nú valdameiri en
nokkuru sinni fyrr.
Opinber raimsókii
óhjákvæmilejg. \
Það sem mörgum mun þykja
ískyggilegast við þetta mál, eru
ekki aðeins brot þeirra tveggjg
firma, sem þegar er kunnugt úm,
heldur framkoma þeirra firma,
sem alls ekki vilja afhenda
frumreikning'ana. Slíkt getur
tæplega slcoðast öðruvísi en eins
konar sektarjátning.
Ástæðan til þessara framkomu
og margt annað, sem enn er á
huldu í þessu máli, þarf að upp-
lýsast til fullnustu. Til þess
verða að teljast mjög vafasamar
líkur, að þær upplýsingar fáist,
ef ekki verður beitt öðrum að-
ferðum en þeim, sem verðlags-
eftirlitið hefir yfir að ráða.
Möguleikar þess til að afla
nægra sannana, eru mjög tak-
markaðir, eins og reýnzlan hefir
sýnt. ^Eina vonin til verulegs
árangurs í þessum efnum er, að
ríkisstjórnin fyrirskipi opinbera
allsherjarrannsókn á þessum
brotum, meintum brotum og
öðrum skyldum. Opinber rann-
sóknardómari hefir marga fleiri
og betri möguleika og meira
vald til sannanaöflunar en verð-
lagseftirlitið og hefir jafnframt
betri aðstöðu til að leita sam-
vinnu erlendra réttarvalda, ef
þörf krefur. Þess verður þv£ að
krefjast, að dómsmálaráðherr-
ann fyrirskipi tafarlaust opin-
bera allsherjarrannsókn og sjái
um að hún verði framkvæmd
nú þegar. Er það vitanlega sjálf-
sagt, að sú rannsókn verði fram-
kvæmd í náinni samvinnu við
verðlagsráð og þessir tveir aðil-
ar, ráðið og rannsóknardómar-
inn, styðji hvorir annan eftir
megni.
Núverandi dómsmálaráðherra
hefir réttilega sýnt það áður, að
hann álítur þetta einu réttu1
lausnina i þessum málum. Þeg-
ar uppvíst varð um rangar upp-
lýsingar olíufélaganna sumarið
1943, flutti hann, ásamt þing-
mönnum úr öllum flokkum,
þingsályktunartillögu um, að
fyrirskipuð væri opinber rann-
sókn í málinu. Hér er um marg-
fallt stærri og flóknari mál að
ræða og því margfalt meiri þörf
opinberrar rannsókna r,
Fyrir þau neilds.ölufyrirtæki,
sem eru sýkn saka, er slík rann-
sókn nauðsynleg. Án hennar
munu þau liggja undir sama
gruninum og hin seku. Aðalat-
riðið er þó, að sekt verði komið
fram á hendur öllum hinum
seku og það svo fullkomlega, að
fordæmi þeirra verði ekki tíl
eftirbreytní og almenningur
þannig varinn gegn þvílíku okri
til frambúðar. Slíkt er vonlaust
eða vonlítið, án opinberrar
rannsóknar.
Það er barnaskapur að ætla að
telja það fullnægjandi refsingu,
að hætta að veita þessum fyrir-
tækjum innflutningsleyfi, þótt
eðlilegt sé að viðskiptaráð grípi
(Framhald á 8. siöu)
Slnnuleysi og kák ríkisstjórnarinnar
dæmalaust.
/
Þegar fundur hófst í sameinuðu Alþingi í gær eftir jólafríið,
kvaddi Hermann Jónasson sér hljóðs utan dagskrár og beindi
nokkrum fyrirspurnum til atvinnumálaráðherra í sambandi við
fisksölumálin. Urðu miklar umræður í tilefni af fyrirspurnunum
og voru þær næsta fróðlegar um það fullkomna sleifarlag, sem
ríkjandi er í þessum málum ndir forustu núv. ríkisstjórnar. —
Skal hér vikið að nokkrum slíkum atri^im, sem fram komu I
þessum umræðum.
