Tíminn - 06.03.1945, Blaðsíða 6

/

TÍMI]\]y, þriðjndagiim 6. marz 1945
18. blað
S JÖTUG:
Katrín Þorvardardóttir
Stóru-Sandvíli í Flóa
Það verður víst ekki talið til
stórviðburða, þótt alþýðukona,
sem alla sína ævi hefir dvalið í
sveit, fylli sjötiu ár. En nokkrir
ákveðnir einstaklingar geta þó
staöið í svo mikilli þakkarskuld
viö hana, og hún verið þeim svo
kær, að þeir telji það með við-
burðum ársins, er þeim verða
minnisstæðir.
í dag fyllir ein slík kona sjö-
tíu ár. Hún heitir Katrín Þor-
varðardóttir að Stóru-Sandvík
í Flóa. Hún er fædd að Bár í
Flóa 27. febr. 1875, og dvaldist
á æskuheimili sínu til 16 ára
aldurs, er hún fluttist til frænku
sinnar, er bjó að Oddgeirshóla-
höfða í Hraungerðishreppi. Þar
tókst þegar vinátta milli hennar
og móður minnar, sem var þ(i
ennþá heimasæta að Oddgeirs-
hólum. Þegar móðir mín fimm
árum síðar giftist og hóf búskap
að Stóru-Sandvík, leitaði hún
þegar á fyrsta ári til vinkonu
sinnar í Höfðanum og vistréð
hana til sín. Þetta var árið 1897,
og þessari vist heldur hún enn-
þá eftir fjörutíu og átta ár og
leysir enn í dag af hendi með
jafn mikilli prýði hvert það
verk, sem henni er falið, sem
tvítug væri.
En þrátt fyrir sína vinnu-
mennsku átti hún sitt tilhúga-
líf og ástir, því þann 6. janúar
1906 giftist hún föðjarbróður
mínum, Magnúsi Magnússyni,
og eignuðust þau einn dreng,
sem dó í æsku. í stað þess að
hefja búskap, héldu þau áfram
að vera vinnuhjú forfeldra
minna, og þá vár það, sem við
systkinin eignuðumst „Frænda“
og „Kötu“, sem aldrei verða frá
okkur tekin í orðsins fyllstu
merkingu. Þau hafa ekki getað
hugsað til þess að yfirgefa
heimilið eins og á stóð, því að
foreldrum mínum fæddist barn
næstum því á hverju ári, eða
14 á tuttugu og einu ári, enda
tók Kata okkar alltaf annað-
hvert barn að sér, er það fædd-
ist og veitti því alla móðurlega
umhyggju. Þannig eignuðumst
við systkinin tvo feður og tvær
mæður, og þótt við værum ekki
bundin blóðböndum nema ann-
ari þeirra, var hin okkur ekki
ókærari.
Vart verður hægt að hu§sa sér
meiri fórnfýsi en þessa, að fórna
lífi sínu og starfi til þess að
reyna að koma til manns tólf
börnum, sem maður á engar
skyldur við, og meta þarfir
þeirra í *öllu framar sínum eig-
in þörfum.
Þannig hefir verið líf og starf
Katrínar Þorvarðardóttur, en
hún átti líka á unga aldri þrár,
sem ekki uppfylltust nema að
litlu leyti. Hún hafði hug á að
nema ljósmóðurstörf, enda á-
byggilega sakir samvizkusemi
og hreinlætis vel til þess fallin.
Þótt annríkið leyfði aldrei að
úr því yrði, uppfylltist þó þessi
æskudraumur hennar að nokkru
leyti, því þegar stórhríð og
hrævareldur töfðu för ljósmóð-
urinnar, svo að hún náði ekki á
áfangastað fyrr en um seinan,
gat náttúran ekki beðið og ég
skaut höfðinu í þepnan heim og
Kata kom og lagði sínar líknar-
hendur fram og allt fór vel.
