Tíminn - 05.01.1945, Blaðsíða 3

1. blað
TÍMIM, iöstnclaginn 5. jan. 1945
3
EYSTEINN JÓNSSON
»
Deildu oé drottnaðu
«
„Deildu og drottnaðu", sögðu
Rómverjar forðum; en þeir
voru miklir yfirgangsmenn sem
kunnugt er. En það eru fleiri en
hinir fornu Rómverjar, sem vilja
vinna eftir þessari meginreglu.
Þegar litið er á vinnuaðferði.”
ýmsra stjórnmálaflokka á ís-
landi, þá er ekki undarlegt þótt
mönnum detti þetta orðtak í
hug. Á þetta ekki sízt við um af-
skipti þessara flokka af málefn-
um framleiðenda í landinu á
undanförnum áratugum.
Það hefir verið lögð á það
megináherzla af hendi Sjálf-
stæðismanna og síðar kommún-
únista, að reka fleyg á milli
landbænda og sjávarbænda, á
milli framleiðenda í sveit og við
sjó, og koma þannig í veg fyrir
að þeir starfi saman. Þeir vita
sem er, að færi svo, minnkuðu
áhrif milliliðanna í landinu og
launastéttanna, sem nú eiga
að verða alls ráðandi eftir
'kokkabókum kommúnista. —
Þetta hefir verið gert með marg-
víslegu móti, en þó einkum með
því að bera út óhróður um þann
landsmálaflokk,sem flestir land-
bændur hafa aðhyllzt nú um
nokkra áratugi, Framsóknar-
flokkinn.
Því hefir verið haldið fram,
að framkvæmdir Framsóknar-
flokksins í þágu landbúnaðarins
bæru vott um fjandskap hans 1
garð sjávarútvegsins. Áherzla
hefir verið lögð á að sannfæra
sjávarútvegsmenn um, að vegna
þessara framkvæmda væri alveg
óeðlilegt, að sjávarútvegsmenn
gætu trúað Framsóknarflokkn-
um fyrir sínum málum.
Þessi rógur þótti um nokkurt
skeið allgóð latína. En nú er svo
komið fyrir nokkru síðan, að
mjög er orðið umbreytt í þessu
efni. Ekki er þó hægt að segja,
að allar tilraunir séu niðurfalln-
ar til þess að halda lífi í þessum
gamla draug, og eru það nú ekki
sízt kommúnistar, sem standa
fyrir þessum rógi. Vakir það tví-
mælalaust fyrir kommúnistum
að draga með þessu móti athygli
sjávarútvegsmanna frá því, að
stefna þeirra í landsmálúm og
afskipti af þeim eru nú rétt í
þann veginn að hrinda sjávar-
útveginum út í nýja kreppu og
það á hinum mestu góðæristím-
um. Svipað vakir einnig fyrir Ól-
afi Thors og hans félögum, sem
nú hafa tekið höndum saman
við kommúnista og keypt fylgi
þeirra — en sjávarútvegurinn á
að borga.
Framsóknarflokknr-
í fararbroddi.
Það er ástæða til þess að
minna á í þessu sambandi nokk-
ur afskipti Framsóknarflokksins
af sjávarútvegsmálum, og verð-
ur þó fátt eitt rakið hér.
Það voru Framsóknarmenn,
sem beittu sér fyrir byggingu
síldarverksmiðja ríkisins, en
Sjálfstæðismenn börðust á móti
því undir forustu Ólafs Thors.
Það voru Framsóknarmenn,
sem höfðu forustu um að koma
á því skipulagi um sölu og verk-
un síldar, sem hefir, ásamt bygg-
ingu síldarverksmiðjanna, orðið
til þess að gera síldarútveginn
að glæsilegum atvinnuvegi.
Framsóknarflokkurinn átti
meginþátt í því að styðja og efla
á allar lundir hraðfrystingu
fisks eftir að saltfiskmarkaðir
tóku að lokast.
Framsóknarflokkurinn hefir
jafnan haft forustuna um aukna
og bætta landhelgisgæzlu og átti
í því efni lengi framan af bein-
línis að sgekja gegn eindreginni
mótspyrnu togaraeigenda í
Sj álfstæðisf lokknum.
Þegar sjávarútvegurinn átti
mjög í vök að verjast vegna
verðfalls og markaðslokana, þá
gekk Framsóknarflokkurinn 1
fararbroddi um gengislækkun,
sem gerð var til hagsbótá fyrir
sjávarútveginn. Framsóknar-
flokkurinn var eini flokkurinn,
sem óskiptur' stóð að því máli.
