Tíminn - 19.01.1945, Blaðsíða 6

6
TÍMIM, föstndaglnn 19. jan. 1945
5. blað
Níræð í dag:
«Menníngarbúskapur«
Ragfnheíður Helgfadóilir
á Reykjum
Þaö er eKki oaigengt ao menn
tali með heldur lítilli nærgætni
um rosknar konur — jafnvel lít-
ilsvirSingu. Þar á eru þó marg-
ar undantekningár, og hafa
skáldin m. a. oft kveðið af mikl-
um skilningi og ástúð um þær
og þó fá innilegar en Matthías:-,
„Ég hefi þekkt marga háa sál, j
ég hefi lært bækur og turigumál
og setið við listalindir;
en enginn kenndi mér eins og þú
hið eilífa og stóra, kraft og trú
né gaf mér svo guðlegar myndir.'
Þú bentir mér yfir byggðahring,
þar brosti við dýrðin allt í kring
og fjörðurinn bláöldum búni“.
Á dálítilli eyju vestanvert við
Borgarfjörðinn, þar sem Skalla-
grím bar forðum fyrst að landi,
áttu þau Ragnheiður Helga-
dóttir og Ásgeir Bjarnason
fjölmennt og elskulegt heimili
um nokkra tugi ára. Þar voru
aðalstarfsstöðvar þessara merku
hjóna. Þar ólu þau upp sín
myndarlegu börn: Bjarna,
Helga, Soffíu og Þórdísi. Þar
brosti við hinn víðfeðmi fjalla-
hringur og „fjörðurinn bláöld-
um búni“. — Það er víðsýnt í
Knarrarnesi. En þó fannst mér
þar allra víðsýnast og hlýjast í
huga húsfreyjunnar í það eina
sinn, er ég heimsótti Knarrar-
nes á meðan Ragnheiður réði
þar húsum — Ragnheiður, sem
er 90 ára í dag. „í hússins dyggð
á þjóð sinn þrótt“, kvað Einar
BenediktssÓn. Og þegar hús-
móðirin „ann list í máli og
mýnd“, þá verður þeim yngri
löngum kært að minnast þess,
að
„ljóð og sögur lærði hjá
ljúfum föður, góðri móður“.
Mig langar til þess að taka
hér upp nokkur orð, er merkur
maður, sem var i Knarrarnesi
unglingur, skrifaði í tilefni af
gulibrúðkaupi Knarrarneshjón-
anna fyrir tæpum -8 árum:
„Fyrir mörgum er Knarrar-
nes, Ragnheiður og Ásgeir, óað-
skiljanlegt. Knarrarnes er af-
skekkt og ferðir þangað erfiðar,
en lá þó 'í þjóðbraut meðan þau
bjuggu þar. Ragnheiður í Knarr-
arnesi! Náfnið hljómar nú líkt
eins og titill. Það minnir á fríða
og fyrirmannlega konu, fast-
lynda, trúrækna og ágæta hús-
móður. Ásgeir í Knarrarnesi er
einnig nafn, sem hefir fengið
sína merkingu: Fríður sýnum,
gæflyndur, hygginn og sann-
fróður. Smiður góður á tré og
járn, mikill veiðimaður og sjó-
maður með afbrigðum. Maður,
sem leikur af jafnmikilli list
með ár og orf, hamar og háf,
Bækur.
(Framhald aj 3. síðu.)
væri, en þetta hafði alltaf ver-
ið þrá hans og draumur.
Þorsteinn stundaði hinn
fyrsta vetur nám í skóla einum
á Jótlandi. Eftir það hélt hann
til Kaupmannahafnar og hinn-
ar hörðu baráttu, -sem bíður
hvers þess, er hyggst að gerast
hlutgéngur rithöfundur, og sér-
staklega þó, er rita skal á fram-
andi tungu.
Það fara ekki miklar sögur af
baráttu Þorsteins, og þó er hún
áreiðanlega saga út af fyrir sig.