Greínargerð viðskiptaráðs-
ins um aibrot heildsalanna
Þegar sú breyting var gerð á
verðlagseftirlitinu snemma á
árinu 1943, að það var fengið í
hendur viðskiptaráðinu og sér-
stakur verðlagsstjóri var skip-
aður, höfðu ýmis fyrirtæki í
Reykjavík umboðsmenn eða úti-
bú í Bandaríkjunum til þess að
annast vörukaup fyrir sig, auk
þess sem nokkrir íslenzkir ríkis-
borgarar höfðú setzt þai\ að til
þess að kaupa vörur fyrir ís-
lenzk fýrirtæki. í gildandi verð-
lagsákvæðum voru engin há-
marksákvæði um umboðslaun
slíkra aðilja.
Eitt af fyrstu verkum Við-
skiptaráðsins og verðlagsstjóra
var að endurskoða hinar al-
mennu reglur um verðla^ningu
vara. Hálfum mánuði eftir að
ráðið var fullskipað til þess að
fjalla um verðlagsmál, gaf það
MYNDASACAN.
Vegna þrengsla f blað-
inu hefir birting mynda-
sögunnar fallið niður um
nokkurt skeið. Myndasag-
an hefst að nýju hér í blað-
inu 1 dag á 7. síðu.
út nýjar verðlagningarreglur, og
var þar ip. a. ákveðið, að fj’rir-
tæki, sem hefðu umboðsmenn
eða útibú erlendis, mættu ekki
reikna þeim meira en 5% í'um-
boðslaun. Þegar á fyrstu fundum
ráðsins var og um það rætt og
það fyrirhugað að gefa út regl-
ur um/ að verðlagning vöru
skyldi aldrei byggð á reikningum
(faktúrum) íslenzkra ríkisborg-
ara í Ameríku, eða á reikningum
amerískra fyrirtækja, sem ís-
lenzkir borgarar störfuðu við
vegna viðskipta við ísland eða
gildar líkur væru fyrir að stæðu
í hagsmunasambandi við ís-
lenzka innflytjendur. Þar gem
hér var um sérstaklega þýðing-
armikið nýmæli að ræða, taldi
ráðið ekki rétt að gera um það
ályktun án þess að fá um það
umsögn ríkisstjórnarinnar.. Að
lokinni, athugun á málinu taldi
hún Viðskiptaráðjnu ekki heim-
ilt að gefa út fyrirmæli um, að
neita að taka gilda reikninga frá
amerískum fyrirtækjum, jafn-
vel þótt íslenzkir borgarar
störfuðu við þau vegna viðskípta
við ísland. Að öðru leyti hafði
hún ekkert við fyrirhugaða ráð-
stöfun að athuga. Frh. á 8. s.
Samnmgai’mi* við
Breta vanræktir.
Rikisstjórnin hefir haft þá
vitneskju í 2 y2 mánuð, að Bret-
ar myndu ekki endurnýja fisk-
sölusamninginn í núv. mynd
sinni og hefði því legið beinast
viö, að samninganefnd yrði
þegar látin fara til Bretlands til
að ræða við brezku stjórnina um
nýjan samning. Þetta hefir al-
gerl'ega verið vanrækt, og reyndi
Finnur Jónsson að verja þetta í
umræðunum með þvl, að Bretar
hefðu ekki talið sig viðbúna að
taka á móti íslenzkum samn-
ingamönnum. Við nánarl eftir-
grennslan hefir Tíminn fengið
upplýst, að þessi frásögn Finns,
sem lýstl heldur litlu vinfengi
Breta við íslenzku þjóðina, er al-
gerlega röng, hvað sem þvl veld-
ur, en ótrúlegt er ekki, að Finn-
ur hafi hér haft utanríkismála-
ráðherrann fyrir heimild. Það
var fyrst 21. desember, sem rík-
isstjórnin sendi þá fyrirspurn til
brezku stjórnarinnar, hvort hún
vildi taka á móti samninga-
mönnum í byrjun janúar. í
skeytum, sem komu frá brezku
stjórninni fyrir áramót, lýsir
hún sig fúsa til þessara við-
ræðna og lofar að greiða fyrir
ferðaiagi islenzku sendimann-
anna. Það er því siður en svo,
að Bretar hafi sýnt nokkra
tregðu í því að taka/Ú móti slík-
um samningamönnum.