Þó hefir Framsóknarflokkurinn
alltaf lagt megin-áherzlu á að
koma þannig málum, að gengi
íslenzkrar krónu gæti verið sem
Nokkur orð um sjávarútvegsmál
stöðugast. En þegar Framsókn- stjórnarinnar um að fá menn til
arflokkurinn sá fram á, að af- þess að stinga höfðinu í sand-
komu sjávarútvegsins var hætta
búin og að ekki fékkst lagfæring
með öðru móti en gengislækkun,
þá beitti hann sér hiklaust fyrir
málinu og gekk í fararbroddi.
Þetta mál varð á sínum tíma til
þess að opna augu margra
manna við sjávarsíðuna fyrir
því, hve gersamlega tilhæfulaus
var áburður andstæðinganna um
tómlæti Framsóknarflokksins í
málefnum útvegsmanna.
Sjávariítvegurmii og
verðbólgan. —
Samtakaleysl
litvegsmanna.
Engin stétt manna hefir orðið
jafn mikið fyrir barðinu á verð-
bólgunni nú á stríðsárunum og
sjávarútvegsmenn. Það þarf ekki
að lýsa því, hvernig komið er
um afkomu smábátaútvegsins og
fiskimanna vegna þeirra at-
burða, sem gerzt hafa í þeim
málum. Hitt er einnig flestum
ljóst nú orðið, að hefðu tillögur
Framsóknarmanna í þeim mál-
um verið samþykktar, þá væri
afkoma sjávarútvegsins nú mjög
glæsileg og hlutur allra þeirra,
sem að þeim atvinnuvegi vinna,
fullkomlega sambærilegur við
tekjur annarra landsrj|anna.
Þeir, sem þykjast vera vinir
sjávarútvegsins og smjaðra mest
fyrir útvegs- og fiskimönnum,
hafa nú komið málum þannig,
að í fullkomið öngþveiti stefnir
málefnum framleiðenda við sjó-
inn, ef ekki verður snúið við og
farin sú leið, sem Framsóknar-
flokkurinn hefir alltaf lagt
áherzlu á.
Það er bókstaflega átakan-
legt að sjá, hversu samtakaleysi
sjávarútvegsmanna hefir orðið
til þess, að þeirra hlutur hefir
gersamlega verið fyrir borð bor-
inn í þessum málum. Það hefir
verið hægt að bjóða þeim allt,
enda eru þeir dreifðir i marga
flokka og samtök þeirra ekki
með þeim hætti, að þau hafi
haft verulega þýðingu í þessu
sambandi. Og vafalaust hefir
rógurinn um Framsóknarflokk-
inn átt sinn þátt í því, að þeir
hafa.ekki á uhdanförnum árum
skorið upp herör til stuðnings
baráttu flokksins gegn verðbólg-
unni.
Þegar ég sá, hvernig haldið
var á þessum málum, reyndi ég
enn á ný á árinu 1943 að vekja
athygli á því, hvert stefnt væri
og lagði til, að sérstök rannsókn
væri þá þegar gerð á afkomu út-
vegsins og fiskimanna, eins og
hún væri orðið þá. Ránnsaka
átti, hvaða áhrif dýrtíðin hefði
haft á afkomu sjávarútvegs-
manna og álit óvilhallra manna
skyldi fengið á því, hvort af-
koma þeirra væri í samræmi við
tekjur annarra landsmanna og
kaupgjald í landinu og áætlun
gerð um það, hvaða áhrif lækk-
un verðlags og kaupgjalds hefði
á afkomu útvegsmanna og hlut
fiskimanna.
Mér til nokkurrar undrunar,
en til enn frekari staðfestingar
á því, hvernig málefni sjávar-
útvegsins eru hundsuð af þeim,
sem þykjast styðja hann, mynd-
uðust samtök á Alþingi um að
koma þessari tillögu fyrir katt-
arnef. Fyrst var hún svæfð, en
þegar ég endurflutti hana og
krafðist afgreiðslu, þá var henni
vísað frá með samtökum þeirra
flokka, sem nú hafa myndað rík-
isstjórn. Það var eitt af allra
fyrstu verkum þessa bandalags
á Alþingi að vísa frá þessari
sjálfsögðu tillögu.
Það mátti ekki koma í ljós,
hvaða áhrif verðbólgustefnan
hafði haft á afkomu sjávarút-
vegsins og ekki máttí heldur fá
álit óvilhallra manna um það,
hvernig ástatt væri í þessum
efnum um það leyti, sem nýja
ríkisstjórnin þykist ætla að fara
að beita sér fyrir stórfelldri ný-
sköpun á þessum atvinnuvegi.