En árið 1942 fregnast það, að
hann hafi hlotið bókmennta-
verðlaun, sem árlega er úthlut-
að í Danmörku á fæðingardegi
ævintýraskáldsins H. C. Ander-
sens að afstaðinni handritasam-
keppni rithöfunda undir 35 ára
aldri. Saga þessi hét „Dalurinn"
og fjallaði um líf bændafólks í
íslenzkum dal.
Þessi verðlaunasaga .hins
unga íslendings kom út í ís-
lenzkri þýðingu nú í vetur. Er
þýðingin gerð af bróður höf-
undarins, Friðjóni Stefánssyni,
kaupfélagsstjóra á Seyðisfirði,
er sjálfur hefir nokkuð fengizt
við að skrifa smásögur, svo sem
mörgum mun kunnugt. Útgef-
andinn var Bókfellsútgáfan í
Reykjavík.
Eins og áður er að vikið ger-
lst sagan að mestu í íslenzkum
dal og smáþorpi. Er þar teflt
Ragnheiður Helgadóttir
byssu og skutul. — Það er mikil
merking, sem safnazt hefir í
þessi tvö nöfn á rúmum 80 ár-
um og við 50 ára sambúð“.
í Það mun oft hafa verið erfitt
að búa í Knarrarnesi. En Ragn-
heiður var kvenhetja og hefir
jafnan
i „borið það hlýja, holla þel,
i sem hverfur ei úr minning"
þeim, er þekkt hafa hana á
hennar löngu lífsleið.
Ragnheiður hefir fylgzt af á-
huga með almennum málum og
„trúað á dyggðir manna,
á frelsi og rétt í framsókn alls
hins fagra, góða og sanna“.
Það eru íslenzku konurnar,
sem í gegnum aldirnar hafa
fyrst og fremst byggt upp heim-
ilin, kennt börnunum ástkæra,
ylhýra málið, og það er oft
amman eða hinar öldruðu kon-
ur, sem glætt hafa mest fróð-
leiks- og sagnaást þeirra yngri.
Það taka margir ekki eft-
ir þeim, verkum þeirra og á-
hrifum eins og vert er. En um
tvítugsaldurinn er þeim oftast
veitt athygli. Um þjóðhátíðar-
árið 1874 hefir Ragnheiður
Helgadóttir verið ung og fríð
blómarós vestur á Mýrum, sem
árelðanlega hefir verið tekið
eftir og dáð.
En Ragnheiður er reyndar
ein af þeim konum, sem ekki er
hægt annað en taka eftir, á
hvaða aldursskeiði, sem hún
hefir verið. Það er þó ekki af
því, að hún hafi verið að hreykja
sér eða tildra með einhverjum
hégóma, eins og sumra kvenna
er siður. Nei, það er sannmæli,
er á við um Ragnheiði, sem
Bjarni Thorarensen kvað:
Kurteisin kom að innan,
sú kurteisin sanna,
siðdekri öllu æðri,
af öðrum, sem lærist.
V. G.
fram miklum fjölda fólks, enda
eru þetta miklu fremur svip-
myndir úr lífi og stríði fólksins,
sem í dalnum og fjarðarþorpinu
býr, heldur en samfelld og útúr-
dúralaus saga. Aðalsöguhetjan
er ungur maður, sem hefir sett
sér það mark að verða rithöf-
undur, og leynir sér ekki skyld-
leiki hans við höfundinn sjálf-
an. Er hann kominn til höfuð-
staðarins og hefir komið fyrstu
bók sinni á prent, er sögunni
lýkur.
Það er auðséð, að höfundur-
inn þekkir fólkið, sem hann er
að lýsa, og líf þess. Allt saman
hefði þetta getað gerzt með
þeim hætti, er hann lætur vera.
Og þó að sagan sé ekki stór-
brotin — því að það er hún
ekki —, þá er yfir henni þekk-
ur blær, og fólkið er orðið hálf-
gerðir kuninngjar manns fyrr
en varið. Það er svo mannlegt
og öfgalaust, með sínum kostum
og göllum, eins og gengur og
gerist í sjálfu lífinu. Er vert
og skylt, að landar hins unga
skálds, er svo vel hefir tekizt
mep fyrstu bók sína, gefi honum
og verkum hans fullan gaum.