Þegar ég fyrir skömmu brá
mér austur á æskustöðvarnar,
fann ég enn sem fyrr þetta glaða
viðmót og þessa móðurlegu um-
hyggju, sem einkennt hefir allt
hennar ævistarf. Við systkinin,
móðir okkar og aðrir vinir og
kunningjar óskum henni allra
heilla á þessum merkisdegi, og
langra lífdaga.
27. febr. 1945.
Magnús Hannesson.
Svipir framliðiima
Mínnín? nokkurra
Landmanna
Er ég tók að blaða í skrá um
látna menn í Landmannahreppi
árin 1942—1943, veitti ég því
athygli, að uppskera dauðans
var ríkuleg þetta ár meðal gam-
alla samferðamanna í Land-
sveit, og svipir þeirra minntu
mig á haustlögmál tilverunnar,
að farfuglarnir kveðja og hverfa
héðan, og þegar aldur færist yf-
ir mann, finnst manni stundum
að maður standi einmana á
„Stórasandi" jarðlífsins og sakni
gömlu mannanna. Hinir nýju
menn. fylla ekki alltaf skarðið,
þótt nýtir reynist síðar.
Hinn fyrsti hinna framliðnu,
sem ég vil minnast, er Magnús
Magnússon, einn hinna mörgu
Skarfanessystkina, sonur Sig-
ríðar í Skarfanesi og Magnúsar
bónda þar, f. 1854. Magnús var
lítill vexti og krepptur í baki,
og er sú saga til þess, að hann
var látinn bera þungt tré, ungur
og óharðnaður, móti efldum
karlmanni og sakir metnaðar
(eða ósérhlífni) tók hann nær
sér en hann mátti og ofreyndi
sig. Lá lengi hart leikinn af
þeirri raun, og bar eigi barr sitt
síðan. Mér er Magnús minnis-
sstæður í æsku, sakir fjörs hans
og útlits. Man ég glöggt, hversu
þessi litli maður gat hlaupið
mikið og hlegið dátt, þótt húsið
hans (líkaminn) væri eigi svo
reisulegt, sem margir vildu
kjósa. Magnús stundaði vinnu-
mennsku alla ævi, og var þarfur
þjónn og trúr sínum húsbænd-
um, átti þó örðugt um vik vegna
hins bilaða þreks. — Magnús
kvæntist 1913 Steinunni Bjarna-
dóttur, sem lengi hefir dvalizt
á Galtalæk, og eignaðist með
henni son, Magnús að nafni,
sem alizt hefir upp með móður
sinni, *6g er afreksmaður að
dugnaði. Síðustu árin dvaldi
Magnús í Hvammi á Landi og
fann þar þráða hvíld með hæfi-
legu starfi og fékk því að halda
sinni léttu lund til hinzta dags.
Magnús dó 30. júní 1942.
Þar næst minnist ég með ör-
fáum orðum gamals félaga,
; Kjartans Pálssonar. Ég man
jeftir honum, er ég var drengur.
Var hann þá á næsta bæ, en svo
hvarf hann út í buskann en kom
aftur hér í byggð á gamals aldri
og ávaldi öll síðustu árin á Hell-
um. Kjartan fæddist 1863, dvaldi
víða um ævina, alltaf í annarra
þjónustu og þótti frábær fjár-
maður. Hann giftist Pálínu
Magnúsdóttur frá Skarfanesi og
átti með henni 3 börn: Pál
bónda á Minnivöllum, Sigrúnu
húsfreyju í Þúfu og Mörtu, bú-
setta á Skeiðum. Kjartan var
sérkennilegur í útliti og háttum,
kynntist lengi ævinnar líklega
fremur skúrum en skini, en svo
virtist sem heiðríkja yrði meiri
í huga hans eftir því sem kvöld-
aði og minnist ég eigi að hafa
hitt fyrir öllu glaðara gamal-
menni og mildari hlátur. Þessa
aftanskins ævinnar naut hann
á Hellum. Kjartan dó 9. nóv. ’42.