Það kom í bága við fyrirætlanir
EYSTEINN JÓNSSON
Ég er alveg sannfærður um,
að hefði þessi tillaga verið sam-
þykkt og framkvæmd 1943, þá
hefðu menn séð ennþá betur en
nú á sér stað, hvað ríkisstjórnin
er að gera m§ð því að bæta gráu
ofan á svart í þessum efnum
með nýjum ráðstöfunum, sem
hljóta að íþyngja sjávarútvegin-
um stórlega frá því sem' fyrir
var, sbr. t. d. launahækkanir og |
afgreiðslu fjárlaga með stór-1
felldum skattahækkunum, en þó ;
tekjuhalla.
Nýsköpnn — afskipti
Framsóknarmanna.
Barátta Framsóknarflokksins
gegn verðbólgunni og barátta;
hans nú fyrir minnkun hennar •
með hlutfallslegri niðurfærslu
kaupgjalds og verðlags er m. a.
barátta fyrir leiðréttingu á þeim
órétti, sem sjávarútvegurinn
hefir verið beittur á undanförn-
um árum. (
Jafnframt er • þessi barátta
nauðsynlegur aðdragandi þeirr-
ar nýsköpunar i sjávarútVegi,
sem verður að eiga sér stað á
næstu árum. Það er áríðand'í að
menn geri sér ljóst, að þrátt
fyrir allt tal og skrum, verður
nýsköpun aldrei framkvæmd af
neinu affi og aldrei í þeim mæli,
sem vera þarf, nema leiðrjétting
fáist á þeim órétti, sem þegar
hefir verið framinn.
Jafnframt þvi, sem Fram-
sóknarflokkurinn hefir haldið
uppi baráttunni gegn verðbólg-
unni og gerir enn af öllu afli,
hefir flokkurinn átt frumkvæði
að, eða fylgt, öllum raunhæfum
ráðstöfunum, sem til greina
hafa komið til þess að auka
framleiðslu við sjóiijn.
Þannig hefir flokkurinn fylgt
verulegum fjárveitingum af rík-
isfé til þess að styðja að endur-
byggingu bátaflotans. Hafa í því
skyni verið veittar úr ríkissjóði
samtals 7 miljónir króna, sem
þegar hafa komið að mjög miklu
gagni við nýsmíðar báta í land-
inu sjálfu og við bátakaup frá
Svíþjóð.
Það er rétt að geta um það í
þessu sambandi, að bátakaupin
frá Svíþjóð, sem er sú eina ný-
sköpun, sem enn hefir verið
framkvæmd, er verk fyrrverandi
atvinnumálaráðherra, Vilhjálms
Þór, ~en tveir af þeim flokkum,
sem nú eiga sæti í ríkisstjórn,
gerðu beinlínis ráðstafanir til
þess að torvelda það, að þessir
bátar yrðu keyptir, — Sjálfstæð-
isflokkurinn með því að gefa
ekki samþykki sitt til kaupanna,
en Sósíalistaflokkurinn með því
að láta bera út hvers konar ó-
hróður um bátana, einmitt á
þeim tíma, þegar útvegsmenn
voru að taka ákvarðanir um það,
hvort þeir vildu kaupa þessa
báta eða ekki.
í sambandi við skattalöggjöf
stríðsáranna hefir Framsókn-
arflokkurinn ætíð haft nýbygg-
ingarþörf útvegsins fyrir aug-
um. Flokkurinn beitti sér sér-
staklega fyrir því, að bátaút-
vegsmönnum yæri heimilað
skattfrjálst framlag í nýbygg-
ingarsjóði, og að frumkvæði
Framsóknarmanna á Alþingi var
nýbyggingarsjóðstillag þeirra
hækkað úr 20% upp í 33%% af
tekjum.
Þegar skattalögunum var
breytt í stríðsbyrjun og ákvæði
sett í þau um nýbyggingarsjóði,
láðist Alþingi að taka það bein-
línis fram, að nýbyggingarsjóðs-
framlög skyldu vera útsvars-
frjáls, og hefir þetta orðið til
þess að sunjs staðar hefir verið
fagt útsvar á nýbyggingarsjóðs-
tillögin. Ég hefi nú á tveim þing-
um flutt frumvarp um að kippa
þessu í lag. Var frumvarpið
svæft á fyrra þinginu og hafði
þá fulla andstöðu kommúnista,
sem vildu láta halda áfram að
BÓKMENNTIR OG LÍSTIR
Jólaleikur Leíkíélagsíns
Leikfélag Reykjavíkur hélt
frumsýningu á ævintýraleikn-
um Álfhóll eftir danska leikrita-
höfundinn og leikstjórann Hei-
berg á annan í jólum.
ur áhorfendum í gott skap. Lárus
Ingólfsison leikur álfakónginn.