„Dalurinn" er 380 blaðsíður í
myndarlegu broti og kostar 55
krónur í vönduðu bandi og 34
krónur ób.
Vinnið ötulleqa tqrir
Timann.
(Framhald af 3. síðu)
því, að það reynist þjóðinni slíkt
ofurefli að bæta samgöngur milli
bæja og sveita frá því sem enn
er orðið, að fyrir þær sakir eigi
bændur og búalið að flýja í
hópum frá óðulum sínum.
VI.
Ekki eru enn liðnir fullir fjór-
ir áratugir, síðan síminn kom
fyrst til landsins. Það var vissu-
lega stórvirki fyrir íslenzku
þjóðina á þeim tímum að ráð-
ast í þá framkvæmd. Þá þótti og
ýmsum glæfralegt að ætla þess-
ari fátæku þjóð að leggja síma-
þræði um landið. Reynslan hef-
ir nú skorið úr í þessu efni.
Landsímalínur eru fyrir löngu
komnar um gervallt landið og í
sumum sveitum er einkasími a.
m. k. á öðrum hverjum bæ.
Nú er um það rætt að leggja
raftaugar um landið, — og sag-
an endurtekur sig. Þá rísa upp
margir með úrtölur og efasemd-
ir, telja það að reisa þjóðinni
hurðarás um öxl að leiða raf-
magn út um byggðirnar til fólks-
ins. Þess vegna eigi að flytja
fólkið að rafmagninu. Þó kvað
nú reynsla fengin erlendis um
ýmsar nýjungar,v er gera fram-
kvæmdir á þessu sviði í einu
auðveldari og ódýrari en ella;
Öllum er ljóst, að leiða verður
rafmagn um hin stærri héruð
landsins frá stórum orkustöðv-
um. En þótt fylgt verði þeirri
meginreglu um þessar fram-
kvæmdir, er líklegt að leysa
megi rafmagnsþörf einstakra
bæja og afskekktra byggðarlaga
á ódýrari hátt með smáum orku-
stöðvum, eins og víða tíðkast,
ýmist með vatnsorku, gufuorku
eða vindi. Sá galli er að vísu á
þeim vindrafstöðvum, sem nú
eru útbreiddar, að þær skila of
lítilli orku. — En hver getur full-
yrt, Æ,ð engin framför eigi sér
stað á því sviði?
Á þeim árum, er byrjað var að
leggja síma um landið, var pen-
ingavelta þjóðarinnar' og við-
skipti aðeins brot af því, -sem nú
er orðið. Þá var heildarupphæð
fjárlaganna rúmlega ein miljón
Um vcrðlagsmálin.
(Framháld af 4. síðu)
tölulega fárra einstaklinga og
minni félaga? Er ekki verðlags-
eftirlitið af þessum ástæðum
stórlega lamað, einkum síðan
megin viðskiptin fluttust til
Ameríku?
Hafa ekki verið stofnaðar
einkasölur fyrir lokaða hringi
heildverzlana með öllum ókost-
um, sem slíkum einkasölum
kunna að fylgja, fábreytilegum
innkaupum o. s. frv., aðeins ekki
með þeim kostum landsverzlun-
ar, að þjóðin njóti sjálf hagnað-
arins af verzluninni og ráði ör-
ugglega yfir sínum gjaldeyris-
málum á þessum mestu umróts-
og byltingatímum, sem sögur
fara af?“ x
Vil ég minna á þetta nú og
biðja menn að hugleiða spurn-
ingarnar með tilliti til þeirra
atburða, sem kunnir eru orðnir.
Þér skuluð Iesa þessa bók.
Fylgízt með
Allir.'sem fylgjast vilja með
almennum málum, verða að lesa
Tímann.