Þá koma bræðúr tveir, Bjarni
Björnsson, bóndi í Efra-Seli og
samnefndur bróðir hans, Bjarni
í Lunansþolti. Eru þeir mér báð-
ir minnisstæðir. Bjarni í Seli, f.
1862, bjó fyrst á Tjörvastöðum,
en er sá bær fór í sand, fluttist
hann að Efra-Seli og bjó þar
ætíð síðan. Bjami var gildur
bóndi og atorkumaður mikill,
átti brennandi hjarta, ríkan á-
huga fyrir hag sínum og sinna.
En hann átti líka viðkvæmni
fyrir kjörum annarra og áreið-
anlega mildar tilfinningar í
brjósti sér og heimshyggja hans
var ekki annað en álagahamur
utan um hreina og barnslega
sál. Slíkan þekkti ég hann. Hann
giftist Margréti Einarsdóttur og
átti með henni 3 börn er lifa:
Björn bónda í Seli, Steinunni
húsfreyju á Arnkötlustöðum og
Guðrúnu húsfreyju á Vallá á
Kjalarnesi. Bjarni dó 26. jan. ’43.
Bróðir hans, Bjarni i Lunans-
holti, f. 1863, var að útliti nokk-
uð svipaður bróður sínum, en
kuflinn hans var nokkuð gróf-
ari. Var hann einu sinni (í
gamni) kallaður „verri Bjarni“
En hitt má fullyrða, að hann
SamvmnuSélögm eru ör-
uggasta verdlags-
Eins og kunnugt er, hefir all
víðtækt opinbert verðlagseftir-
lit verið hér á landi styrjaldar-
árin og raunar nokkru lengur.
Ástæðurnar til þessa verðlags-
eftirlits eru kunnar og skal ekki
hér um þær rætt. Flestir munu
vera sammála um, að eftir at-
vikum hafi verið nauðsynlegt
fyrir hið opinbera að grípa til
einhverra ráðstafana, til að
hamla á móti dýrtíð og verð-
hækkun. Til slíkra ráðstafana
er venjulega gripið á styrjaldar-
tímum og stundum oftar, þegar
mikið ósamræmi verður á milli
framboðs vara og eftirspurnar,
þannig, að eftirspurnin og
kaupgetan er miklu meiri en
framboðið.
Þó að flestir viðurkenni nauð-
syn verðlagseftirlitsins hér,
verður því ekki neitað, að ýmsir
annmarkar hafa fylgt því. Hér
hefir eftirlitið aðalléga verið
framkvæmt á þann hátt, að á-
kveðin hefir verið brúttó-
hundraðstölu álagning á kaup-
verð vörunnar. En með slíku er
dregið úr tilhneigingu verzlana
til að gera sem ódýrust innkaup,
því að það er beinlínis hagur
fyrir verzlunarfyrirtækin, að
varan sé sem dýrust í innkaupi,
þ. é. a. s. á meðan eftirspurn
vörunnar er nóg, þannig,s að
hún selzt. Því hærra verð, því
meiri álagning. Erfitt er enn-
fremur að vita hvert er hið
raunverulega innkaupsverð var-
anna. Er vitað, að þetta hefir
verið stórlega misnotað með
ýmsum hætti. Eru um það ný-
leg dæmi, sem hér skulu eigi
rifjuð upp, enda vitað, að þar
er enganveginn um verstu til-
fellin að ræða. Loks má geta
þess, að hið opinbera eftirlit
er mjög kostnaðarsamt.
Þó að hér hafi verið bent á
nokkra ókosti verðlagseftirlits-
ins, skal enganveginn í efa drefe-
ið, að það hafi gert hér gagn.
Hér skal ekki heldur fullyrt,
að hægt hefði verið að beita
við það öðrum aðferðum en
gert hefir verið, enda þótt ýms-
um virðist, að meira hefði átt
i
að gera að því, að setja há-
marksverð á vörurnar.