Frú Ásta Norðmann æfði dans-
ana og samdi suma, sólódansa í
leiknum dansaði ungfrú Sif Þórz.
Haraldur Björnsson í gervi Kristjáns IV. og hirðmennirnir (Ævar Kvarah
og Klemens Jónsson).
(Framhald á 6. síðu)
Það má segja, að efni leiks-
ins sé ekki stórbrotið. Það er
byggt á álfatrúnni, sem við
þekkjum svo vel úr okkar þjóð-
sögum. En yfir leiknum er létt-
ur blær, og maður hlýtur að
skemmta sér við að horfa á
hann. Leikpviðin eru mjög falleg,
og þúningar afar skrautlegir og
íburðarmiklir. Einnig er mikið
um söng og dans 1 leiknum, sem
eykur á léttleika hans og ævin-
týrabrag.
Meðferð hlutverkanna er góð,
a. m. k. i öllum aðaldráttum.
Haraldur Björnsson leikur
Kristján fjórða og hefir einnig
á hendi leikstjórn. Hirðmenn
konungs leika þeir Ævar Kvar-
an og Klemens Jónsson. Gestur
Pálsson leikur Albert Ebbesen,
lénsherra og hefir sjaldan sézt
glæsilegri á leiksviði en í þessu
hlutverki. Jón Aðils leikur Walk-
endorff óðalsherra mjög örugg-
lega. Elísabetu Munk skjólstæð-
ing hans leikur ungfrú Svava
Einarsdóttir mjög viðkunnan-
lega. Gunnþórunn Halldórsdóttir
leikur Karen bóndakonu og fer
vel með hlutverk sitt sem henn-
ar er von og vísa.
Hin unga leikkona Dóra Har-
aldsdóttir leikur Agnetu dóttur
hennar og fer þar vel með erfitt
hlutverk. Brynjólfur Jóhannes-
son leikur Mouens veiðimann
og Lárus Pálsson Björn Ólafs-
son siðameistara, skringilegan
og skemmtilegan karl, sem kem-
Leiktjöldin málaði Lárus Ing-
ólfsson.
Síðast en ekki sízt má svo
geta hljómlistarinnar í leiknum.
Er hún samin af Kuhlan, ein-
um af þekktustu tónskáldum
Svava Einarsdóttir sem Elisabet Munk
og Ævar Kvaran í gervi liirðmannsins.
Dana. Hljómsveit Reykjavikur
annaðist flutning hennar undir
stjórn hins atorkusama og af-
burða snjalla hljómsveitarstjóra"
dr. Urbantschitsch. Eiga hann og
hljómsveitin ekki minnstan þátt
í því, hve leikurinn er ánægju-
legur. Væri það eitt nóg ástæða
til þess að fara í leikhúsið til að
(Frgmhald á 7. síðu)
GILS GtÐMlTNDSSON:
Brautryðjendnr
Útgerð sú, sem nú er stunduð á íslandi, á sér langan að-
draganda. Frá landnámsöld hefir verið dorgað á litlum
fleytum á grunnmiðum við strendur landsins. Það er ekki
fyrr en í byrjun nítjándu aldar, að hér hefst þilskipaútgerð,
sem jiví nafni er nefnandi. — Hér birtist grein eftir Gils
Guðmundsson, sem síðustu misseri hefir skráð rit mikið og
fróðlegt, 60—70 arkir, um skútuöldina, um vestfirzka braut-
ryðjandann Ólaf Thorlacius kaupmann í Bíldudal, er þar
hóf þilskipaútgerð 1806.
Vestfirðingar og Breiðfirðing-
ar hafa löngum þótt sjómenn
góðir. Þar hefir það verið siður,
að hver snáði, sem einhver
mannræna var í, vandist sjóför-
um og harðræðum frá blautu
barnsbeini. Margir drengir
hlökkuðu til þess mest af öllu að
komast á sjóinn og fá að spreyta
sig við hákarl og steinbít. Og
þó að gamanið vildi stundum
grána, þegar þreyta eða sjóveiki
sótti pilta heim, þótti meira en
meðalskömm að gugna. Hjá full-
orðnum mönnum var engrar
miskunnar að vænta. Smán sú,
að geta ekki sjóinn stundað,
myndi æ siðan brenna á baki.