Gerist áskrifendur, séuð þið
það ekki ennþá. Blml 2323.
króna á ári hverju, eða kring-
um hundrað sinnum lægri en
þessi ár. Er þá öllu meira stór-
ræði fyrir þjóðina nú að ráðast
í það að raflýsa landið?
VII.
Við íslendingar höfum ekki
enn numið þetta land, nema að
nokkru leyti. Enn er orka foss-
anna að mestu ónytjuð og svo
er á fleiri sviðum. Engum bland-
ast hugur um að ganga þarf
djarft að verki og nytja þessi
gæði allri þjóðinni til handa. En
það leynir sér ekki, að skoðanir
skiptast um leiðir að þessu
marki. Og skoðanamunurinn er
blátt áfram um það, hvort færa
eigi þægindin út yfir landið eða
flytja fólkið til í landinu að
meira eða minna leyti. Ýmsir á-
líta það í senn óviturlegt og ó-
framkvæmanlegt að færa þæg-
indi nútímans til fólksins út um
sveitir landsins. Þess vegna á að
þeirra dómi að flytja fólkið í
þyrpingu kringum þægindin.
Þetta sjónarmið virðist einkum
miðað við þá tækni, sem við höf-
um nú yfir að ráða, eins og þró-
unin hafi nú stöðvazt í þeim
efnum.
Aðrir leyfa sér að hafa nokkru
víðari sjóndeildarhring. Þeir
vilja að núlifandi kynslóð haldi
áfram að yrkja þær lendur, sem
forfeður hennar hafa átt og erj-
að. Þeir vilja kappkosta að færa
þau þægindi, sem fáanleg eru og
fólkið þarfnast, sem víðast um
byggðir landsins og bera þá trú
í brjósti, að áfram stefni sporin
ög enn sé ei vorri framtíð stakk-
ur skorinn.Sú trú er studd þeirri
sögulegu staðreynd, að þrátt fyr-
ir alla örðugleika hefir þessari
fámennu þjóð þegar tekizt að
vinna stórvirki við margháttað-
ar framkvæmdir, á meðan ein
kynslóð óx úr bernsku til full-
orðinsára. Og líklegt má telja,
að þróun tækninnar verði örari
í ýmsum greinum hér á landi á
næstu árum en nokkru sinni
fyrr. Er enn eigi séð fyrir áhrif
þess. En af því leiðir, að hæpið
er, að það sé yfirleitt á færi
manna, þótt lært hafi meira eða
minna um verkfræði eða bún-
að, að fella um það fullnaðar-
dóm að leggja skuli í auðn bæi
og byggðarlög víðs vegar um
landið, eigi sá dómur að vera
byggður á því viðhorfi, sem nú
er um samgöngur, dreifingu
rafmagns og fleiri þæginda.
Ritningin greinir frá mönnum,
sem þóttust vera vitrir, en urðu
heimskingjar. Sú hætta er á veg-
um mannanna enn í dag.
VIII.
Augljóst er þegar við minni-
háttar athugun þessa máls, að
torvelt er að sjá, hvernig greina
má milli menningar og ómenn-
ingar eftir skipun byggðarinnar.
Þjóðin þarf því sannarlega að
setja gæðamat á þessa nefndu
nýsköpun á sviði tungunnar.
Samlíf íslenzku þjóðarinnar
við landið sjálft hefir frá upp-
hafi vega stælt þrek hennar
þrátt fyrir allt. Myndir af er-
lendum flatneskjum breyta ekki
svip þessa lands, staðháttum eða
skapgerð þjóðarinnar. Ef raun-
verulega á að dæma um byggðir
og búskapárhætti eftir mæli-
kvarða menningarinnar, verður
sá dómur að vera dreginn af ær-
ið yfirgripsmiklum forsendum,
eins og hér hefir verið drepið á,
eigi hann ekki aðeins að vera
auvirðilegur sleggjudómur. Hag-
fræðin verður þar aldrei ein um
hituna, enda þótt ýmiss konar
tölur séu við hana tengdar. Og
til slíkra dómarastarfa nægir
hvorki mælgi né stofulærdóm-
ur meðalmanna. —
En spekingurinn íslenzki, sem
gerðist frumbýlingur í fjarlægu
landi og stundaði þar „menn-
ingarbúskap“, er gaf þann arð,
sem eyðist ekki meðan íslenzk
tunga er töluð, var vissulega
flestum mönnum færari um að
fella slíka dóma, sökum yfir-
burða mannvits og mikillar lífs-
reynslu. En dómur hans var á
þessa lund:
Það leiðir af annarra
loftunga að vera,
en lítið sem ekkert úr
sínum hlut gera,
það lækkar. — Menn
hefjast við hitt,
að horfast í augu við
hátignir allar,
og hagræða um sitt.