J En hér skal vakin á því at-
jhygli, að neytendur hafa það í
hendi sinni að tryggja sig gegn
óhæfilegri vöruálagningu. Sam-
(vinnufélögin tryggja félags-
mönnum sínum vörurnar við
' sannvirði og eru miklu raun-
. hæfari vörn gegn dýrtíðinni og
' okri heldur en hið opinbera
. vprðlagseftirlit getur nokkru
sinni orðið.
I Þar sem Sambandið getur
gert innkaupin í stærri stíl en
! flest eða öll önnur ísl. verzlun-
' arfyrírtæki, má telja víst, að
raunverulegt innkaupsverð vara
!hjá Sambandsfélögunum verði
að öllum jafnaði lægra en hjá
einkafyrirtækjum. Álagningu
félaganna á vöruna, er einnig
stillt í hóf. Ef tekjuafgangur
verður eftir árið, þ. e. ef álagn-
ing á vörurnar hefir verið
hærri en svo, að hún greiði
kostnað og sjóðstillög, er honum
úthlutað til félagsmanna í
hlutfalli við viðskipti þeirra.
Félagsmenn fá því vörurnar
fyrir raunverulegt kostnaðar-
verð þeirra.
Ef samvinnufélögin fengju
nægar vörur, þannig, að þau
gætu fullnægt félagsmönnum
sínum, væri allt verðlagseftir-
lit óþarft þeirra vegna.
Samvinnufélögin eru því ör-
uggasta verðlagseftirlitið. En
þá má ekki með innflutnings-
höftum eða gjaldeyrisráðstöf-
unum leggja stein í götu þeirra.
Þau verða að fá því meiri vör-
ur, sem félagsmenn þeirra verða
fleiri.
Þessar staðreyndir ættu menn
að hugleiða og efla samvinnu-
félögin og gera á þann hátt
allt opinbert verðlagseftirlit
smám saman óþarft.
líktist bróður sínum um gott
hjartalag, innst inni átti hann
fínan streng, sem auðveldlega
gat orðið snortinn á góðri stund.
Bjarni var einstæðingur alla
ævi, var of oft erfiður sjálfum
sér og öðrum, því að umhleyp-
ingar voru í lund hans, En nokk-
ur mannlýsing er það, að engum
var illa við Bjarna en mörgum
híýtt. Það var lán hans, að hann
festi rætur á ágætu heimili
Odds og Ingiríðar í Lunansholti
og mátti hvergi una nema þar.
Veikleika hans hefi ég nú málað
og þó eigi með sterkum litum,
og sízt vildi ég gleyma styrk
hans, óbilandi trúmennsku og
svo því, að hann átti það hjarta,
sem fann til með honum. Hann
harmaði stundum auðnuleysi
sitt, að hann gat ekki orðið betri
maður í lífinu, því að hann var
vel vitj. borinn eins og bróðir
hans. Bjarni andaðist 28. apríl
1943.
Þá vil ég minnast gamals
Landmanns, sem um langa ævi
bar hátt í sinni samtíð sem
gildur og góður bóndi, bústólpi
og landstólpi. Maður þessi er
Guðni Jónsson i Skarði. Hann
fæddist 1862 í Gamla-Skarði,
sonur Jóns rika bónda þar.
Guðni í Skarði var afreksmaður
að fjöri og áhuga og atorku í
sínum reit, og gerðist snemma
auðsæll og átti um skeið árlega
600—700 fjár framgengið á vori.
Hann var meðalmaður vexti,
bjartur yfirlitum, léttlyndur og
viðkvæmur. Er nokkur mannlýs-
ing í stöku, er honpm var send
á áttræðisafmæli hans. „Heill
heiðursmanni, höldi áttræðum,
1 Skarði jarðskertu, skertur þó
eigi, auðsæld né auðnu, um ævi-
dag. langan, byggðar bústólpi,
barngóður löngum, léttur í
lundu, og laus á tárin. Sátt býr
í sinni við sólnaföður og
breyska bræður, bros við lífs-
kvöldi.“ — Kona Guðna var
Guðný Vigfúsdóttir og eru börn
þeirra 5 á lífi: Kristinn, bóndi
í Skarði, Sigfús í Reykjavík,
Margrét húsfreyja f.Reykjavík,
Kristín húsfreyja þar og Guð-
rún kaupliona, einnig í Reykja-
vík. Guðni í Skarði var ágætis-
maður um margt, óhlutdeilinn
og enginn metnaðarmaður út á
við, en átti hins vegar þann
metnað, að rækja starf sitt til
hlítar, og bar lengi þyngstu
byrðina í þarfir sveitar sinnar.