Þess vegna var sá einn kostur,
að spjara sig sem bezt. í þessum
harða skóla lærðu piltar mikið,
enda má segja, að sjómennskan
rynni flestum þeirra í merg og
bein.
Það er engin tilviljun, að hinir
hertu og reyndu sæfaramenn á
Vestfjörðum urðu einna fyrstir
allra landsmanna til þess að
koma sér upp verulegum þil—
skipaflota. Mörg rök hnigu að
því, að svo myndi verða. Þeir
bjuggu við góð fiskimið, lögðu
stund á hákarlaveiðar um lang-
an aldur og hafa eflaust fundið
sárt til þess, að opnu skipin voru
of burðarsmá og lítil. Fiskveiðum
útlendinga kynntust þeir mjög
vel, vissu af eigin raun, hversu
mikill afli þeirra var. Loks er
þess að geta, að um aldamótin
átján hundruð eignuðust Vest-
firðingar djarfa framkvæmda-
menn, sem bæði höfðu staðfast-
an vilja og fjárhagslegt bol-
magn til að hrinda nýjungum
í framkvæmd. Menn þessir
gengu þess ekki duldir, að þil-
skipaútgerð hlaut að eiga mikla
framtíð á íslandi. Fremstir i
flokki voru kaupmennirnir Ól-
afur Thorlacius, Guðmundur
Scheving og Friðrik Svendsen.
Ekki virðist neitt beint sam-
band vera á milli framkvæmda
Bjarna Sívertsen og athafna
þessara manna. Hitt mun ná-
lægt sanni, að svipuð aðstaða
hafi ýtt við öllum. Með afnámi
Gils Guðmundsson
einokunarinnar voru í raun og
veru sköpuð skilyrði til þess, _að
þilskipaútgerð yrði rekin á ís-
landi. Áður hlutu allar slíkar til-
raunir að misheppnast, ^ enda
varð sú jafnan raunin.
Sá maður, sem vér nefnum hér
fyrst til sögu, er Ólafur Þórðar-
son Thorlacius kaupmaður á
Bíldudal. Hann var sunnlenzkr-
ar ættar, sonur Þórðar Sighvats-
sonar, bónda í Hlíðarhúsum við
Reykjavik, og Ingiríðar Ólafs-
dóttur Thorlacius frá Stóradal.
Ólafur er fæddur 1761. Cngur
gerðist hann verzlunarþjónn og
aflaði sér bæði trausts yfirboð-
ara sinna og vinsælda almenn-
ings. Skömmu eftir að slakað var
á klóm einokpnarinnar tók Ólaf-
ur að hugsa til verzlunarreksturs
á eigin ábyrgð og keypti verzl-
unina á Bíldudal árið 1789 eða
1790. Þótti skjótt við bregða, er
hann kom þar vestur, og var sem
nýtt líf færðist í allar athafnir
manna. Mjög var honum um það
hugað, að styrkja hvers konar
framtak, enda hvatti hann
unga menn til dugnaðar og á-
ræðis. Verzlun sinni stjórnaði
hann af mikilli fyrirhyggju og
braut þar upp á ýmsum nýj-
ungum, enda var hann óhrædd-
ur að kanna lítt troðnar slóðir.
Mestan árangur báru tilraunir
hans til saltfisksölu á Spáni.
Síðustu árin áður en verzlunar-
böndin voru leyst hafði einokun-
arverzlunin haft nokkurn mark-
að þar í landi, og varð Ólafur
fyrstur manna til að hagnýta sér
þá möguleika, svcv að nokkru
næmi. Hann festi kaup á flutn-.
ingaskipi, er hann nefndi Bil-
dahl. Auk þess hafði hann oft
leiguskip og sendi þau með fisk-
farma beint til Spánar. Hafði
hann mörg árin tvö eða þrjú
skip i förum, og sést á því, að
saltfiskverzlun hans hefir verið
mikil á mælikvarða þeirra tíma.
Ólafur auðgaðist brátt stór-
lega á verzlun sinni. Er líklegt,
að Spánarmarkaðurinn hafi orð-
ið honum notadrjúgur, en þó
mun sönnu næst, að flest fyrir-
tæki Ólafs heppnuðust vel og
skiluðu arði. Ekki safnaði hann
fjármunum með því að kúga við-
skiptamenn og reyta þá inn að
skyrtunni, svo sem vart þótti
dæmalaust um þær mundir.
Báru allir á einn veg um það