Samband ísl. samvlnnufélaga.
S AMVINNUMENN:
Viðskipti yðar við kauplagið efla hag þess og
yðar sjálfra.
H.F. EIMSKIPAFÉLAG ÍSLANDS:
Aðalfundur
Aðalfundur Hlutafélagsins Eimskipafélags íslands, verður
haldinn í Kaupþingssalnum í húsi félagsins í Reykjavík, laugar-
daginn 2. júní 1945 og hefst kl. 1 y2 e. h.
DAGSKRÁ:
1. Stjórn félagsins skýrir frá hag þess og fram-
kvæmdum á liðnu starfsári, og frá starfstilhög-
uninni á yfirstandandi ári, og ástæðum fyrir
henni, og leggur fram til úrskurðar endurskoðaða
rekstursreikninga til 31. desember 1944 og efna-
hagsreikning með athugasemdum endurskoðenda,
svörum stjórnarinnar og tillögum til úrskurðar frá
endurskoðendum.
2. Tekin ákvörðun um tillögur stjórnarinnar um
skiptingu ársarðsins.
3. Kosning fjögra manna í stjórn félagsins, í stað
þeirra, sem úr ganga samkvæmt félagslögum'.
4. Kosning eins endurskoðanda í stað þess er frá fer,
og eins varaendurskoðanda.
5. Umræður og atkvæðagreiðsla um önnur mál, sem
upp kunna að verða borin.
Þeir einir geta sótt fundinn, sem hafa aðgöngumiða.
Aðgöngumiðar að fundinum verða afhentir hluthöfum og
umboðsmönnum hluthafa á skrifstofu félagsins í Reykjavík,
dagana 30. og 31. maí næstkomandi. Menn geta fengið eyðu-
blöð fyrir umboð til þess að sækja fundinn á aðalskrifstofu fé-
lagsins í Reykjavík.
Reykjavik, 12. janúar 1945,
STJÓRNIN.
Tilkynníng
Skattstofan í Reykjavík hefir tjáð ráðuneyt-
inu, að margir atvinnurekendur hafi eigi enn, þrátt
fyrir kröfur Skattstofunnar í auglýsingu birtri í
dagblöðunum 4. þ. m., skilað skýrslu um launa-
greiðslur til starfsmanna þeirra, sem hún hefir kraf-
ið um samkvæmt 33. gr. skattlaganna frá 1935.
. Verða því innheimtar hjá þeim dagsektir sam-
kvæmt 51. gr. fyrrgreindra laga, kr. 100,00 á dag frá
og með 15. þ. m. að telja, og kr. 200,-- til viðbótar
á dag frá og með 19. þ. m. að telja, þar til er skýrsl-
um þessum verður skilað til Skattstofunnar.
F jj á r in ál a r á ð un e y ti ð,
13. jjanúar 1945.
Nkipasmíða-
ráðimaiitur
Samkvæmt ákvörðun síðasta fiskiþings, verður
skipasmíðaráðunautur ráðinn til Fiskifélagsins.
Staða þessi auglýsist hér með til umsóknar.
Umsækjendur sendi umsóknir til stjórnar félags-
ins og skal í þeim greina aldur, menntun og fyrri
störf.
Umsóknarfrestur er til 31. þ. m.
Nánari upplýsingar í skrifstofu vorri.
Reykjavík, 13. jan. 1945.
FISKIFÉLAG ÍSLANDS.