Sakir stöðu sinnar sem kirkju-
bónda var löngum gestkvæmt
á heimili hans og taldi hann
aldrei eftir greiðvikni og beina,
sem margir nutu í hans ranni.
Guðný kona hans var snyrti-
kona og honum samhent. Hún
andaðist 1939. Þá er Skarðs-
kirkja var endurbyggð 1931, gaf
Guðni forkunnargóða klukku
hinni nýju kirkju. Við hréim-
fagran hljóm hennar minnist ég
Guðna í Skarði og annarra horf-
inna förunauta, sem haustið
hefir kvatt farar. Guðni dó 8.
apríl 1943.
Að lokum verð ég að minnast
tveggja Holtamanna, en eigi er
svo að skilja, að eigi væri vert
að minnast margra annarra
framliðinna góðra drengja og
kvenna úr þeirri sveit. Gunn-
laugur Gunnlaugsson bóndl! í
Stúfholti andaðist 15. sept. ’43.
Hanú fæddist 1872, og reisti bú
að Þverlæk og giftist eftirlif-
andi konu sinni Sigurveigu Sig-
urðardóttur. Eftir skamma dvöl
á fyrrnefndum bæ fluttist hann
að Stúfholti og bjó þar síðan.
Hann eignaðist feex börn, er
komust til aldurs, og varð að
sæta þeim erfiðu örlögum, að
(FramKald á 7. síðu)
Satnband ísl. satnvinnufélagat.
SAMVINNUMENN:
Munið að vanda allar framleiðsluvörur yðar.
SAVON de PARÍS mýkir húðina og
stgrkir. Gefur henni yndisfagran litblœ
\
og ver hana kvillum.
jVOTIð
SAVON
r
Islenzkar þjóðsögur
og ævintýri
Einar Ól. Sveinsson ték saman.
Með 70 myndum eftir Ásgrím Jónsson, Einar Jónsson,
Eggert Guðmundsson, Eggert Laxdal, Guðmund Thorsteins-
son, Jóhannes Kjarval, Kristin Pétursson og Tryggva
n Magnússon.
Bókin er yfir 500 bls. að stærð í stóru broti og inniheldur
ekki aðeins úrval úr Þjóðsögum Jóns Árnasonar, heldur er
hér um að ræða úrval úr íslenzkum þjóðsögum yfirleitt.
Bókinni er skipt í þessa 12 kafla: Huldufólkssögur, Sæbúar,
Tröll, Draugar, Ófreskisgáfur, Galdr^r, Úr náttúrunnar
ríki, Helgi sögunnar, Úr sögu lands og lýðs, Útilegumenn,
Ævintýri, Gamansögur.
Það er óþarft að hafa mörg orð um þessa bók. Ef til vill
hefir aldrei verið gefin út bók, sem í jafnríkum mæli er
hold af holdi íslenzku þjóðarinnar og blóð af hennar blóði
eins og þetta þjóðsagnaúrval dr. Einars Ól. Sveinssonar.
t þjóðsö^nnnm felast sumar okkar
fegurstn bókmoiiiit a |ierl ur. —
Þvi miður er upplag bókarinnar svo lítið, að ekki er þess
að vænta, að hún komist inn á hvert heimili, en ^eir fá
hana, sem fyrstir koma í bókabúðirnar.
Bókin er bundin í mjög vandað skinnband.
H.f. lieiftnr.
ÚTBREIÐIÐ TIMANN
♦
^4