Vegna þessa óverjandi seina-
gangs og sinnuleysis ríkisstj., eru
hinir íslenzku samningamenn
fyrst að fara af stað í Bretlands-
förina, þegár vertiðin er að hefj-
ast, og því veit enginn neitt um
það, hvernig verði t. d. háttað
sölu á hraðfrystum fiski eða
saltfiski eða hvaða verð muni
fást fyrir þessar afurðir. Það
liggur enn fremur fyrir, að ekki
er til nægur skipastóll til að
flytja út allan fiskinn ísaðann.
Mikill hluti útgerðarinnar og
allir hraðfrystihúsaeigendur
standa því uppi ráðalausir og
alger stöðvun vofir yfir hjá þeim
f DAG
birtist á 3. og 6. síðu grein
um sjávarútvegsmál, eftir
Eystein Jónsson alþm., er
nefnist „Deildu og drottn-
aðu“.
Á 4. síðu er Vestmanna-
eyjabréf og grein um sam-
færslu byggðarinnar og
jarðræktarmál.
/
Algep óvissa um rekst-
nr hraðfrystihúsanna.
Fyrsta afleiðing þessa er sú,
að Sölumiðstöð hraðfrystihús-
anna, er nær til 80% af hrað-
frystihúsunum, hefir ákveðið, að
húsin taki ekk) raótl fiski, fyrir
þáð íyrsta til 12. þ. m. Þá munu
hraðfrystihúsaeigendur halda
fund og bera saman ráð sín. í
tilboði, sem brezka stjórnin hef-
ir geft um kaup á hraðfrysta
fiskinum, gerir hún ráð fyrir
verulegri veðlækkun frá því, sem
verið hefir. Frystihúsin munu
alls ekki þola slíka verðlækkun.
Sýnir þetta bezt, hversu full-
komlega óafsakanlegt það er af
stjórninni að hafa ekki notað
næstum ’ þriggja mánaða tíma
til að • fullræða við Breta um
þessi mál, og næðus.t ekki full-
nægjandi samningar, að undir-
búa aðrar ráðstafanir frystihús-
unum til hjálpar, svo að rekstur
þeirra þyrfti ekki að stöðvast,
en það myndi valda stórfelld-
um atvinnumissi í mörgum ver-
stöðvum og sums staðar stöðva
útgerðiría að mestu.
Stjórnin hefir alveg vanrækt
allar aðgérðir í þessu máli, bæði
að því er snertir samninga við
Breta og aðrar ráðstafanir, Al-
veg það sama er að segja um
saltfiskverkunina. Það eina, sem
stjórnin getur því sagt um þessi
mál,þegar vertíðin er að hefjast:
þau eru í athugun.
Allt í iuulamlrætti
með fiskflutnmgana.
Þess hefði mátt vænta, fyrst
stjórnin reyndi ekki að ná samn-
ingum við Breta fyrir áramótin,
að hún reyndi að tryggja út-
flutning ísfisksins, svo að smá-
útgérðin þyrfti ekki alveg að
stöðvast. Slíku hefir ekki verið
að heilsa. Það helzta, sem hún
hefir gert í þeim efnum, er að
fá Breta til að lofa því, að þrjú
skip, sem þeir hafa leigt okkur
til kolaflutninga, megi taka fisk
til útflutnings, s ••o. að þau sigli
ekki tóm á útleiðinni. Talið er
mjög hætt við því, að fiskur
skemmist í slíkum skipum og er
sagt, að það hafi oft komið fyr-
ir hjá Bretum. Hefir það ekki
komið okkur að sök hingað til,
því Bretar hafa keypt fiskinn
hér og því orðið sjálfir að þola
halla af skemmdum. Ef við hefð-
um flutningana sjálfir, myndi
hallinn lenda á okkur. Þá munu
einstök samlög útgerðarmanna
(Framliald. á 8. síðu)
fj

OSSOiiASAFN
Jvs 10SSÍ4
lSl.AN.'i:
/